Вестник таразского государственного педагогического института

79 
 
ӘОЖ 584.56 
 
ҚАШЫҚТЫҚТАН ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫ НЕГІЗІНДЕ 
МӘДЕНИЕТАРАЛЫҚ ҚАТЫСЫМДЫҚ БІЛІКТІЛІКТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ 
  
Жорабекқызы Ж. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
   
Қоғамдағы  жаңарулар,  ел  дамуындағы  тың  стратегиялық  бағдарламалар  мен 
қағидаттар,  қоғамның ақпараттануы және  ғылым мен техниканың қарыштай дамуы білім 
беру жүйесінде де түбегейлі ӛзгерістер жасауға себеп болды. Ӛйткені жаңа  уақыт талабы 
рухы  биік,  болашаққа  зор  сеніммен  қарайтын,  оның  дамуына  ӛзіндік  үлес  қосатын, 
халықаралық  стандартқа  сай,  бәсекеге  қабілетті,  танымдық  деңгейі  жоғары,  білімді  де 
білікті  маманды  қажет  етеді.  Педагогикалық  қауымдастық  пен  педагогика  ғылымының 
алдына  білім  беруді  жаңаша  құру  міндеті  қойылды.  Қоғамдық  мүдде  мен  жеке  бас 
мүддесін  ұштастыра  алатын,  әлеуметтік  сұранысқа  жауап  беретін  маман  дайындауға 
басымдылық  беріле  бастады.  Бұл  орайда  педагогикамен  ӛзектес  басқа  да  ғылым 
салаларындағы  іргелі  жетістіктер  мен  нәтижелер  негізінде  білім  беру  үрдісін  жаңа 
қырынан қарастырудың ӛзектілігі арта түсті.  
Білікті  кадрлар  дайындауда,  педагогикалық  білім  жүйесін  жетілдіруде  сапалық 
ӛзгеріс  жасау  қандай  да  болмасын  жүйеге  мазмұндық  талдау  жасаумен  тікелей 
байланысты.  Сондықтан  алдымен  осы  саланың  келелі  мәселелерін  анықтап  алған  жӛн. 
Ӛркениетті  елдерде  ұлттық  білім  жүйесін  дүниежүзілік  тенденциялармен  байланысты 
жетілдіру  процесі  жүріп  жатыр.  Ол  сапаны  кӛтеруге,  ӛз  бетінше  шығармашылық 
құзіреттілікті  дамытудың  іргелі  білім  жүйесінің  тұтастығын  жасауға  негіз  болуда.Негізгі 
тенденциялар қатарына: үздіксіз білім беруге  кӛшу, білім берудің  ашықтығы, ӛзекті бола 
бастауы,  іргелі  білім  беру,  білімді  ізгілендіру  және  білім  берудегі  инновация 
жатқызылады.  Бүгінгі  таңда  жеке  тұлға  ӛзі  ӛмір  сүріп  отырған  қоғамдағы  ӛзгерістерге 
тиімді 
бейімделуге 
кӛмектесетін 
интеллектуалдық, 
адамгершілік 
қасиеттерін 
қалыптастырып отыруы қажет.   
Абылай  хан  атындағы  халықаралық  қатынастар  және  әлем  тілдері  университетінің 
ректоры  Құнанбаева  С.  С.  ӛзінің  «Қазіргі  шеттілдік  білім  берудің  теориясы  мен 
практикасы» 
атты 
оқулығында, 
«мәдениетаралық 
қатысымдық 
құзіреттілік» 
құрылымында  тұлғаның  халықаралық  байланыстағы  әрекетіне  қажетті  шетел  тілін 
меңгерудің  мәдениетаралық  қатысымдық  деңгейін  қалыптастыратын,  оқыту  жүйесін 
бейнелейтін  субкомпетенцияларды  беріп,  бірінші  кезекте:  ұлттық  тілдік  сана  мен  ділдің 
лингвомәдени  кӛрінісі  ретінде  тілдік  тұлға  бойында  ӛз  мәдениетінің  негізінде  әлемнің 
тілдік 
бейнесінің 
алғашқы 
тұжырымдамасын 
қалыптастыратын 
лингвомәдени 
субкомпетенцияны атап кӛрсеткен [1:5]. Сондықтан да дәстүрлі оқыту жүйесіндегі  кейбір 
шешімін  табуға  тиісті  мәселелерді  шешу  мен  мәдениетаралық  қатысымдық  біліктілігін 
қалыптастыруды  жүзеге  асыру  үшін  қашықтықтан  оқыту  технологиясы  мен  құралдарын 
пайдалана  отырып  виртуалды  ақпараттық-білім  беру  ортасын  құрудың  маңызды  екені 
сӛзсіз. 
Шет  ел  тілі  бойынша  дәстүрлі  оқыту  траекториясы  кӛп  жағдайда  шынайы  қоғам 
талабына  жауап  бере  алатын  тілдік  білім  бере  алмайды,  себебі  жаһандық  әлеуметтік-
экономикалық  жағдайдағы  мәдениетаралық  қатысымның  ӛсуіне  байланысты  тілді 
тәжірибеде  қолдану  деңгейіне  деген  сұраныс  та  күшеюде.  Осы  орайда  шеттілдік  білім 
беру  жүйесіне  қойылатын  талаптардың  ӛзгеріске  түсіп  жатқанын  айтпаса  болмайды. 
Мәселен  тілдің  орынын  түбегейлі  қайта  қарастыру  барысында  оны  тек  оқу  пәні  деп 
қараудан  бас  тарта  отырып,  зерттеу  мен  зерделеу  нысанын  ӛзгертуге  әкелінді.  Тілді  тек 
оқу пәні ғана емес, ғылымның дамуына байланысты шеттілдік білім беру деп және зерттеу 
нысаны  ретінде:  басқа  тіл  –  басқа  мәдениет  –  тұлға  ұғымдары  тарихи  тұрғыдан 

