Вестник таразского государственного педагогического института

171 
 
құрайды.Қазақстан  үшiн  елеулi  iшкi  қатердi  бiлдiретiн  жердiң  шӛлейттенуi  мен  тозу 
проблемасы  шаң-тұз  дауылының  пайда  болуы  және  ауа  массаларының  ластаушы  заттарды 
алыс  қашықтыққа  жеткiзуi  нәтижесiнде  бiртiндеп  трансшекаралық  проблемаға  айналуы 
мүмкiн. 2004 жылдың барысында шӛлейттенудiң кӛлемi мен құрғақшылықтың терiс әсерiнiң 
алдын  алуға  және  қысқартуға,  тозған  жерлердi  және  топырақтың  құнарлылығын  қалпына 
келтiруге,  ресурстық  базаны  сақтауды  және/немесе  қалпына  келтiрудi  қамтамасыз  ететiн, 
халықтың экологиялық қауiпсiздiгiн нығайтатын тұрақты жер пайдаланудың экономикалық 
тетiктерiн  әзiрлеу  мен  енгiзуге,  сондай-ақ  шӛлейттенумен  күрес  процесiнде  халықтың  кең 
қауымының  хабардар  болуы  мен  қатысуын  қамтамасыз  етуге  бағытталған  шӛлейттенумен 
күрес  жӛнiнде  бағдарлама  әзiрлеу  және  бекiту  қажет.Бағдарламаның  негiзгi  нәтижелерi 
шӛлейттену  процестерiн  болдырмау  және  жердiң  тозу  ауқымын  қысқарту,  шӛлейттенумен 
күрестiң  экономикалық  тетiктерiн  енгiзу,  ауыл  шаруашылығы  жерлерiнiң  ӛнiмдiлiгiн 
арттыру болмақ [10]. 
Су  ресурстарының  сарқылуы  және  ластануы.  Қазақстан  су  ресурстарының  үлкен 
жетiспеушiлiгi  елдерiнiң  санатына  жатады.  Қазiргi  уақытта  су  объектiлерiн  тау-кен  ӛндiру, 
металлургия  және  химия  ӛнеркәсiбi  кәсiпорындары,  қалалардың  коммуналдық  қызметтерi 
қарқынды ластауда және ол нақты экологиялық қатер тӛндiредi. Ертiс, Нұра, Сырдария, Iле 
ӛзендерi,  Балқаш  кӛлi  неғұрлым  ластанған.  Халықты  ауыз  сумен  қамтамасыз  етудiң  негiзгi 
кӛзi болып табылатын жер асты сулары да ластануға ұшыраған. 
Су  объектiлерiне  антропогендiк  салмақ  пен  олардың  қалпына  келу  қабiлетiнiң 
арасындағы  теңгерiмсiздiк  экологиялық  қолайсыздықты  iс-жүзiнде  барлық  iрi  ӛзен 
бассейндерiне  тән  еттi,  ал  су  шаруашылығының  мұқтаждарын  жеткiлiктi  қаржыландырмау 
су  шаруашылық  объектiлерiнiң  барынша  қанағаттанғысыз  (кей  жерде  апаттық)  техникалық 
жай-күйiне және халықты ауыз сумен қамтамасыз ету проблемаларының тым шиеленiсуiне 
себеп  болды.Бұл  проблемаларды  шешу  үшiн  Қазақстан  Республикасы  Yкiметiнiң  2002 
жылғы  21  қаңтардағы  N  71  қаулысымен  су  ресурстарын  сақтау  және  ұтымды  пайдалану 
проблемаларын  шешудiң  негiзгi  жолдары  айқындалған  Экономиканың  су  секторын 
дамытудың және Қазақстан Республикасы су шаруашылығы саясатының 2010 жылға дейiнгi 
тұжырымдамасы қабылданды. Сондай-ақ халықты жеткiлiктi кӛлемде және кепiлдi сападағы 
ауыз  сумен  тұрақты  қамтамасыз  ету  үшiн  Қазақстан  Республикасы  Үкiметiнiң  2002  жылғы 
23  қаңтардағы  N  93  қаулысымен  "Ауыз  су"  салалық  бағдарламасы  бекiтiлдi,  Қазақстан 
Республикасының  Су  кодексi  және  "Cу  пайдаланушылардың  ауылдық  тұтыну 
кооперативтерi  туралы"  Қазақстан  Республикасының  Заңы  қабылданды,  2005  -  2010 
жылдары  негiзгi  су  бассейндерiнiң  су  ресурстарын  кешендi  пайдалану  мен  қорғаудың 
схемаларын  әзiрлеу  жӛнiндегi  жұмыстар  жүргiзiлетiн  болады.  Қабылданған  бағдарламалық 
құжаттардың щеңберiнде 2005 жылы iске асырылуы суды қажет ететiн ӛндiрiстер дамуының 
қарқыны  мен  кӛлемiн  шектeугe,  су  үнемдейтiн  технологияларды,  су  пайдаланудың 
айналымды  және  тұйық  жүйелерiн  жаппай  енгiзуге,  ӛнiм  бiрлiгiне  және  пайдалану 
шығындарына жекелей су пайдалануды азайтуға, су шаруашылық жүйелерiн есепке алу мен 
реттеудiң  қазiргi  заманғы  құралдарымен  жарақтандыруға  мүмкiндiк  беретiн  сумен 
қамтамасыз ету жӛнiндегi республикалық мақсатты бағдарлама әзiрлеу қажет. Бағдарлама су 
ресурстарын  пайдаланғаны  үшiн  тӛлемнiң  қолданыстағы  ставкаларын  саралау,  су 
шаруашылық объектiлерiн ұстау мен жӛндеу жӛнiндегi шығыстарды ӛзiн-ӛзi ақтауға кезең-
кезеңмен  кӛшiре  отырып,  су  пайдаланушыларға  су  жеткiзу  жӛнiндегi  қызмет  үшiн  баға 
белгiлеудi  оңтайландыру  жӛнiндегi  iс-шараларды  да  қамтуы  тиiс.  Ӛзен  экожүйелерiне 
ауыртпалықты  азайту  мақсатында  және  олардың  ластануы  мен  қоқыстануының  алдын  алу 
үшiн 2005 - 2010 жылдар барысында пайдаланылатын барлық су объектiлерi үшiн су қорғау 
аймақтары  мен  жолақтарының  жобалары  әзiрленетiн  болады,  2005  -  2006  зиянды  әсердiң 
мүмкiн  болатын  шектi  нормативтерiн  және  судың  жай-күйiнiң  мақсатты  кӛрсеткiштерiн 
әзiрлеу жӛнiндегi ғылыми-қолданбалы зерттеулердiң кешенi жүргiзiледi, ол су объектiлерiне 
ластаушы  заттар  тӛгiндiлерiн  таңбалыдан  жиынтық  нормалауға  кезең-кезеңмен  кӛшiрудi 
жүзеге  асыруға  мүмкiндiк  бередi.  Осының  бәрi  ағынды  суларды  тазартатын  құрылыстарды 

