Умкд по дисциплине растениеводство для специальности 050801 -агрономия

жүктеу 1,77 Mb. бет 25/72 Дата 08.05.2023 өлшемі 1,77 Mb. #42482 түрі Білім беру бағдарламасы

Навигация по данной странице:

• Егістікті күтіп-баптау.

Себу тәсілі. Себу тәсілі астық өнімімен қатар өнімнің біркелкілігі мен оның сапасына да әсер етеді. Барынша жетілдірілген себу тәсіліне неғұрлым өсімдіктердің қоректену алаңы квадрат пішініне жақындау егістіктер жатады. Мұндай қоректену алаңы егістіктерде өсімдіктердің жарықты, қоректік заттарды, ылғалды пайдалануы жақсарады. Бұл талаптарға тарқатарлы, тоғыспалы және тоғыспалы-диагоналды тәсілдер сәйкес келеді. Алайда, Республикамыздың барлық аймақтарында жаппай қатардағы себу тәсілі қолданылады; аңыз паясы сақталған танаптарда СЗС-2,1 сепкіштері және оның модификацияларымен себу тәсілі кең тараған; паясыз алқаптарда СЗП-3,6 және СЗ-3,6 сепкіштерімен себілген егістік жақсы нәтиже береді. Барлық жағдайда да шетелдік осы заманғы кешенді тұқымсепкіштердің артықшылықтары бұл бағытта күдік тудырмайды. Себу мөлшері. Астық өнімінің мөлшері көп жағдайда бір өлшем егістіктегі өнімді масақтар санына байланысты өзгереді. Себу мөлшерін белгілегенде себілетін сорттың түптену деңгейі, танаптың ылғалмен қамтамасыз етілуі және арамшөптермен ластануы ескеріледі. Жаздық бидай арпа мен сұлыға қарағанда әлсіз түптенетіндіктен ол себу мөлшерін біршама арттыруды қажетсінеді. Құнарлы топырақтарда және жеткілікті ылғал қоры болғанда әрі арамшөптермен ластанған танаптарда себу мөлшерін арттырады, ал құрғақшылықты аудандарда - азайтады. Аймақтарға қарай жаздық бидайдың себу мөлшері 2,5-тен 4,5 млн/га өнгіш тұқым аралығында өзгереді: - кәдімгі қара топырақтарда - 3,5-4,5 млн/га өнгіш тұқым; - оңтүстік қара топырақтарда - 2,5-4,0 млн/га өнгіш тұқым; - қара қоңыр (каштановые) топырақтарда - 2,0-3,2 млн/га өнгіш тұқым. Себу тереңдігі. Жаппай егін көгін алуда және жаздық бидайдың біркелкі пісуіне тұқымның топыраққа сіңіру тереңдігі айтарлықтай рөл атқарады. Тұқымды тым терең немесе саяз сіңіруге болмайды. Бұл жағдайда егін нашар көктейді, жаздық жауын шашынның әсерінен қосымша егін көгі пайда болады, астық пісру дәрежесі әртүрлі дәндерден қалыптасады да сапасы төмен болады. Сондықтан тұқым ылғалды қабатқа сіңірілуге тиіс. Еліміздің көптеген аудандарында жаздық жұмсақ бидайдың қолайлы себу тереңдігі 5-8 см болып табылады. Тұқымның сіңіру тереңдігі оның сапасына, топырақ климат ерекшеліктеріне, нақты агротехникалық шараларға т.б. байланысты. Көктем салқын болғанда әрі жеңіл топырақтарда тұқымды саяз, ал құрғақ болғанда тереңірек сіңіреді. Сіңіру тереңдігі 8-10см жеткізілгенде егіннің көктеуі кешеуілдейді, далалық өнгіштік пен өнім төмендейді. Мұндай жағдайда себу мөлшері 10% арттырылады. Кезінде «С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті» АҚ–ның өсімдік шаруашылығы кафедрасының күңгірт қара-қоңыр топырақтағы сүрі танабында жүргізген зерттеулерінде (Әрінов Қ.