Т.Қ. Қойбағарова, Р. А. Ельтинова

 
128 
Сыныптан  тыс  жұмыстың  өмірмен,  еңбекпен,  тәжірибиемен 
байланыс  принциптің  мәні  қоғамдық  өмірге  белсенді  қатысу 
арқасында,  әрбір  оқушыны  және  оқушы  қауымын  ұйымдастыру 
шындық ықпалымен жүргізуінде болады.  
Сондықтан  сыныптан  тыс  жұмыс  қоғамдық  пайдалы  бағытта 
болуы  керек.  Осы  информатика  кабинетіне  арналған  көрнекілік 
құралдар  мен  аспаптарды  жетілдіруде  және  құрастыруда,  бастауыш 
сынып  оқушыларымен  жұмысты  ұйымдастыруда,  информатиканы 
және  басқа  да  мектеп  пәндерін  оқытуға  арналған  педагогикалық 
бағдарламалық құралдарды жасауда көрініс табады. 
Оқу-тәрбиелік процестің тұтастық және бірлестік принципі – 
ең  алдымен  оқу  және  сыныптан  тыс  жұмыстың  үйлесімді  бірлесуін 
білдіреді.  Оқушының  жекеленген  ерекшелігін  ескере  отырып  
педагогикалық  үрдістің  осы  жақтарының  ажырамауы  –  оның 
тиімділігін  арттыруының  басты  шарты.  Осындай  байланыстардың 
мүмкіндіктері  сыныптан  тыс  әрекеттердің  мазмұнында  объективті 
қарастырылған.  
Оқу-тәрбиелік  процестің  тұтастық  және  бірлестік  принципі  – 
дидактикалық  принциптің  ғылымилығын,  оқыту  мүмкіншілігі  мен 
көрнекілігін,  теория  мен  тәжірибенің  байланысын  жүзеге  асыруға 
мүмкіндік  береді.  Бұл  принцип  оқу-тәрбиелік  процестің  жас 
дәрежесінің  арасындағы  сабақтастықты  (бастауыш,  орта  және 
жоғарғы  сыныптар),  сонымен  қатар,  оқушылардың  дайындығы  мен 
алдыңғы даму деңгейін санауын талап етеді. 
Ұжымда  және  ұжым  арқылы  тәрбиелеу  принципі  –  тікелей 
оқыту  және  тәрбиелеу  мақсаттарынан  туындайды,  себебі  тұлға 
ұжымда  өзінің  қасиеттерінің  жан-жақты  даму  мүмкіндігін  алады. 
Сыныптан  тыс  жұмыс  әртүрлі  ұжымдық  қызметте  тұрақты  қатысуға 
арналған  үлкен  мүмкіндіктерді  ашады,  оны  ұжымның  қалыптасу 
заңдарын  және  оның  жеткен  даму  деңгейін  ескере  отырып 
ұйымдастыру керек. Ұжымның даму деңгейі мұғалім жағынан оларға 
жетекшілік  сипатын  айқындайды.  Ол  неғұрлым  жоғары  болса, 
соғұрлым  оқушының  өзіне-өзі  дербестік  беріледі,  соғұрлым  ұжымда 
оқушының өзін-өзі басқаруында айтарлықтай рөлі болады.  
Тәрбиелеу  үрдісінде  өз  әрекеттігін  және  белсенділігін  дамыту 
принципі  –  сыныптан  тыс  жұмыс  оқушылардан  белсенділікті  талап 
етеді  және  олардың  дербестігін  көрсету  үшін  жағдай  жасайды.  Олар 
өздеріне  өз  еркімен  сабақты  таңдайды,  оны  жоспарлауда, 
жоспарланғанды жүзеге асыру құралдарды және жолдарды анықтауға 
қатыса  алады.  Сондықтан  осы  әрекеттерді  жүзеге  асыру  үшін  бұл 
принцип  үлкен  мүмкіндіктерді  ашады.  Оқушылардың  даму  үрдісінің 