80 
 
негізделген жағдаят болды [2:10]. Қазіргі уақытта шеттілдік білім беруде негізгі мақсаттар 
ретінде  заманауи  ақпараттық  жаһандану  қоғамының  сұранысына  сай  жауап  бере  алатын 
жаңаша  тұрдегі  жеке  тұлғаның  үлгісін  құру,  жаңаша  сипаттағы  тұлғаға  талап  етілетін 
сапаларды анықтау және оларды құрудың әдістемесін жасау алдыңғы орынға шығуда. Сол 
себепті  зерттеушілердің  басты  назарында  мына  мәселелердің  теоретикалық  негіздерін 
жасау болды: 
-  шет  ел  тілін  оқыту  барысында  екінші  шеттілдік  тұлғаны  қалыптастыру 
[Н.Д.Гальскова, И.Б.Игнатова, И.И.Халеева, К.Н.Хитрик]; 
-  ең  кӛп  дегенде  тиімді  мәдениетаралық  қатысымға  дайындалған  шет  ел  тілі  мен 
мәдениетін зерттеу үшін тілдік тұлғаны қалыптастырудағы мәдениетаралық тұлға немесе 
қос  мәдениеттің  медиаторы  (ӛзіндік  және  шеттілдік)  [Г.В.Елизарова,  О.А.Леонтович, 
S.Bochner, P.S.Adler, S.Dahl]; 
-  мәдениетаралық-қатысымдық  қатынас  құзыреттілігін  қалыптастыру  кезінде 
шынайы әрекеттің нысаны әр түрлі мәдениет ӛкілдерінің қатынасу үрдісі болуы үшін  шет 
ел  тілін  және  шеттілдік  мәдениетті  оқу  барысында  мәдениетаралық  қатысым  субъектісін 
қалыптастыру [Құнанбаева С.С].  
Абылай  хан  атындағы  халықаралық  қатынастар  және  әлем  тілдері  университетінде 
жасалған  қазіргі  заманғы  шеттілдік  білім  берудегі  мәдениетаралық  қатысым 
тұжырымдамасының  теориялы-әдіснамалық  негізі  халықаралық  қатынас  жағдайында 
уақыттың  талабына  сай  жоғары  деңгейде  ӛзара  түсіністік  пен  ӛзара  әрекетті  қамтамасыз 
ететін құзыреттілігі бар мәдениетаралық қатысымның белсенді субъектісі ретінде жаңаша 
жеке  тұлғаны  қалыптастыру  міндетін  шеше  алады  [3:3].  Бұған  қоса  мәдениетаралық 
қарым-қатынас  арқылы  шетел  тілін  меңгеру  жайындағы  деректер,  қазақстандық  тіл 
мамандары  мен  ғалымдарының  еңбектерінде,  айтар  болсақ  А.Б.  Нұртаеваның  және 
ресейлік  тіл  мамандары  С.Г.  Тер-Минасованың,  И.И.  Халеева  мен  Н.Д.  Гальскованың, 
американдық  тіл  мамандары  Б.  Томалин  мен  С.  Стемплескидің,  Л.  Понзеттидің,  Х.Н. 
Стилидің еңбектерінде  кеңінен зерттелген. Осы айтылғандарды саралай  келе тілдік білім 