К., 1998) әртүрлі іріліктегі Сататовская 29 бидайы сіңіру терңдіктерінен түрліше өзгерді. Ірі, орташа және ірі тұқымдарының орташамен қоспасы бірдей тереңдікке сіңірілгенде шамамен бір біріне жақын өнім жиналды. Барынша жоғары далалық өнгіштікпен астық өнімі барлық тұқым фракцияларын 5 және 7,5 см сіңірілген алқаптан алынды. Көпжылдық тәжірибелермен өзіміздің экспериментальды деректерімізге сүйене отырып Қазақстанда нақты топырақ-климат жағдайына байланысты жаздық бидай тұқымының сіңіру терңдігі 5-6 см ден (ылғалды жылдары) 7-9 см дейін (қуаңшылықты жылдар) өзгереді демекпіз. Егістікті күтіп-баптау. Жаздық жұмсақ бидайды өсіру технологиясында егістікті күтіп-баптауға үлкен маңыз беріледі және оның негізгі буындарына арамшөптерге, аурулар мен зиянкестерге қарсы күрес шаралары жатады. Арамшөптерге қарсы керес. Сүрі танабын тыңғылықты дайындағанда арамшөптерді құрту мәселесі ойдағыдай шешіледі де көптеген шаруашылықтарда жаздық бидай егістігі бұл бағытта қосымша шараларды қажетсінбейді. Бірақ та жылдар бойы қорланған арамшөп тұқымдары арнаулы күрес шараларын жүргізуге мәжбүр етеді. Жаздық бидай егістіне егістік қалуен, шырмауық, жатаған бидайық т.б. атпа тамырлы, тамырсабақты көпжылдық арамшөптер, ал біржылдық түрлерінен қара сұлы, жасыл және көкшіл-сұр итқонақ, құс тарысы т.б. үлкен зиян келтіреді. Егістік арамшөптермен шамалы ластанғанда астық шығыны 5-7%, ал күшті ластанғанда - 20-30% дейін жетеді. Нақты шаруашылықтарда агротехникалық және химиялық қорғау шараларын ұйымдастырғанда танаптардың арамшөптермен ластану карталары жасалады, оларды дастану дәрежесі мен арамшөптердің түр құрамы анықталады. Ластанудың үш дәрежесі -әлсіз, орташа және күшті-ажыратылады. Егістіктің бір шаршы метр алаңында әлсіз ластанғанда тұқым саны (жыртылатын топырақ қабатында) 10 аспайды, 20 аз жылдық және 1 көпжылдық арамшөп өсімдігі болады, орташа ласстанғанда тиісінше - 10-50; 10-70 және 1-3, ал күшті ластанғанда - 50-70 және 3-тен артық. Еліміздің шаруашылықтарында жаздық бидай егістігінде танаптарды арамшөптерден тазарту жолында арнаулы шаралар жүйесі қолданылады және олар арамшөптердің жаңа тұқымдары мен вегетативтік ұрықтарының таралып кетпеуін де қарастырады. Арамшөптерді құртып басу негізінен химиялық қорғау шараларын қолдану жолымен іске асады. Әрбір шаршы метр егістік алаңында 2 және одан да көп қалуен, 15 қара сұлы, 75 итқонақ және 20-30 басқа азжылдық арамшөп өсімдіктері болғанда гербицидтер қолданылады. Көктегенге дейінгі тырмалау – арамшөп жіпшелеріне қарсы күрес және жауыннан кейін пайда болған топырақ қабыршағын қопсытуды көздейді. Арамшөптер тамырланбаған өскіндер кезеңінде, ал бидай өскіндері топырақ бетінен 3-4 см төмен жатуы қажет (себуден 4-5 тәуліктен соң). Тырмалау жеңіл немесе орташа тырмалармен жүргізіледі. Егін көгі кезеңіндегі тырмалауды тұқым терең сіңірілгенде егін көгі жиі болғанда, жақсы тамырланғанда, өсімдіктердің өсуі қарқынды жүргенде және топырақта ылғал болғанда жүргізеді. Тырмалауды түптену кезеңінде жүргізген дұрысырақ. Жаздық бидайдың егістігінде өсіп-даму кезеңдерінде арамшөптерді құртып басу негізінен химиялық қорғау шараларымен іске асырылады. Егістік қара сұлымен қатты ластанғанда, арамшөптердің 3-4 жапырақ кезеңінде егістік топик 080, к.