87
Автор ӛз ойын ойталқыда былайша кӛрсетеді:
―Жоғалған кӛп, табылған аз. Сол жоғалғанның бірі сенсің, Тұрар бауырым. Бұл зар
баяғыда ӛзің кӛрген Керӛлең мен Орхонның ағысы сияқты. Баяғы бабаларыңның тас
мүсіндерінің қасында тұрып, сол ағыстың, армандар ағысының әуезіне құлақ салып едің
ғой. Мынау соның сарыны ғой. Керӛлең мен Орхон, Ертіс пен Еділ, Әмудария мен
Сырдария, Іле мен Шу сенің де рухыңды тербетіп осылай мәңгі аға берер. Жасыма,
атасына нәлет! Сені әлі дүниенің ӛзі жоқтайды. Мыналар кәзір мылтық кезенгенде
қалтырама. Ұлы бабаларыңнан артық емессің. Атса-атсын. Малғұндар кішкентай бір
күнді, жарық күнді атып түсіргенін байқамай қалсын. О, жендеттер! Рысқұлов атылған
соң дүниедегі жылу сәл де болса кеміп қалатынын сезбейсіңдер ғой, сезбейсіңдер.
Дүниенің қайғысы ол. Мынау құлақтағы әуен сол. Әттең дариға! Адам атылған соң да осы
ғажайып әуенді естіп жатар болса.
...Жазмыштан озмыш жоқ. Жазмышың осылай болды, Тұрар. Жан дүниеңді түсініп
жатқан жан жоқ қасыңда. Қасыңдағылар – қара тас‖ (Ш.М.,Тамұқ,710).
Автор Тұрар бейнесін кішкентай күнге, қасындағыларды қара тасқа теңейді.
Кейіпкердің ішкі сезімін, ойын беретін ойталқы Рысқұлов Тұрардың әділет іздеп шарқ
ұруын, ӛз-ӛзіне есеп беруіндей күйін бейнелейді.
Ш.Мұртаза шығармасында семантикалық окказионализмдер жиі кездеседі. Біз
оларды мынадай сипатта жіктеуді жӛн кӛреміз:
1. окказионал метафоралар;
2. окказионал метанимиялар;
3. окказионал эпитеттер;
4. окказионал антонимдер.
Автордың тіліндегі ерекшеліктерді айқындау барысында окказионал метафораларды
қолдануда кӛбінесе Ш.Мұртаза қосарлы айқындауыштардан жасалған қолданыстарды жиі
пайдаланатынын байқаймыз.
Тіл білімінде семантикалық окказионализмдерді кей зерттеушілер синтаксис
саласының зерттеу нысаны ретінде қарастырса, кей ғалымдар фразеологизмдерге
жатқызады. Біз оны кӛркем әдебиет стилистикасы тұрғысынан қарастырамыз.
Кӛркем әдебиет стилінде жалпыхалықтық сӛздердің қолдану аясы лексикалық және
грамматикалық норманың әр түрлі сипатымен ерекшеленеді, әрі кӛркемдік ам ал-
тәсілдердің қызметімен ӛмірде бар я болуға тиісті құбылыс, кӛріністі адамның ішкі
сезіміне әсер ететіндей сӛздер мен сӛз тіркестері арқылы бере отырып ӛзіндік сӛз, сӛз
тұлғаларын қолдану мүмкіндігі шексіздігімен толықтырылады.
Кӛркем шығармада белгілі-бір стильдік жүк арқалап тұратын сӛздер шоғыры
кездеседі. Оларды автор белгілі уәжбен, себеп, дәлелмен қолданысқа түсіреді. Осындай
сӛздер тобына – окказионализмдерді жатқызуға болады.
