Ауылшаруашылығы дақылдарының нақтылы суару режимi суармалы танаптарда су режимiн оптимизациялау және лайықты бiр суаруға және вегетациялық мезгiлде берiлетiн судың мөлшеріне дейiн нақтылы берiлетiн судың бiрлiк мөлшерін азайту үшін керек. Зерттеулер ауданы 8-12 га тәжіребе учаскелерiнде (берiлген шаруашылық үшін типтiк) жылдың ауа-райының әр жағдайында (құрғақ, орташа, ылғалды және сол сияқты” жүргізіледі.
Нақтылы өлшеулердiң мәліметтерi бойынша әрбiр суаруда және тұтасымен вегетациялық мезгiлдегi нақтылы су берудiң бiрлiк мөлшерін (бiр га ауданға, бiр центнер өнiмге) анықтайды. Суару санын және оларды жүргізетiн уақытын, аралық суару мезгiлiн, әр суаруға дейiнгi және одан кейiнгi 1-1,5 м дейiнгi тереңдiктегi қабаттардағы топырақтың ылғалдылығын анықтайды; жоғарғы қабаттарда әр 5-10 см сайын және төменгiде әр 10-20 см. Жердiң бетiмен өздiгiмен суарылатын тәжіребе жүйектерiндегi (жолақтарындағы) ылғалдылық басында (басынан 5-10 м), ортасында және соңында (соңынан 5-10 м), жотасында және жүйектердiң табанында немесе олардың еңістіктерінде өлшенедi.
Нақтылы өлшенген мәліметтердi нормадағы немесе есептелiнгендермен (нақтылы жыл үшін) салыстырады, осыған байланысты лайықты өзгерiстер не нақтылы суару режимiн, не ұсынылған режимдi енгiзедi.
Егер де суландыратын судың нақтылы шығыны суаруға және суландыруға ұсынылған мөлшерден айырмашылығы + 10%-дан азырақ болса, онда нақтылы суару режимiн қанағаттанарлық деп есептейдi.
Топырақтың ұсынылған оптимальдi ылғалдылығы 2 тарауда келтiрiлген.
Ауылшаруашылығы дақылдарын суару техникасы мен технологиясы суару сапасын жақсарту, суармалы судың ысырабын азайту және ауданы 8-12 га типтiк тәжіребе учаскелерiнде және ауданы 0,2-0,1 га және кiшiрек делянкаларды суарғанда топырақ эрозиясын болдырмау мақсатында зерттеледi.
Нақтылы өлшеулермен суару жүйектерiнiң (жолақтардың) тиiмдi ұзындықтары мен шапшып шығатын суару шығынын, жасанды жаңбырлардың тиiмдi қарқындылығын, бiрқалыпты ылғалдануы мен топырақтың шайылуы, нақтылы берiлетiн судың бiрлiк неттосы мен бруттосын, суармалы танаптардағы судың ысырабын анықтайды.
Үлкен және орташа еңiстердегi жүйектердегi суаратын ағыс шығыны топырақтың эрозиясын болдырмайтын жағдайға байланысты анықтайды, кiшi еңiстерде - жүйектердiң толып кетпеу жағдайына. Үлкен еңiстіктерде (0,008 көбірек) топырақтың шайылуы мүмкін болатын шамадан аспауы керек. Тәжіребелерде суаратын ағыс шығынын мөлшерлейдi және өлшейдi: жүйенiң басында үшбүрышты суарулармен немесе қабырғасында дөңгелек тесiгi бар градусталған (тарировкаланған) ыдыспен, жүйекітiң соңында - үшбүрышты суағарлармен немесе өлшеушi ыдыс және секундомердiң көмегі арқылы көлемдiк тәсілмен.
Ағыс шығынының вариантының санын әдетте үшеу немесе одан көбірек қабылдайды, қайталану саны - үшеуден кем емес. Суаратын жүйекітiң ұзындығын оның ұзына бойындағы топырақтардың бiр қалыпты ылғалдану жағдайына байланысты анықтайды. Жүйекітiң немесе жолақтың ұзына бойының бiрқалыпты ылғалдану коэффициентi (Кр = Wmin / Wmax) 0,85-0,95 кiшi болмау керек. Жүйекі ұзындығының кiшiреюiне қарай оның ұзына бойындағы бiр қалыпты ылғалдылығы көтеріледі.
Әр суару кезiнде нақтылы берiлетiн судың бруттосының Wбр бiрлiк мәнін (танаптардағы судың ысырабымен бiрге), бiр мезгiлде суарылатын учаскеге және оның ауданына берiлген судың көлемiн нақтылы өлшеу арқылы анықтайды.
Танаптың бетiнен тасталатын су ысырабын Wn, суару кезiнде тереңге сiңуiн және булауын бiрiншi күнi де одан кейiн де (дымқылдылығы жоғары топырақтардан және өсiмдiк жапырақтарынан) арнаулы өлшеулер мен есептеулер арқылы анықтайды: жер бетiнен тастағандағы судың ысырабын - онша үлкен емес тасымалдайтын трапеция немесе үшбүрышты суағардың көмегімен; тереңге сүзілетiн судың ысырабын (тереңге тастау) - топырақтан есептi қабатының шекарасындағы топырақ ылғалының потенциалын тензометрмен өөлшеп, әрi қарай Дарсидiң формуласымен есептеу; жер бетiндегi жүйектер мен жолақтар арқылы суарғанда суарудың соңында және бiткеннен кейiнгi бiрiншi күндерi булану арқылы болатын судың ысырабын (дымқылдығы жоғары топырақтарда) - булану мен өсiмдiктiң есептi суды тұтынуларының арасындағы айырманы есептеу (суарудың басында және бiткеннен кейiн екiншi-үшіншi тәуліктерде ысырап аз болады); жаңбырлатқанда булануға кететiн судың ысырабын арнайы зерттеулердiң мәліметтерiнен қабылдайды.
Бiр суарғанда нақтылы берiлетiн судың бiрлiк мөлшері (Wnt = Wбр - Wn) суару техникасының элементтерi дұрыс таңдағанда (жүйектердiң ұзындығы, суару ағысы шығыны, жаңбырдың қарқындылығы, суару ұзақтығы) есептi суару нормасына тең болуы керек, ал танаптағы суды пайдалану коэффициентi 0,8-0,95 кiшi болмауы керек.
Суаратын ағыс шығынының суаратын құбырдың, шланганың немесе науаның ұзына бойына бiрқалыптылығы, көлемдiк тәсілмен немесе үшбүрышты суағардың көмегімен анықтайды. Суаратын ағыстың орташа мәнінен ауытқуы + 5% мүмкін деп саналады.
Топырақтың шайылуының рұқсат етiлген мәнінде, бiрқалыпты дымқылдану және суды пайдалану коэффициенттерiнiң, суару ағысының суаратын құбырдың немесе шланганың ұзына бойындағы ауытқуы суару сапасын жақсы деп есептейдi.
Достарыңызбен бөлісу: |
