83
түрінде, пікірталас, әңгімелесу түрінде жүргізуге болады. Сонымен, зерттеу
университеті студенттерінің білім алу үдерісі тиімділігін арттыруда жүйелік
тәсіл негізінде озық білім беру технологиясының маңыздылығы көрсетті.
2.4 Аграрлық
саладағы зерттеу университетінде мамандарды
кәсіптік даярлаудың теориялық моделі
Берілген бөлімде аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды
кәсіптік даярлаудың теориялық моделі ұсынылады. Модельді жалпы түрінде
зерттеу пәнінің белгілі бір қырларын, байланыстарын, қызметтерін орындайтын
элементтер жүйесі ретінде анықтайды. Модельдеудің негізінде белгілі бір
сәйкестілік жатыр, бірақ зерттелетін объект пен оның моделінің түпнұсқасы
арасындағы ұқсастық емес. Орындау формасы бойынша модельдерді
материалдық (заттық) және идеалдық (идеалдандырылған, ой) деп бөлінеді.
Екінші түрдегі модельдер педагогикалық зерттеулерде көп қолданылады. Ойша
модельдеу абстракциялаумен идеализациялаумен тығыз байланысты, олар
арқылы модельденетін объектілердің белгілі бір қырларын ашады.
Абстракциялау мен идеализациялаудың көмегімен оригинал объектілерді
зерттеуде ойлау құрылымын көрсетуге болады.
Теориялық модельдің мақсаты аграрлық саладағы зерттеу университетінде
мамандарды кәсіптік даярлаудың ғылыми-әдіснамалық негіздерін ториялық
тұрғыда негіздейді.
Аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды кәсіптік
даярлаудың ғылыми-әдіснамалық негіздерін теориялық моделін сипаттамас
бұрын мамандарды кәсіптік даярлау компоненттерін толық сипаттау қажеттілігі
туындайды.
Дж. Равен құзыреттілік болмысын қарастыруда келесі түсініктерге
сүйенеді:«мотивация»,«мақсат қою», «мінез-құлық» [136]. Оларды өткен
тарауларда терең қарастырған болатынбыз (2.1 тармақшасында).
Осылайша, құзыреттілік өзіне үш аспектіні кіріктіреді: когнитивті (білім);
операциялық (іс-әрекет тәсілдері және іс-әрекетті жүзеге асыруға дайындық);
аксиологиялық (белгілі бір құндылықтардың болуы).
Педагогикалық-психологиялық әдебиеттерге жасалған талдау (Э.Ф. Зеер
[137], Дж. Равен, В.С. Лазарев [138], Н.Н. Ставринова [139], Е.В. Набиева [140],
Ш. Таубаева, А.Қ. Құсайынов [141], А.Ә. Булатбаева [142], А.Қ. Мынбаева
[143], А.Д. Сыздықбаева [144], А.Е. Манкеш, А.С.Мизимбаева [145]) әлемдік
тәжірибедегі зерттеу университетіне байланысты еңбектерді талдау (В.А.
Степанов [146], В.И. Андреев [147], Б.С. Гершунский [148], В.И. Байденко
[149], О.И. Комарова [150], Н.С. Ладыжец [151], Simons M. [152], Philip Altbach,
Jamil Salmi [35, р.56, 36, р.120] зерттеушілік әрекет құрылымында зерттеуде
таңдалған ғылыми тұғырға байланысты келесі құрауыштар көрінетінін
анықтауға мүмкіндік берді: мотивациялық-дербестік компонент; когнитивті-
интеллектуалды компонент; креативті-рефлексивті компонент.
Аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды кәсіптік
даярлаудың
ғылыми-әдіснамалық
негіздерінің
келесі
компоненттерін
84
анықтадық: мотивациялық-дербестік; когнитивті-интеллектуалды; креативті-
рефлексивті.
Аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды кәсіптік
даярлаудың
ғылыми-әдіснамалық
негіздерінің
мотивациялық-дербестік
компонентін ажырату студенттің таңдаған мамандықты түсіну, саналы
қабылдау қажеттілігімен байланысты. Яғни, бірінші кезеңде зерттеу
университеті студентінің болашақ кәсіптік іс-әрекеттің мақсат пен
құндылықтарды
ойлап
түсінуі,
онда
тұлғалық-дербестік
маңызды
мағыналардың болуы, жоғары мотивацияны қалыптастыру маңызды. Ойлап
түсіну үдерісі түсіну арқылы жүзеге асады: өзін, өзінің құндылықтарын,
мағыналар мен мақсаттарды түсіну, бұл құндылықтарды болашақ кәсіптік іс-
әрекетпен сәйкестендіру.
Зерттеу университеті студенттердің мамандықты түсіну – барлығына
бірегей байланыстырушы мағына беру жолымен фактілерді біртұтас
байланыстыру бойынша іс-әрекет. Ал студенттің болашақ кәсіптік іс-әрекетін
түсінуі, зерттеу аясында, оны жүзеге асырудың бағыттарын, тәсілдерін, әдістері
мен құралдарын құндылық ретінде қабылдауды түсінуді білдіреді. Мағына
жеке дара субъективті табиғатқа ие болғандықтан, студенттің кәсіптік іс-
әрекеттің мағынасын түсінуін оның мотивациялық-дербестік компонент
көрсеткіштерінің бірі ретінде қарастыруға болады.
Мотивациялық-дербестік компонент құндылықтармен тікелей байланысты
және С.Л. Рубинштейн [153], В.А. Якунин [154], А.Б. Орлов [155],
Н.Б. Жиенбаеваның [156] жұмыстарын зерттеу негізінде ажыратылып
көрсетілген. Ол студенттің орындалатын жұмысқа қанағаттану сезіміне,
кәсіптік іс-әрекетке тұрақты қызығушылығына және оң қатынасында
түйінделеді.
Мотивациялық-дербестік
компонент
зерттеушілік
құзыреттілікті
қалыптастырудың үш жетекші мотивін қамтиды:
1. «МЕН-тұжырымдамасының» тұрақтылығы мен дамуына бағытталған
мотив. Ол өзін-өзі ұғыну үдерісінің өнімі ретінде көрініс табады (индивидтің
өзі
туралы
көзқарастарының
жүйесі).
«МЕН-тұжырымдамасының»
тұрақтылығы мен дамуынан қажеттілік, біздің көзқарасымыз бойынша,
аграрлық саладағы зерттеу университеті студенттерінін кәсіптік даярлау үдерісі
шеңберінде зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастырудың маңызды мотиві
болып табылады («Мен–болашақ зерттеуші-ауылшаруашылық саласында
жұмыс жасайтын ғалым, зерттеуші»).
2. Аграрлық саладағы зерттеу университетінде мамандарды кәсіптік
даярлау үдерісіндегі тағы бір мотиві өзін-өзі өзектендіру болып табылады.
Тұлғаның өзін-өзі өзектендіру дәрежесі басқа адамдар мен нысандар әлемін
дұрыс қабылдау тәуелді болатын өзін, өзінің мақсаттарын, ұмтылыстарын білу
ерекшелігін анықтайды. Сондықтан жеткілікті жоғары деңгейде дамыған
аталған сипаттамалар жеке тұлға-зерттеуші ретінде белсенді қалыптастыруға
ықпал етеді.
3. Өзін-өзі ұғыну және өзін-өзі өзектендіру үдерісі танымның қажеттілігін
Достарыңызбен бөлісу: |