Қорыта айтқанда, Ш.Мұртаза шығармасында философиялық түйінді ойларды
беруде, тұжырым жасап отыруда ойталқы мол қолданылған. Ойталқыны қосымша
пайдалану арқылы автор ӛзінің ғажайып тұжырымды ойларын, дүние туралы, заман
туралы, жақсылық пен жамандық, адамдық пен зұлымдық туралы ойларын ашық білдіріп
отырған. Автор баяндауларында ойталқының маңызы терең деп есептейміз. Баяндаудың
бір түрі саналатын ойталқы негізінен қосымша форма ретінде саналғанымен, мәтінде
оның атқаратын рӛлі мен маңызы ерекше. Ойталқы арқылы автордың негізгі тұжырымы
мен ойы айқын кӛрініс табады. Ойталқының берілуі арқылы автордың ӛз бейнесі де
сомдала түседі. Яғни автордың ӛзіндік кӛзқарасы, белгілі оқиғаға деген ойы мен пікірі осы
арқылы ӛріліп отырады.
Әдебиеттер тізімі:
1. Базарбаева З.М. Қазақ тілінің интонациялық жүйесі. – А: Ғылым,1996. –224 б.
2. Сыздық Р. Сӛз құдыреті. – Алматы: Санат, 1997. – 223 б.
3. Бұркіт О. Қайталамалардың лингвистикалық жүйесі. – А: Ғылым, 2001. – 274б.
88
4. Шалабай Б. Қазақ Кӛркем прозасының тілін зерттеудің ғылыми-теориялық
негіздері. – Алматы: Қаз мемагру, 1997. – 129 б.
5. Серғалиев М. Сӛз сарасы. – Алматы: Жазушы, 1989. – 200 б.
6. Серғалиев М. Синтаксис және стилистика. – Алматы: Қаз . универ., 1997. – 150 б.
Аннотация
Бұл мақалада Ш.Мұртазаның «Қызыл Жебе» романындағы ойталқының тілдік -
стилистикалық сипаты туралы жазылған.
Аннотация
В данной статье рассматривается стилистико - языковые рассуждения в романе Ш.Муртазы
«Красная стрела»
Annotation
This article examines the stylistic - linguistic considerations in Sh.Murtazy novel "Gizil Jebe"
УДК 372.881.161.1
ФОРМИРОВАНИЕ КОММУНИКАТИВНОЙ КОМПЕТЕНЦИИ СТУДЕНТОВ
НА ЗАНЯТИЯХ РУССКОГО ЯЗЫКА ВУЗЕ
Минайдарова М.Е.
Таразский государственный педагогический институт, г. Тараз
Профессиональные, деловые контакты, межличностные взаимодействия требуют от
современного специалиста универсальной способности к порождению множества
разнообразных высказываний как в устной, так и в письменной форме. Обучение
студентов коммуникативной компетенции приобретает особую значимость в современной
ситуации, когда неуклонно снижается уровень национальной языковой культуры в целом:
в средствах массовой информации, в художественной литературе, в публицистике и в
повседневном общении носителей языка.
Как бы ни был значителен прогресс в
области высоких технологий, он не вызывает «автоматического» роста человеческого
сознания и не влияет напрямую на развитие мышления и речи. Специально
организованный процесс формирования коммуникативной компетенции гаран тирует не
только формирование и развитие базовых личностных образований, напрямую зависящих
от мышления и речи, но и становление высших уровней социализации индивида.
Усиление гуманизации и гуманитаризации содержания образования требует
постоянного поиска новых организационных форм и технологий обучения, использования
эффективных приемов и способов педагогической деятельности. Актуальным
требованием к выпускнику вуза является повышение уровня его филологической
культуры, познание искусства слова.
Коммуникативная компетенция – это знания и умения, необходимые для понимания
чужих и создания собственных программ речевого поведения, адекватного целям, сферам,
ситуациям общения.
Коммуникативная компетенция предполагает владение всеми видами речевой
деятельности, умение переключаться в процессе общения с одного кода / стиля на другой
в зависимости от условий общения, обеспечивает базовое владение современным русским
литературным языком. Компетенция включает совокупность взимосвязанных качеств
личности, задаваемых по отношению к определенному кругу предметов и процессов и
необходимых для качественной продуктивной деятельности по отношению к ним.
Проблема культурного общения студентов – одна из самых важных сегодня в
организации социальной учебной среды. Для них обучение и общение являются
неотъемлемыми
видами
деятельности,
поскольку
именно
коммуникативная
компетентность начнет играть основополагающую роль, помогая адаптироваться в
Достарыңызбен бөлісу: |
