125
4.1.2. Сыныптан тыс жұмыстың мақсаты және міндеттері
Мектептің тәрбие жұмысының құрамдас бөлігі болып
табылатын сыныптан тыс жұмыс оқыту мен тәрбиелеудің жалпы
мақсаты – баланың өмірге және қоғамға қажет әлеуметтік
тәжрибені игеріп алуына және қоғам қабылдаған құндылықтар
жүйесін қалыптастыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыс мына міндеттердің орындалуына
бағытталған [35]:
1. Баланың өзіндік оң – «Мен- концепциясын» қалыптастыру,
ол мына факторлармен сипатталады:
а) басқа адамдардың оған деген тілектестігі, қарым-қатынасы
жақсы екеніне сенімділігі;
б) баланың тақырыпты және басқа шұғылданатын жұмысын
дұрыс меңгере алатындығына сенімділігі;
в) өзін тұлға ретінде сезінуі. Оң «Мен- концепциясы» баланың
өзіне деген позитивтік қатынасын және әрі қарай жеке тұлға ретінде
дамуына негіз болатын, өзін-өзі бағалау әділдігін сипаттайды.
Түрлі сабақтан тыс әрекеттер оқушының сабақта көрінбейтін
жеке дара қабілеттерінің ашылуына мүмкіндік береді. Сабақтан тыс
жұмыстардың әртүрлілігі оқушының өздігінен жүзеге асыруына, өзін-
өзі жоғары бағалауына, сенімділігін арттыруға жағдай жасайды.
Оқушының түрлі сабақтан тыс жұмыстарға қатысуы оның жеке
тәжірибесін байытады, адам әрекетінің түрлілігі жайлы білім береді,
қажетті тәжірибелік дағды мен шеберлігін қалыптастырады.
2. Ынтымақтастық
дағдыларды
қалыптастыру
және
ұжымдық өмірге тәжірибе жинау үшін қолайлы шарттарды жасау.
Оқу еңбегі өзінің ерекшелігіне байланысты ұжымның топтасуына
қолайлы негіз бола алмайды. Ал, сыныптан тыс әрекеттер, ұжымды
ұйымдастыруға қолайлы жағдай жасайды. Мұнда оқушылар өзара
жан-жақты қарым-қатынаста болады. Сыныптан тыс жұмыстың түрлі
формаларында оқушылар өздерінің жеке дара қабылеттіліктерін
көрсетіп, ұжымда өмір сүруге үйренеді. Сонымен қатар, сыныптан
тыс жұмыстар белгілі бір аспектілерде оқушылардың ұжымдық
қарым-қатынас тәжірибесін байытады, осының бәрі үлкен оқу-
тәрбиелік нәтиже береді.
3. Әлеумет
қолдайтын,
тиімді
әрекеттерді
жасау
қажеттілігін қалыптастыру. Қажетті дағдылар мен іскерліктер,
әрекеттерің формаларымен мен тікелей танысу оған деген ынтасының
жеке бейімділігіне сай икемдеу арқылы қалыптастырылады.
Сыныптан тыс жұмыста іскерлікті қалыптастыруға және қажет болса
өз бетінше оны ұйымдастыруға шарттар құралады. Қазір қоғамға
126
қайшы өмір сүретін (нашақорлық, маскүнемдік, қылмыс жасау)
жасөспірімдер санының өсуіне байланысты әлеумет қолдайтын іс-
әрекеттерді жасауды қалыптастыру - өзекті мәселе.
4. Көзқарастың өнегелі, эмоциалды, жігерлі компоненттерін
қалыптастыру. Сыныптан тыс жұмыстарда өнегелі түсініктерді
меңгеру
арқылы
мінез-құлықтың
адамгершілік
нормалары
меңгеріледі.
Эмоциялық
өріс
шығармашылық
әрекеттерде
эстетикалық ұсыну арқылы қалыптасады.
5. Танымдылық ынтаны дамыту. Сыныптан тыс жұмыстардың
осы түрі, оқу мен оқудан тыс жұмыстардың сабақтастығын
бейнелейді. Себебі сыныптан тыс жұмыс сабақтағы оқу-тәрбиелік
жұмыспен байланысты, ең ақырында оқу үрдісінің тиімділігін
арттыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыстардың аясында оқушылардың ынтасын
тәрбиелеу, мына маңызды мінтеттерді – оқушылардың мамандықты
таңдауына және оларды еңбекке дайындалуына шешуімен
байланысты. Сыныптан тыс жұмыстардың әртүрлілігі оқушылардың
кәсіби ынталарының пайда болуының негізгі көзі болып табылатыны
белгілі, оларға арнайы білім, іскерлік, дағдыны жинауға, таңдап алған
әрекет аумағында өз күшін тексеруге көмектеседі.