172 
 
салу мен қайта жаңғырту кезiнде жаңа технологияларды енгiзудi жеделдетедi. Қолда бар су 
ресурстарының  санын  ұлғайту  мен  сапасын  жақсарту  үшiн  су  жетiспеушiлiгiн  тартып 
отырған  ӛңiрлерде  ӛзен  ағынын  реттеу  жӛнiндегi,  оның  iшiнде  бассейн  аралық  қайта  бӛлу, 
сондай-ақ  жер  асты  ауыз  суларын  пайдалануды  жеделдету  жӛнiндегi  жұмыстарды 
жалғастыру қажет. 
 
Әдебиеттер тізімі: 
1. Жалпы биология, Сартаев А., Гильманов М. Алматы "Мектеп" 2006ж. 
2. Биология, р.Сәтімбеков, Р.Әлімқұлов, Ж.Шілдебаев Алматы, "Мектеп 2007Ж. 
3. Жалпы биология Т.Қасымбаева, К. Мұхаметжанов., Алматы "Мектеп" 2006ж. 
4.  Сүлейменов  С.Қ-Қалдықсыз  технология  экология  қызметіне  /С.Қ  Сүлейменов//-А; 
1991.-128б. 
5.  Жорабекова  А.С.  Экологиялық  тәрбие-тұған  ӛлкені  сүюге  баулу  /А.С  Жорабекова// 
Білім-2002.-3-165б. 
6. Таңатарова Қ.С. Экологиялық білім беру негізі /Қ.С Таңатарова// Қазақстан мектебі-
2002.-1-2.-42-44б. 
7. Қосанов О.С Экология және адам экологиясы /О.С Қосанов// Қазақстан 
8. «Экология негіздері» М.Молдахметов, А.М.Ғазалиев, С.Д.Фазылов 
9.  Воронцов  Н.Н.  Экологические  кризисы  в  истории  человечества.  //Соросовский 
образовательный журнал. 1999 г. № 10 
10.  Лисичкин  Г.В.  Экологический  кризис  и  пути  его  преодоления.  //  Соросовский 
образовательный журнал. 1998 г. № 12 
 
Аннотация 
Бұл  мақалада  шӛлейттену  процестерін  қарастырылады.  Экожүйелердің  шӛлейттенуi  мен 
жұтаңдауы  ӛмір  шӛлейттену  барлық  түрлері  теңгерімді  болып  табиғи  және  антропогендік 
факторлардың т.б. (таста ағаш жиектер, жайылым, ирригациялық нысандарды және су ресурстарын 
басқару  үздіксіз  пайдалану,  ең  аудандарда  ылғалдың  жетіспеушілігі  пайда  болады,  негізінен  болып 
табылады. 
Аннотация 
В статье рассматриваются процессы опустынивания.  Опустынивание и разрушение экосистем 
сбалансированы как все формы жизни Опустынивание является в основном как недостаток влаги для 
большинства  областей  естественных  и  антропогенных  факторов  (дерево  обрезки  кромок, 
непрерывное  использование  пастбищ,  ирригационных  сооружений  и  рациональное  использование 
водных ресурсов и т.д. будут отображаться.   
Аnnotation 
The article examines the processes of desertification. Desertification and degradation of ecosystems are 
balanced  all  forms  of  life  Desertification  is  mainly  a  lack  of  moisture  in  most  areas  of  natural  and 
anthropogenic  factors  (pruning  wood  edges,  continuous  use  of  pastures,  irrigation  facilities  and  water 
management, etc. will be displayed.