157
мәдениетін қалыптастыруда ӛлкетану жұмыстары
жетекші фактор болып табылады;
екіншіден, ӛлкетану жұмыстары экологиялық мәдениетті қалыптастыруда
жаратылыстану пәндерімен, әсіресе экология және географиямен тығыз байланыстарымен
ерекшеленеді;
үшіншіден, ӛлкетану жұмыстарының ерекшелігі топонимика, онамастика сияқты
ғылыми білімдердің ӛзгешеліктерімен анықталады;
тӛртіншіден, аталмыш жұмыстардың келесі ерекшелігі тарихи мәліметтермен тығыз
байланыста болғандықтан, тарих ғылымдары және тарих оқу пәнінің негізгі ұстанымдары,
әдістері,
құралдарымен сипатталады;
бесіншіден, ӛлкетанудың тағы бір ерекшелігі сыныптан тыс уақытта танымжорық,
оқу-танымдық соқпақ, саяхат, экспедициялар сияқты жұмыс түрлерін ұйымдастырылуымен
байланысады;
алтыншыдан, ӛлкетану жұмыстары экологиялық ақпараттарын жинау барысында
мектеп оқушылары ӛзінің тұрып жатқан жерінің жағдайы, жергілікті тұрғындардың тұрмыс-
тіршілігі, олардың табиғатпен бұрынғы және қазіргі қарым-қатынастары бойынша әртүрлі
дереккӛздерін,
мұрағат қорларын, мұражай материалдарын қолданумен ерекшеленеді;
жетіншіден, ӛлкетану жұмкастары оқушыларды алған теориялық білімдерін
практикада қолдануға нақты мүмкіндік беріп, туған жеріне, Отанына деген сүйіспеншілігін
арттыруға, ұлттық құндылықтарға баулуға бағытталған ӛзіндік ерекшелігі бар оқу-тәрбие
процесіне айналады.
Экологиялық мәдениетті қалыптастыруға экологиялық білім беру жауапты, тәжірибе
кӛрсеткендей, ол алдына қойылған міндетті жоғары деңгейде шешпейді. Оның негізгі
себептерінің бірі – менталитет, салт-дәстүр, этникалық табиғатты қорғау әдеттерінде
кӛрінетін және тағы басқа да толып жатқан этникалық түрдегі этникалық ортаны елемеу
немесе педагогтердің оған дұрыс деңгейде кӛңіл бӛлмеуі. Осы басымдылық экологиялық
бағыттар негізінде әр халықта қоғамдық-тарихи даму барысында ӛзіндік экологиялық білім
беру жүйесі қалыптасады, ол қоғам мен табиғат арасындағы экологиялық тепе-теңдікті
ұстап тұруға бағытталған. Осындай жүйе қазақ халқында бар, олар ғасырлар бойы қазақ
халқының экологиялық мәдениетін қалыптастыруға әсер етіп отыр, демек, экологиялық тепе-
теңдікті ұстап тұруға жағдай туғызып отыр.
Сонымен, дұрыс экологиялық білім беруде, ең бастысы, жеке тұлғаның экологиялық
жоғарғы мәдениетін қалыптастыруда басты мақсатқа қол жеткізу үшін қазақ халқының
халықтық педагогикасында терең орын алған, оның бай мұрасын зерттеуге деген
қажеттілікті қанағаттандыру болып табылады.
Әдебиеттер тізімі:
1. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2030». – Алматы: Білім, 1997. – 176 б.
2. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы // Қазақстан мұғалімі – Алматы,
1999. – № 4. – Б. 1– 8.
3. Құнанбаев А. Таңдамалы шығармалары. -Алматы: Жазушы, 1968. -Б.123-216.
4. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1985. – 259 б.
5. Уәлиханов Ш. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1985. – 461 б.
6. Құдайбердиев Ш. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1988. – 560 б.
7. Байтұрсынов А. Таңдамалы шығармалары. – Алматы: Жалын, 1989. – 318 б.
8. Бейсенова Ә.С. Экология және табиғатты тиімді пайдалану. – Алматы: Ғылым, 2004.
– 328 б.
9. Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. – Алматы: Ғылым, 2005. – 728 б.
10. Мәдениеттану сӛздігі. – Алматы: Жазушы, 2001. – 332 б.