 
129 
барлық  сатыларында,  белсенділік  олардың  табиғи  үйлесімді 
қажеттілігі  екенін  естен  шығармау  керек.  Сондықтан  тәрбиелік 
жұмысты  сол  қажеттілікті  қанағатандыру  бағытында  құру  қажет. 
Оқушының барлық мүмкіндіктері қолданылса, тәрбие ойдағыдай бола 
алады. 
Оқушыларды өзіндік жұмыстарға дағдыландыру үшін сыныптан 
тыс сабақтардың мәні үлкен (стандартқа сай емес және қиын есептерді 
дербес  шығару,  мәліметті  және  баяндамаларды  дайындау  және  оқу, 
шығармашылық  жобаларды  дайындау  және  т.б.). Егер  сыныптан  тыс 
тапсырманы ойластыруды және жүзеге асырылуы оқушылар жағынан 
болса, онда олар өздерін еркін дербес сезінеді.  Осы жағдайда белгілі 
бір  «тәуекел»  деу  бар,  өйткені  оқушылар  осы  істі  жақсы  меңгере 
алмауы  да  мүмкін.  Сондықтан  сақтық  жасап,  оларға  әр  уақытта 
көмекке келуге дайын болу қажет. Есесіне, ең басты ұтыс – оқушылар 
дербестілік мектебінен өтеді.  
Жас  және  жеке  дара  ерекшеліктерін  ескеру  принципі  – 
сыныптан  тыс  жұмыста  осы  жасқа  тән  мүмкіндіктері  мен  күшіне 
байланысты  құрылуы  керек  және  әрбір  оқушының  алдағы  дамуына 
ықпал ету керек. 
Бастауыш  сыныпта  информатикадан  сабақтан  тыс  жұмыстың 
мазмұны  оқушылардың  ой-өрістерін  кеңейтуге,  өмірдің  түсінікті 
құбылыстармен  таныстыруға  бағытталуы  керек.  Осы  жастағы 
оқушылардың тұрақсыз назары олармен жұмыстың ең айқын бейнелі 
және  әсерлі  эмоциялық  формаларын  іздестіруді  қажет  етеді.  Ең 
тиімдісі ойындық әрекеттерге үстемді көңіл аудару болады. Бастауыш 
сынып 
оқушылардың 
қызығушылықтары 
әлі 
анықталмаған, 
сондықтан  олардың  кейбіреулері  ғана  сыныптан  тыс  жұмысқа 
қатысады. Бұл оқушыларда ұжымдық байланыс дәрежесі әлі төмен, өз 
күшіне  сенімділігі  мен  дербестілігі  аз.  Сондықтан  барлық  сыныптан 
тыс жұмыс мұғалімнің басқаруымен өту керек. 
Орта мектеп жасындағы оқушылармен сыныптан тыс жұмысты 
мектепте  алған  өмір  тәжірибесінен  жинақталған  білімін  ескере 
отырып  жүргізу  керек.  Бұл  жастағы  оқушылар  көп  тырысады,  олар 
қиын  жағдайларда  өз  күштерін  тексеріп  көруге  талпынады,  еңбекте 
дамыған қабілетін көрсету мүмкіншіліктерін іздестіреді. Оқушылар өз 
таңдауы  бойынша  үйірмелермен,  секциялармен  айналысады. 
Тәрбиешінің  міндеті  –  әр  жасөспірімнің  қызығушылықтарын 
қанағаттандыратын  және  оның  қабілеттерін  одан  әрі  дамытатындай 
сыныптан тыс жұмыстарды табуға көмек көрсету.  
Жоғары  сынып  оқушылары  –  жоғары  және  арнайы  орта  білім 
беру  мекемелерінің  болашақ  студенттері,  түрлі  қызмет  көрсету  аясы 

 
130 
мен  өндіріс  салаларының  жұмыскерлері.  Олар  дене  және  моральдық 
дамуға жетеді, оларға жоғары талаптарды талап етуде туатын ой мен 
дене  еңбегінде  олардың  мүмкіншіліктері  айтарлықтай  өседі.  Олар 
өздері  бос  уақыттарын  өз  бетінше  ұйымдастыруға,  пайдалы  істерді 
табуға тырысады, өздерін ересек деп сезінеді. 
Жастық шақ – кейде толқумен, күдікпен және көңіл толқуымен 
бірге  жүретін  моральді  сенім  мен  дүниеге  көзқарасты  қарқынды 
қалыптасу  шағы.  Оқу  бағдарламасының  шегінен  шығатын, 
жұмыстарға тырысу және қызығу, ғылыми-білім беру қоғамдары мен 
үйірмелердің  ұйымдастырылуымен  қанағаттандырылуы  мүмкін.  Бұл 
жаста  өмір  жолын  таңдау  туындайды,  сондықтан  оқушылардың 
сыныптан  тыс  әрекеті  бойынша  кәсіби  бағытын  белсенділендіру 
қажет. 
Оқушылардың  жастық  ерекшеліктеріне  қарамастан,  кез  келген 
жастық  топта,  компьютерлік  ойынның  элементі  ретінде  салмақты, 
үлкендердің  әректтеріне  ұқсату  негізінде  іс-әрекетті  ұйымдастыру 
табысқа  ие  болады.  Тәрбие  жұмысында  оқушылардың  жастық  қана 
емес,  одан  басқа  жеке  басыныңда  ерекшеліктерін  ескерген  дұрыс: 
темпераментін,  мінезін,  қабілетін,  қызығушылығын,  дағдылары  мен 
талғамдарын,  сондықтан  әрқайсысына  жеке  қарағанды  талап  етеді. 
Оқушылардың жастық және жеке  ерекшеліктерін білу,  олардың  жан-
жақты  дамуы  үшін  сыныптан  тыс  жұмыстарды  тереңірек  қолдануға 
мүмкіндік береді. 
Жеке  тұлғаны  сыйлау  және  талап  қою  бірлігі  принципі  –
сыныптан  тыс  жұмыс  жасау  үрдісінде  оқушы  мен  мұғалімнің 
арасындағы  қарым-қатынасты  анықтайды  және  оқушылардың 
салмақты  қасиеті  көрініс  табатын  қызығушылықтарын  айқындауға 
мүмкіндік  береді.  Оған  сүйене  отырып,  ұстаз  оқушылар  тәртібінің 
қайта  құрылуына  және  олардың  қызығушылығының  дамуына, 
үлгерімнің жақсаруына, тәртіпті болуына қол жеткізе алады. 
Сыныптан 
тыс 
жұмыс 
процесі 
кезінде 
құрылатын 
қызығушылыққа  байланысты  ұжымда  ұстаздың  педагогикалық  орны 
сабақ 
кезіндегіге 
қарағанда 
басқаша. 
Ол 
оқушылардың 
қызығушылығымен,  ойларымен  санасатын,  олардың  жеке  даралығын 
құрметтейтін,  тәжірибелі  және  білімді  жолдас  ретінде  болады. 
Сонымен  қатар,  оқушылар  орнатылған  тәртіпке  және  жүріс-тұрыс 
ережелеріне  бағынуы  қажет,  себебі  қатынасу-қатынаспау  және  іс-
әрекеттерінің еркіндігі берекесіздікке әкелмеуі керек. Ұстаздың талап 
етуі  оқушылардың  жұмысын  бақылауына  әкеледі,  олардың  іс-
әрекетінің нәтижесін шығару қажеттілігін болжайды.