э. (0,4-0,5л/га) гербицидімен бүркіледі, ал онымен орташа деңгейде және басқа біржылдық астық тұқымдас арамшөптер (құс тарысы, көкшіл, жасыл итқонақ) ластанғанда бидайдың түптену кезеңінде Пума супер 7,5% э.м.с. (0,8-1,2 кг/га) немесе Пума супер 100, 10% к.э. (0,6-0,9 л/га) гербицидімен бүрку жақсы нәтиже береді. Біржылдық және көпжылдық қосжарнақты арамшөптерді (ала бота, қалуен, шырмауық т.б.) диален супер 480, с.е. (0,5-0,7 л/га) немесе зенкор комби, 73,6 % с.п. (0,4л/га) құртады, ларен 60% с.п. (8-10 г/га) да тиімді гербицид. Аталған гербицидтермен бидайдың түптену кезеңінде кезкелген бүріккіштердің бірімен егістікті бүркуге болады. Ауруларға қарсы күрес. Қазақстанның көптеген аудандарында жаздық жұмсақ бидайдың кең тараған ауруларына тамыр шірігі, гельминтоспориоз, қара күйе, септориоз, тот ж.б. жатады. Оларға қарсы күрес кешенді түрде егістіктің фитосанитарлық және химиялық шараларды қарастырады. Агротехникалық шаралар негізінен себуге дейін, ал химиялық-себуге дейін және себілгеннен кейін жүргізіледі. Жоғарыда себуге дейінгі шаралар қарастырылған. Жаздық бидай егістігінде химиялық қорғауды аурудың даму ерекшеліктерін ескере отырып жүргізеді. Ол үшін әрбір танапта 20орыннан кем дегенде 10 өсімдіктен алып талдайды. Егер түптену-түтіктенудің басы кезеңінде бір сабаққа 0,5 және одан да көп тот пустуласы, ал қоңыр тоттың жапырақта 1-2 пустуласы болса егістік бірден химиялық жолмен өңделеді. Екінші өңдеу жұмысы біріншіден кейін 6-10 күннен соң жүргізіледі. Септориозға қарсы химиялық өңдеудің қажеттігі зиянның экономикалық шегімен анықталады, ал ол өсімдіктің кем дегенде 5% зақымданған бөлігін құрастырады. Қара күйе, тамыр шірігі аурулары тұқымды дәрілегенде жақсы басылады, ол жөнінде жазылған. Жаздық бидайдың гүлдену кезеңіне дейін қауіпті ауру түрлері байқалғанда мынадай фунгицидтерді қолдануға болады: қоңыр тот, септориозға қарсы Альто супер 330, к.э. (0,4-0,5 л/га); гельминтоспориозға қарсы Агат 25 к.т.п.с. (10,0 мл/га); ақұнтақ (мучнистая роса), қоңыр тот, гельминтоспориоздық теңбілдікке қарсы фалькон 46%, к.э. (0,4-0,6 л/га), фоликур ВТ, 22,5 %, к.э. (0,5-0,7 л/га), Рекс, 12,5% к.с. (0,5-0,8 л/га) препараттарының бірімен өңделеді. Зиянкестерге қарсы күрес. Қазақстанның солтүстігінде жаздық жұмсақ бидай өсімдіктері мен өніміне жолақ астық бүргесі, сабақ бүргесі, бидай трипсі, сұр астық көбелегі, табынсыз крест шегірткесі т.