158
Аннотация
Бұл мақалада оқушылардың экологиялық мәдениетін ӛлкетану жұмыстарында қалыптастыру
жолдары мен оқыту әдістемесі кеңінен жазылған.
Аннотация
В статъе рассмотрены методика обучения и пути формирования краеведческих работ по
формированию экологической культуры учащихся.
Annotation
In this article are considered methodic of teaching and ways of formation of regional works which are
directed on formation of ecological culture at pupils.
ӘОЖ 511
А 14
БҦТАҚТАР МЕН ШЕКАРАЛАР ӘДІСІН ТАҒАЙЫНДАУ
ЕСЕБІН ШЕШУДЕ ҚОЛДАНУ
Абжаппарова А.Қ., Сарбасова А.Е.
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ.
Бұтақтар мен шекаралар әдісін 1960-жылдан бастап бүтін санды сызықты программалау
есебінде қолданылып келеді. Сол кезден бастап, бұтақтар мен шекаралар әдісіне кӛптеген
ӛзгерістер енгізілді. Бұл әдістің мұндай үлкен жетістікке жетуінің себебі, осы әдістің
қызметі зор екендігі ұғынылып, осы әдісті зерттеуге баса назар аударылды. Бұтақтар және
шекаралар әдісінің алгоритмдерінің негізіне жиындардың ішкі жиындарға бӛлінуі, ішкі
жиындарды талдау және ары қарай оптималды шешімін құрамайтыны анық ішкі жиындарды
шығару жатыр. Әдіс жүйелі болып табылады, яғни нақтылы есепті шешкен кезде яғни,
есептер класы алгоритм авторының тапқырлығының мәні бар, бұл есептің ерекшеліктерін
қолдана алатыны зор әсер етеді. Есептердің нақты бір тізімін шешу үшін бұтақтар және
шекаралар әдісінің алгоритмі жеке есептерде толық таңдалуға әкеліп соғуы мүмкін.
Сонымен
қатар бұтақтар және шекаралар әдісінің үлкен қасиеті болып жан-жақтылығы, ЭВМ-де
жүзеге асырылудың қарапайымдылығы табылады. Бұтақтар және шекаралар әдісі алгоритмі
үшін ортақ болып шекаралардың бӛлінуі және есептелуі болып табылады.
Бұтақталу алгоритмі деп Ω алғашқы жиынның бірнеше ішкі жиындарға бӛліну
ережесін, содан кейін қадамдардың әрбір ақырғы санынан кейін бӛліну элементтері Ω
жиынының бӛлек нүктелері болғанша алынған ішкі жиындардың әрбіреуінің бӛлінуін
айтады. Осылайша, егер алгоритмнің к-шы қадамына талдауға жататын Hk - ішкі жиындар
тізімі болса, онда Ω жиыны Hk барлық ішкі жиындардың жиынтығы анықталған және кез-
келген ішкі жиынға Ωi
Hk, |Ωi |>1 әйкес қойылған р бұтақталудың кейбір функциясы бар
екені жобаланады.
Ішкі
жиындардың ақырғы саны
1 :
1
1
осындай:
а) | Ωi |>| Ωl | барлығы үшін Ωl
β(Ωi);
б) Ωi =U Ωi , Ωi∩Ωi =
,
l
k . Егер | Ωi | = 1 , былай жобалаймыз β (Ωi)=
.
Әрбір қадамның соңғы жиындары болып кезекті бӛлінудің барлық
элементтері және бұл
қадамда бұтақталуға түспеген алдыңғы қадамның барлық қалған соңғы жиындар табылады.
Ω жиынынан басқа жалпы жағдайда Ω: Ω
Ω шешімі жиынын Б және Ш әдісін қолдануды
жеңілдету үшін және Ω беретін қаттырақ шектеулерден арылу үшін енгізу орынды болады.
Ω жиыны бӛлінуден қауіп тӛнеді. Ω жиынының Ωl ішкі жиындарға бӛлінуі β ережесі
кӛмегімен Ω мүмкін болатын шешім жиыны Ωl = Ωl∩Ω ішкі жиындарға бӛлуді тудырады.
Ωi жиыны k-шы қадамда кезекті бұтақталу үшін тізімде бар барлық жиыннан
таңдалғандағы біруақытты (толық) бұтақталу сұлбалары және бұтақталудың алдыңғы
қадамынан соңғы жиындардан бӛлінуге шамалас жиын таңдалғанда бұтақталудың біржақты
