З. Е. ЋАбылдинов, А. Т. ЋАйыпбаева (ХVIII ѕасыр – 1914 жыл)

309
сазгер ќрi ќншi ретiнде ел арасында кеѓiнен
танылды. Екi сыныптыћ ћазаћ-орыс мекте-
бiнде сауат ашты, содан соѓ Петропавл ћала-
сындаѕы медреседе оћыды. Араб, парсы, ша-
ѕатай тiлдерiн жаћсы бiлдi. Бiржан сал махаб-
бат лирикасы саласында кптеген ќн шыѕар-
ды. Оныѓ музыкалыћ-аћындыћ шыѕармашы-
лыѕыныѓ демократиялыћ сипаты айћын бай-
ћалады. Бiржанныѓ ќндерiнде байлардыѓ,
старшындар мен болыстардыѓ озбырлыѕы
ќшкереленедi. Аћын ќйелдердiѓ теѓсiздiгiн
жою жнiнде жар салды. Бiржан салдыѓ «Ай-
бозым», «Аћ тентек», «Бiржан сал», «Ѕашыѕым»,
«Айтбай» т. б. 40-ћа жуыћ ќнi бар.
ХIХ ѕасырдыѓ екiншi жартысындаѕы ћазаћ музыкасындаѕы  ќйгi-
лi тџлѕалардыѓ  бiрi аса крнектi аћын, композитор 
Жаяу Мџса
Байжанџлы
 (1835–1929) болды. Ол Баянауыл округiнiѓ Аћшоћы де-
ген жерiнде дљниеге келген. Алѕашћы сауатын ауыл молдасынан
ашып, кейiн Омбыда оћып бiлiм алѕан. Ол домбыра, скрипка жќне
гармонь тартуды жастайынан љйрендi. Крнектi орыс жазушылары
мен аћындарыныѓ шыѕармаларымен таныс болды. Жаяу Мџса зiнiѓ
леѓдерi мен ќндерiнде жергiлiктi болыстардыѓ зорлыћ-зомбылыћ-
тарын, патша љкiметiнiѓ отаршылдыћ саясатын батыл ќшкереледi.
Оныѓ атаћты «Аћ сиса» ќнi ќлеуметтiк ќдiлетсiздiкке ћарсы нара-
зылыћтан туѕан. Ол зiнiѓ отаршыл љкiметiне ћарсылыѕы љшiн
«ћырдаѕы ћауiптi адам» ретiнде сотталып, Тобыл ћаласына жер ауда-
рылады. Сонда тљрмеде отырып, Батыс Сiбiр генерал-губернато-
рына хат жазып, зiн армияѕа жiберу жнiндегi тiнiшiн жолдайды.
Оныѓ бџл тiлегi ћабыл алынып, Тобылда, Орынборда, Ћазанда, Нов-
городта, Мќскеуде, Владимирде жќне Петербургта, сондай-аћ Поль-
ша мен Литвада ќскери ћызметте болады. Генерал Черняевтiѓ Оѓ-
тљстiк Ћазаћстан аумаѕына жасаѕан ќскери
жорыѕына да ћатысады. Ол «Сљйiндiк», «Тол-
ѕау», «Бозторѕай», «Жанбота», «Ѕашыѕым»,
«Хаулау» сияћты 70-тен астам ќн шыѕарады.
Ќндерiнiѓ сзiн де зi шыѕарды.
Ћазаћ халћыныѓ атаћты аћыны, компо-
зитор-ќншi 
Аћан серi Ћорамсаџлы
 (1843–
1913) ћазiргi Солтљстiк Ћазаћстан облысы-
ныѓ аумаѕында дљниеге келдi. Сауатын ауыл
молдасынан ашып, кейiн Ћызылжар ћала-
сындаѕы медреседе оћыѕан. Ол бала кезiнен
леѓ шыѕарып, музыкамен ќуестене бастай-
ды. Ћасына ерген талантты жастармен ауыл-
Аћан серi.
Жаяу Мџса.

310
ауылды аралап ќн салып, домбыра тартады. Халыћ оны ћџрмет
тџтып, «Аћан серi» атады. Ол музыкалыћ-поэтикалыћ мол мџра
ћалдырды. Оныѓ бiзге 40-тан астам ќнi жеттi. Аћан серiнiѓ
«Алтыбасар», «Сырымбет», «Маћпал», «Аћтоћты» ќндерi жан
тебiрентерлiк ќсерлi, сазды келедi. Аћан серiнiѓ шыѕармашылы-
ѕына ћатты ќсер еткен жаѕдай сљйiктi тџлпары Ћџлагердiѓ ћаскй
зџлымдардыѓ ћолынан лтiрiлуi едi. Аћан серiнiѓ ќндерiнде ћо-
ѕамдыћ мiрдiѓ ќлеуметтiк мќселелерi, ел билеген ќкiмдердiѓ оз-
бырлыћ ќрекеттерi шебер бейнеленедi.
Балуан Шолаћ (Нџрмаѕамбет) Баймырзаџлы
 (1864–1919) ћазiргi
Аћмола облысында дљниеге келген. Халыћ арасында атаћты сазгер,
ќншi, аћын ќрi балуан ретiнде кеѓiнен танылды. Бала кљнiнен ат
ћџлаѕында ойнап, тљрлi цирктiк нер крсетудi љйрендi. Оныѓ компо-
зитор ќрi ќншi ретiндегi даѓћын шыѕарѕан ќнi «Ѕалия» болды.
Бџл кезеѓде басћа да дарынды аћын-композиторлардыѓ та-
лантты шоѕыры мiр сљрiп, еѓбек еттi, шыѕармашылыћпен айна-
лысты. Олардыѓ ћатарында
 Шернияз Жарылѕасџлы
,
 Мќди Бапиџлы
,
Ћџдайберген Ќлсейiтов, Сара Тастанбекћызы
, 
Ќсет Найманбайџлы
,
Иманжљсiп Ћџтпанџлы
, 
Базар жырау Оѓдасынџлы
, 
Майлыћожа Сџл-
танћожаџлы
, 
Кемпiрбай Бгембайџлы
 сияћты басћа да аћын-ком-
позиторлар болды.

жүктеу 44,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: