МЕРЕЙТОЙ
96
«Тіл және қоғам» №4 (42) / 2015
...Бір халықтың өз тілінде білім-өнері болмаса, ол халықтың тілі
бұзылып өзгереді һәм көршілес күшті халықтың тілімен әсірелеп, .
. . соған қол болады, оның ішінде жаңалықтар көбейеді. Ол кішкене
ұлттарды жаңартып, жандандырылмаған ескі тілі өзінің барлық
маңызын жояды һәм жылдам ұмытылады. Мұның мысалын тарих
бетінде бек көп ұшыратамыз, бұрын да бірнеше халықтар болған,
қазір біз олардың бірін де көре алмаймыз, һәм олар жоқ. Міне бұлар
– сол тілдері жойылып кеткендер.
Тіл болмаса, ұлт та болмайды. Яғни ол ұлт бүтіндей өлген, жоғалған
ұлт болады. Патшалық заманында көп ұлттар осындай халдерге душар
болды. Мінекей, залым патша үкіметі қолында айырма уақ ұлттар
осылайша ойыншық болып жүрді. Ұлы өзгерістің қуатты күшімен
патша үкіметінің негізсіз ұясы быт-шыт болып таралды. Ол өзгеріс
бізге сөз бен дінге үлкен бостандық берді. Һәм бүтін ұлттарға бірдей
құрдастық, тегістік жолын ашты. Міне, қазір бізге айнала кеңшілік,
қай жағымызда да тоқталыс беретін кедергі жоқ. Ұлтымыздың білім,
өнерін, әсіресе, ана тілімізді қалайша һәм өсірсек те жолымыз ашық.
Өнер, әдебиетімізді көркейту, шаруашылық жағымызды ілгері
бастыруға еріктіміз. Осы айтылған мақсаттарды жарыққа шығар-
ғанның соңында бізде де күшті ұлттармен қатар, ұлы өзгерістің
үстімізге жүктеткен зор міндеттерін атқарған боламыз. Жалпы өнер-
білімнің ішіне ана тілі болуы да кіреді һәм мұның керісінше ана тілі
болудан ұлттың білім-өнері табылады. Ана тілін білмей тұрып, ешбір
білім-өнерді таратуға мүмкін емес. Ең әуелі ана тілі қажет. Егер ана
тілін білмесең, онда сен ол ұлттың баласы емессің. Ана тілін білмей
тұрып ұлт білімін ала алмайсың. Ұлт білімі болмаса, онда әдебиеттің
болмайтындығы өзі-ақ белгілі. Әдебиеті жоқ ұлттың өнері де өршімейді.
Тіл сақтауға мүмкін болғанда, тіл сақталуға тисі. Біз тілімізді қанша
сақтасақ, ұлтымызды да сонша сақтаған боламыз.
МЕРЕЙТОЙ_97_«Тіл_және_қоғам»'>Ғұмар ҚАРАШ
МЕРЕЙТОЙ
97
«Тіл және қоғам» №4 (42) / 2015
Ұмытпаңыз. Өзімізді басқа ұқсас халықтан айыратын белгіміз
болған ана тілімізді білсек қана осы мақсаттаршға жетпекпіз.Егер
ұлттың ешбір білім-өнері болмаса, оның кәсіп-харакеті де нашар
болады. Мұның соңында ол күшті ұлттың қолтығына түседі, һәм
солайша біраз уақыт өткен соң ол ұлт бүтіндей жоқ болып кетеді.
Осы айтылғандардың бәрі де білім-өнері болмаған ұлттың ұлт емес
екендігіне дәлел. Яғни ұлтшылдықтың нағыз белгісі болып табылады.
Тіл мұнан басқа айырмаларда ұлттардың бәрі де бірдей. Тіл ешбір
уақытта өзге нәрселерге бас имеске тиіс. Біз оны бегірек те сүюге
һәм түрлі жұқпалы шет тілдерден сақтауға борыштымыз. Тіл – айна,
оның ішіне бүтін халықтың тұрмысы түсіп тұрады.
Бала анасының құрсағында-ақ, өз ұлтының тілімен ауызданады,
бүтін денесі сонымен азықтанады. Өскеннен соң бала тілді жарыққа
шығарушыға, өршітуге борышты.
Қазақ халқының келешектегі ұрпағының жазымы да осыған
тіреулі. Біз ана тілімізді оқып білсек, соның арқасында ұлтымыздың
білім-өнерін алға жібереміз, өршітеміз. Білімі ілгері болған жақта
тұрмыстың тірегі болған кәсіпөнер жолының кең болатындығы шексіз
мәлім, онда шаруашылық жағы да орасан күшті әм өте сенімді болады.
Осы айтылған істерді орнына келтіргенде ғана өз ұлтымызға
айырым басқалықтар даулай аламыз.
(Автордың Ұлт һәм туған тіл
(Патшалық һәм бостандық заманында) еңбегінен алынды)
МЕРЕЙТОЙ
98
«Тіл және қоғам» №4 (42) / 2015
Е
лдің тілі бұзылуына ең алдымен оқығандары себеп болады.
Бұлар жат әсерлерге бағынғыш келіп, ана тілін өзгеруге жол
басшы болады. Оқығандар өзіне ылайық әдебиет тілі деген тіл түзейді.
Түзеген жаңа тілін ел ішінде жая бастайды, көбіне зорлап кіргізеді.
Әдебиет тілі дұрыстап түзелмесе, қара тілдің заңымен жүрмесе,
әдебиет тілі көп бұқараға түсініксіз жат тіл болады, елге сіңбейді;
сондықтан жер жүзіндегі жұрттың көбі әдебиет тілін қара тілге
жақын қылып елге түсінікті қылуға тырысады. Әдебиет тілінің қаруы
– баспа мен мектеп. Баспа мен мектеп деген – адам шошынарлық
өте қайратты қару. Баспа мен мектепте қолданған тіл елге ақырында
сіңбей қалмайды. Мектеп пен баспаның тілі дұрыс тіл болса, елдің
тілін көркейтіп, байытып, гүлдендіреді; мектеп пен баспада қолданған
тіл шатасқан тіл болса, ол ел – сорлы ел, мұндай елдің тілі бұзылмай
қалмайды.
Қазақтың әдебиет тілі жаңадан басталды. Елдің қара тілі әдебиет
тілімізге негіздікке алынды. Әдебиет тіліміздің табаны дұрыс салынды
деуге болады. Табаны дұрыс салынғанмен, үйді көркем болып түзеледі
деп айтуға болмайды. Үйдің керегесі (дуалы), төбесі, есік-терезелері,
түрлі әшекейлері көп болады. Осылардың бәрі дұрысталып салынғанда
ғана, әр қайсысы өз орнына қойылғанда ғана үйді түзеліп бітті деуге
болады.
Осы күні әдебиет тіліміз өте қарқындап өсіп барады. Бір жағынан,
өз сөзінен сөз тудырып байыса, екінші жағынан, жат сөздерді кіргізіп
байып баратыр. Тілдің өз сөздерінен туған сөз тілдің негізгі заңымен
тууы керек, тілдің нағыз өз баласы болуы керек. Бұған ешкім таласпас
та, таласпайды да.
Жат сөзді қолдаушылар екі түрлі. Жат сөздерді туғандағы
айтылуынан өзгертпей кіргізу керек, жат сөздерді өзгерту күнә деп
Халел ДОСМҰХАМЕДҰЛЫ
Достарыңызбен бөлісу: |