6. Оқушылардың бос уақытын ұйымдастыру. Қазіргі кезде
балаларды бақылаусыз қалдырудан келетін зардаптың алдын алу үшін
педагогикалық ұйымдастырылған ықпалдың уақытын ұзарту өте
маңызды. Оқушылардың мінез-құлқымен олардың бос уақытын қалай
өткізуінің арасында тәуелділік бар екені белгілі. Педагогикалық
бақылаусыз қалған оқушылар көбінесе үйірмелерге қатыспайды,
қоғамдық тапсырмалары жоқ, мектеп пен сынып өміріне қызықпайды.
Үлгермейтін оқушыларды оқудан басқаға назарын аударуға
болмайды деген пікір бар. Бірақ бұл дұрыс емес, өйткені дәл сол
оқушыларға өздерінің бос уақытын тиімді пайдалануына көмектесу
керек. Информатика үлгерімі нашар оқушыларға орасан зор мүмкіндік
береді.
Айтылып өткен міндеттер сыныптан тыс жұмысының негізгі
мүмкіндіктерін және бағыттарын анықтайды. Шынайы тәрбиелік
жұмыста олар сыныптың ерекшеліктеріне, ұстаздың өзіне, жалпы
мектептік оқудан тыс жұмыстың ағымына байланысты нақтыланып
дәлденеді.
4.1.3. Сыныптан тыс жұмыстың функциялары
Сыныптан тыс жұмыстың мақсаты мен міндеттерін оның –
оқытушылық, тәрбиелік, дамытушылық функциялары анықтайды.
127
Сыныптан тыс жұмыстың оқытушылық функциясының оқу
әрекетіне қарағанда үстемділігі аздау. Сыныптан тыс жұмыста ол
тәрбиелік және дамытушылық функциялардың тиімді іске асуына
көмекші болады. Ғылыми білімдердің, (оқу іскерлігі мен дағды
жүйесінің қалыптасуында емес), жай қарым-қатынас дағдысында,
ұжымдық өмір, мінез-құлықтық белгілі бір дағдысын үйретуге
негізделеді.
Алайда, сыныптан тыс жұмыс пен оқу жұмысын дұрыс
үйлестіру бүкіл оқу-тәрбиелік әрекеттік жүйенің үлкен икемділігін
қамтамасыз етеді. Сыныптан тыс жұмыс бәріне бір және міндетті оқу
жоспарын сақтау кезінде оқыту мен тәрбиелеудің сараланған тиімді
құралы бола алады. Сабақтың толықтығына байланысты уақыттың
аздығынан, оқу әрекетінің шеңберінде жоюға қиын, оқу жұмысының
кемшіліктерін теңелте алады.
Сыныптан тыс жұмыстарда оқушылардың жеке қабілеттерін
бейімділігі мен ынтасын дамытатын және көрсететін дамытушылық
функциясының маңызы зор. Мысалы, артистік қабілеті бар оқушыны
мектептегі мерекелік шараларға, КВН-ға, информатикаға қабілеті бар
оқушыны – олимпиядаларға пайдалы бағдарламаларды құруға т.б.
тартуға болады.
4.2. Сыныптан тыс жұмыстың принциптері
Сыныптан тыс жұмыстардың ерекшеліктеріне сүйене отырып,
оған қойылатын талаптарды атап кетейік.
Сыныптан тыс жұмыс, оның бағыттарын, мазмұнын, формасын
анықтау кезінде алғашқы бастауларды құрайтын – жалпы
принциптердің негізінде жүргізіледі.
Мақсатты орнату принципі – оқу-тәрбиелік тапсырмаларды
жоспарлауды, қол жеткізген нәтижелерді бағалауды өткізілген
жұмыстың жанжақты талдауды талап етеді.
Сыныптан тыс жұмысты ұйымдастырғанда және өткізгенде
мақсаттың болмауы оқушы мен мұғалім арасындағы арақатынасты
бұзатын формализмді туғызады, ондай жұмыстың еш тиімділігі
болмайды немесе теріс нәтиже береді. Бастар алдында күтілетін
нәтижелерді анықтап алу қажет. Бұл жалпы әлеуметтік тәжірибені
меңгеру және құндылықтардың позитивті жүйесін қалыптастыру
мақсатына
жетуге
көмектесетін
міндеттерді
тұжырымдауға
көмектеседі. Ойластырылған әр шараның тәрбиелік міндеті мен
мақсатының айқын тұжырымдамасы болуы қажет. Сонымен қатар, әр
жұмыстың маңыздылығы оқушыға анық болу керек.
Достарыңызбен бөлісу: |