беру  үрдісіне  келсек.  Шет  ел  тілін  оқыту  барысында  теориялық  түсіндіру  мен  дәстүрлі 
түрдегі  жаттығулар  мен  тапсырмалар  грамматикалық-аударма  дағдыларын  қалыптастыра 
отырып  кез-келген  шел  ел  тілін  игерудегі  құрамдас  бӛлшегі  болып  қалатыны  белгілі, 
алайда  тіл  үйретуші  теоретиктердің  анықтауы  бойынша  мәдениетаралық  қатысымдық 
біліктілігінің  қалыптасуы  ең  алдымен  теориялық  білімі  мен  тәжірибелік  дағдысы 
қалыптасқан  студент  мұғаліммен  және  ӛзге  студенттермен  ӛмірдің  шынайы  кӛрінісіне 
жақындатылған  сӛйлесуге  байланысты  жаттығуларға  араласуында  екен.  Диалог, 
дағдыларды  қалыптастыруға  арналған  шартты  сӛз  жаттығулары,  сӛз  әрекетінің  ауызша 
тұрлері 
бойынша 
қарым 
қатынасқа 
дайындайтын 
жаттығулар 
(рецептивтік, 
репродуктивтік, продуктивтік), қатысымдық немесе жағдаяттық жаттығулар, ӛзара әрекет, 
рӛлдік  ойындар  үрдісінде  студенттер  тіл  құрылымын  ғана  меңгеріп  қоймай,  әр  түрлі 
тіркестер  мен  шеттілдік  мәдениетті  жеке  мәдениетаралық  қатысымдық  біліктілігін 
қалыптастыру барысында меңгереді.  
Осы  тұста  осыншалықты  міндеттерді  қашықтықтан  оқыту  технологиясы  қалай 
шешпек  деген  заңды  сұрақ  туындайды.  Бұл  сұраққа  жауап  беру  үшін  виртуалды  білім 
беру  ортасының  маңыздылығына  тоқталуымыз  қажет  болады.  Анықтамалар  бойынша  ол 
әр  түрлі  хабарларды  берушіден  алушыға  жеткізу  үшін  жалпы  байланыстың  ақпараттық 
ортасы  болып  табылады.  Егерде  ақпаратты  беруші  мен  алушы  саналы  тұлға  болған 
жағдайда  қатынас  сипатына  ие  болып,  әлеуметтік  әрекеттестік  ұғымына  Интернет-
әрекеттестіктің  чат,  бейнеконференция  және  басқа  да  интерактивті  ортада  жауап  бере 
алады.  Әсіресе  бұл  әрекеттестіктер  әр  түрлі  ел  ӛкілдері  арасында  орын  алса,  ол 
мәдениетаралық  қатысымдық  сипатқа  ие  болып  қана  қоймай,  студентте  мәдени -тілдік 
біліктілік  қалыптастырады[4:108].    Қашықтықтан  оқытудың  шетелдік  және  отандық 
тәжірибесі  кӛрсеткендей  бүгінде  аккредитацияланған  қашықтықтан  оқыту  сапа  жағынан 
дәстүрлі  оқытудан  кем  түспейтіні  белгілі  болып  отыр.  Білімді  ақпараттандыру  мен