б. көп таралған зиянкестер айтарлықтай зиян келтіреді. Аталған зиянкестерге қарсы тиімді күрес жолдарының бірі жаздық бидай егістігінде химиялық қорғау тәсілін қолдану болып табылады. Бұл тәсіл егістікте зиянкестер саны экономикалық зиянды шекке жеткенде тиімді: жолақты астық бүргесі- бір шаршы метрде қуаңшылықты жылдары 300-400 және ылғалды жылдары 500-600 дана болғанда; сабақ бүргесі көктеу мен түптену кезеңінде сачоктың 10 сермелуіне 20-30 дана; бидай бүргесі сачоктың 20 сермеуіне 600, немесе бидай сабағының өсуі мен жапырақ жалауының пайда болу кезеңінде бір сабаққа 8-10 данасы болғанда; сұр астық көбелегі – дәннің сүттене – балауызданып пісу кезеңдерінде 100 масаққа қалыпты жылдары 20 және ылғалды - 10 жұлдыз құрт болғанда; табынсыз крест шегірткесі балапан құрттары жаппай туғанда химиялық шаралар қолданылады. Бидай көгін жолақты астық бүргесінен, сабақ бүргесінен гессен шыбыны ж.б. сақтау үшін олардың саны экономикалық зиянды шекке жеткенде конфидор, 20% с.к. (0,06-0,1 л/га), Арриво, 25%к.э. (0,2 л/га) немесе биологиялық БИ-58, 40% к.э. (1,5 л/га) препараттарының бірімен өңдейді. Бидайдың түптену–түтікке шығу кезеңінде табынсыз крест шегірткелеріне қарсы егістікті сумитион, 50% к.э. (0,8-1,8 л/га) немесе конфидор 20% с.к. (0,07 л/га), ал бидай трипсі, цикадкалар ж.б. залалдану қаупі туындағанда каратэ 050, к.э. (0,2 л/га) ж.б. препараттармен өңделеді. Жаздық бидай дәнінің сүттене пісу-толысу кезеңінде сұр астық көбелегінің жұлдыз құрттарына (гусеницаларына) қарсы сумитион, 50% к.э. (0,6-1,0 л/га) немесе каратэ 050, к.э. (0,15 л/га ) препараттарымен егістікті өңдеу қажет. Жаздық бидай егістігін арамшөптерден, аурулар мен зиянкестерден сақтауда химикаттармен өңдеу үшін кіші авиация , жер үсті бүріккіштері қолданылады. Көптеген жағдайларда егістікті авиациямен өңдегенде жұмысшы ерітіндінің шығыны 25-50 л/га, ал жер үсті бүріккіштерінде -100-300 л/га. Пестицидтермен жұмыс істегенде техника қауіпсіздігі ережелерін қатаң сақтау қажет, сонымен бірге Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы саласында қолдануға рұқсат етілген арамшөптерге, аурулармен зиянкестерге қарсы пайдаланылатын химиялық құралдардың тізімінде бекітілген енгізу уақыты мен мөлшерін орындау шарт. Қоршаған ортаның экологиялық қорғалуын қамтамасыз ету мақсатымен химиялық өңдеу жұмыстарын жел жылдамдығы 4 м/сек. аспайтын жағдайда жүргізілуі тиіс. Бір алаңды қайта өңдеу, жұмысшы ерітіндінің көрші егістікке, ағашты алқапқа шашырауына үзілді- кесілді тиым салынады. Орман жолақтары мен жоғары вольтты электр желілері өтетін егістікті жер үсті бүріккіш құралдарымен өңдеген дұрыс. Әдетте, егістікте химиялық өңдеу жұмыстарын таңертеңгі және кешкі сағаттарда жүргізеді, бұл уақыттарда ауа- райы айтарлықтай тымық және температура төмен болады да химикаттардың тиімділігі артады. жүктеу 1,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:

©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз