171
құрайды.Қазақстан үшiн елеулi iшкi қатердi бiлдiретiн жердiң шӛлейттенуi мен тозу
проблемасы шаң-тұз дауылының пайда болуы және ауа массаларының ластаушы заттарды
алыс қашықтыққа жеткiзуi нәтижесiнде бiртiндеп трансшекаралық проблемаға айналуы
мүмкiн. 2004 жылдың барысында шӛлейттенудiң кӛлемi мен құрғақшылықтың терiс әсерiнiң
алдын алуға және қысқартуға, тозған жерлердi және топырақтың құнарлылығын қалпына
келтiруге, ресурстық базаны сақтауды және/немесе қалпына келтiрудi қамтамасыз ететiн,
халықтың экологиялық қауiпсiздiгiн нығайтатын тұрақты жер пайдаланудың экономикалық
тетiктерiн әзiрлеу мен енгiзуге, сондай-ақ шӛлейттенумен күрес процесiнде халықтың кең
қауымының хабардар болуы мен қатысуын қамтамасыз етуге бағытталған шӛлейттенумен
күрес жӛнiнде бағдарлама әзiрлеу және бекiту қажет.Бағдарламаның негiзгi нәтижелерi
шӛлейттену процестерiн болдырмау және жердiң тозу ауқымын қысқарту, шӛлейттенумен
күрестiң экономикалық тетiктерiн енгiзу, ауыл шаруашылығы жерлерiнiң ӛнiмдiлiгiн
арттыру болмақ [10].
Су ресурстарының сарқылуы және ластануы. Қазақстан су ресурстарының үлкен
жетiспеушiлiгi елдерiнiң санатына жатады. Қазiргi уақытта су объектiлерiн тау-кен ӛндiру,
металлургия және химия ӛнеркәсiбi кәсiпорындары, қалалардың коммуналдық қызметтерi
қарқынды ластауда және ол нақты экологиялық қатер тӛндiредi. Ертiс, Нұра, Сырдария, Iле
ӛзендерi, Балқаш кӛлi неғұрлым ластанған. Халықты ауыз сумен қамтамасыз етудiң негiзгi
кӛзi болып табылатын жер асты сулары да ластануға ұшыраған.
Су объектiлерiне антропогендiк салмақ пен олардың қалпына келу қабiлетiнiң
арасындағы теңгерiмсiздiк экологиялық қолайсыздықты iс-жүзiнде барлық iрi ӛзен
бассейндерiне тән еттi, ал су шаруашылығының мұқтаждарын жеткiлiктi қаржыландырмау
су шаруашылық объектiлерiнiң барынша қанағаттанғысыз (кей жерде апаттық) техникалық
жай-күйiне және халықты ауыз сумен қамтамасыз ету проблемаларының тым шиеленiсуiне
себеп болды.Бұл проблемаларды шешу үшiн Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2002
жылғы 21 қаңтардағы N 71 қаулысымен су ресурстарын сақтау және ұтымды пайдалану
проблемаларын шешудiң негiзгi жолдары айқындалған Экономиканың су секторын
дамытудың және Қазақстан Республикасы су шаруашылығы саясатының 2010 жылға дейiнгi
тұжырымдамасы қабылданды. Сондай-ақ халықты жеткiлiктi кӛлемде және кепiлдi сападағы
ауыз сумен тұрақты қамтамасыз ету үшiн Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2002 жылғы
23 қаңтардағы N 93 қаулысымен "Ауыз су" салалық бағдарламасы бекiтiлдi, Қазақстан
Республикасының Су кодексi және "Cу пайдаланушылардың ауылдық тұтыну
кооперативтерi туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қабылданды, 2005 - 2010
жылдары негiзгi су бассейндерiнiң су ресурстарын кешендi пайдалану мен қорғаудың
схемаларын әзiрлеу жӛнiндегi жұмыстар жүргiзiлетiн болады. Қабылданған бағдарламалық
құжаттардың щеңберiнде 2005 жылы iске асырылуы суды қажет ететiн ӛндiрiстер дамуының
қарқыны мен кӛлемiн шектeугe, су үнемдейтiн технологияларды, су пайдаланудың
айналымды және тұйық жүйелерiн жаппай енгiзуге, ӛнiм бiрлiгiне және пайдалану
шығындарына жекелей су пайдалануды азайтуға, су шаруашылық жүйелерiн есепке алу мен
реттеудiң қазiргi заманғы құралдарымен жарақтандыруға мүмкiндiк беретiн сумен
қамтамасыз ету жӛнiндегi республикалық мақсатты бағдарлама әзiрлеу қажет. Бағдарлама су
ресурстарын пайдаланғаны үшiн тӛлемнiң қолданыстағы ставкаларын саралау, су
шаруашылық объектiлерiн ұстау мен жӛндеу жӛнiндегi шығыстарды ӛзiн-ӛзi ақтауға кезең-
кезеңмен кӛшiре отырып, су пайдаланушыларға су жеткiзу жӛнiндегi қызмет үшiн баға
белгiлеудi оңтайландыру жӛнiндегi iс-шараларды да қамтуы тиiс. Ӛзен экожүйелерiне
ауыртпалықты азайту мақсатында және олардың ластануы мен қоқыстануының алдын алу
үшiн 2005 - 2010 жылдар барысында пайдаланылатын барлық су объектiлерi үшiн су қорғау
аймақтары мен жолақтарының жобалары әзiрленетiн болады, 2005 - 2006 зиянды әсердiң
мүмкiн болатын шектi нормативтерiн және судың жай-күйiнiң мақсатты кӛрсеткiштерiн
әзiрлеу жӛнiндегi ғылыми-қолданбалы зерттеулердiң кешенi жүргiзiледi, ол су объектiлерiне
ластаушы заттар тӛгiндiлерiн таңбалыдан жиынтық нормалауға кезең-кезеңмен кӛшiрудi
жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Осының бәрi ағынды суларды тазартатын құрылыстарды
172
салу мен қайта жаңғырту кезiнде жаңа технологияларды енгiзудi жеделдетедi. Қолда бар су
ресурстарының санын ұлғайту мен сапасын жақсарту үшiн су жетiспеушiлiгiн тартып
отырған ӛңiрлерде ӛзен ағынын реттеу жӛнiндегi, оның iшiнде бассейн аралық қайта бӛлу,
сондай-ақ жер асты ауыз суларын пайдалануды жеделдету жӛнiндегi жұмыстарды
жалғастыру қажет.
Әдебиеттер тізімі:
1. Жалпы биология, Сартаев А., Гильманов М. Алматы "Мектеп" 2006ж.
2. Биология, р.Сәтімбеков, Р.Әлімқұлов, Ж.Шілдебаев Алматы, "Мектеп 2007Ж.
3. Жалпы биология Т.Қасымбаева, К. Мұхаметжанов., Алматы "Мектеп" 2006ж.
4. Сүлейменов С.Қ-Қалдықсыз технология экология қызметіне /С.Қ Сүлейменов//-А;
1991.-128б.
5. Жорабекова А.С. Экологиялық тәрбие-тұған ӛлкені сүюге баулу /А.С Жорабекова//
Білім-2002.-3-165б.
6. Таңатарова Қ.С. Экологиялық білім беру негізі /Қ.С Таңатарова// Қазақстан мектебі-
2002.-1-2.-42-44б.
7. Қосанов О.С Экология және адам экологиясы /О.С Қосанов// Қазақстан
8. «Экология негіздері» М.Молдахметов, А.М.Ғазалиев, С.Д.Фазылов
9. Воронцов Н.Н. Экологические кризисы в истории человечества. //Соросовский
образовательный журнал. 1999 г. № 10
10. Лисичкин Г.В. Экологический кризис и пути его преодоления. // Соросовский
образовательный журнал. 1998 г. № 12
Аннотация
Бұл мақалада шӛлейттену процестерін қарастырылады. Экожүйелердің шӛлейттенуi мен
жұтаңдауы ӛмір шӛлейттену барлық түрлері теңгерімді болып табиғи және антропогендік
факторлардың т.б. (таста ағаш жиектер, жайылым, ирригациялық нысандарды және су ресурстарын
басқару үздіксіз пайдалану, ең аудандарда ылғалдың жетіспеушілігі пайда болады, негізінен болып
табылады.
Аннотация
В статье рассматриваются процессы опустынивания. Опустынивание и разрушение экосистем
сбалансированы как все формы жизни Опустынивание является в основном как недостаток влаги для
большинства областей естественных и антропогенных факторов (дерево обрезки кромок,
непрерывное использование пастбищ, ирригационных сооружений и рациональное использование
водных ресурсов и т.д. будут отображаться.
Аnnotation
The article examines the processes of desertification. Desertification and degradation of ecosystems are
balanced all forms of life Desertification is mainly a lack of moisture in most areas of natural and
anthropogenic factors (pruning wood edges, continuous use of pastures, irrigation facilities and water
management, etc. will be displayed.
Достарыңызбен бөлісу: |