137
өзі: жазбалар – кестенің жолдары, өрістер – бағаналар болады.
Деректерді іздеуді және алуды ұйымдастыру үшін мынадай
тапсырыстар жасау қажет:
▪ кіру блогын – яғни деректер сақталған ұяшықтар диапазонын
(жазбаларды және өрістерді); маңызды талап: бұл блоктағы барлық
жолдар біртекті болуға тиіс;
▪ өлшем блогын – шарттан тұратын ұяшықтар диапазонын; осы
шартқа сәйкес кіру блогынан іздеу және іріктеу жүзеге асады;
▪ шығару блогын – яғни шартқа сәйкес кіру блогынан
шығарылған деректерді жазатын ұяшықтар диапазонын. Осы
блоктарды тапсыру арнайы бұйрықтармен жүзеге асады.
Кестенің жолдарын іріктеу анықталған бағананың мәндері
бойынша жүзеге асады. Бұйрықта мәндердің іріктеу реті: өсу немесе
кему нүсқалады.
Деректерді графикалық өңдеу бүйрықтары – диаграммалар
түрінде, сандық ақпаратты бейнелеуге мүмкіндік береді. Графикалық
режімнің бұйрықтарын екі топқа бөлуге болады:
▪ диаграммаларды сипаттау бұйрықтары (графикалық түрде
шығарылатын деректерді тапсыру, диаграмманың типін және т.с.с.);
▪ диаграмманы шығару бұйрықтары.
Компьютерде
практикалық
жұмысты
ұйымдастыру
бойынша ұсыныстар
Оқушылар үшін басты мақсат - осы тақырыпты оқудың
минимальды деңгейінде электрондық кестелердің көмегімен
есептеуді ұйымдастырудың негізгі әдістерін үйрену. Ол үшін олар
электрондық кестенің ортасында мына практикалық жұмыс жасау
тәсілдерін игерулері қажет:
кестелік меңзерді кесте бойы ауыстыру; меңзерді қажет
ұяшыққа қою;
деректерді: сандарды, мәтіндерді, формулаларды енгізу;
ұяшықтарды әртүрлі реттелген деректермен автоматты түрде
толтыру;
ұяшықтардағы деректерді редакциялау;
ұяшықтардағы ақпараттың көшірмесін жасау;
жолдарды және бағаналарды кірістіру және жою.
Алғашқы кезеңде ең көп қиыншылық туғызатын теориялық
сұрақтар – формулаларды жазу ережелері және салыстырмалы
адрестеу принціпін түсіну. Сондықтан оқушылардың біліктілігін,
дағдыларын жаттығулар мен есептерді шешуді жүзеге асыру арқылы
қалыптастыру қажет. Формулаларды жазудың негізгі ережелері
мынадай:
138
формулада барлық символдар бір жолда (бір ізді) жазылады;
амалдардың барлық белгілері қойылады;
амалдардың орындалу ретіне әсер үшін жай жақшалар
қолданылады;
амалдардың үстемділігі ескеріледі:
– дәрежеге шығару; *, /
– көбейту және бөлу; +, - – қосу және алу;
стандартты функциялардың үстемділігі арифметикалық
амалдардан жоғары; функцияның аргументі оның атауынан кейін жай
жақшаның ішінде жазылады;
үстемділіктері бірдей тізбекпен жазылған амалдар, жазу
ретімен, солдан оңға қарай орындалады (дәрежеге шығару – оңнан
солға).
Осы
ережелердің
барлығы
бағдарламалау
тілдеріндегі
өрнектерді
жазу
ережелерімен
бірдей.
Сондықтан
кейін
бағдарламалау тілін қарастырғанда бұл сұрақтар оқушыларға таныс
болады. Жаттықтыру үшін өрнекті тура жазу – яғни математикалық
өрнекті электрондық кесте үшін формула түрінде жазумен қатар,
кері жазу – яғни формула бойынша математикалық өрнекті қайта
қалпына келтіру тапсырмаларын беру қажет.
Салыстырмалы адрестеу принципі туралы. Бұл электрондық
кестенің жұмыс істеуінің базалық принциптерінің бірі болып
табылады. Формулада қолданылатын ұяшықтардың адрестері
формуланың орналасқан орынына қатысты анықталады. Бұл
принциптің мәнін мысалдармен түсіндіру қажет. Төменде берілген
кестенің С1 ұяшығындағы формуланы кестелік процессор былай
қабылдайды: сол жақтан екі тор көзде орналасқан ұяшықтардағы
мәндерді қосу:
Енді бұл формуланы кез келген басқа ұяшыққа аустырғанда
онда ұяшықтарға сілтемелер өзгереді. Мысалы, формуланы С1
ұяшығынан С2 ұяшығына көшіргенде формула мына: =А2+В2 түрді
қабылдайды; F6 ұяшығына көшіргенде мына: =А6+В6 түрді
қабылдайды. Салыстырмалы адрестеу принципін бекіту үшін бірнеше
тапсырмаларды орындау қажет.
Тапсырманы берудің тиімді тәсілі: алдымен есепті теориялық
түрде шешіп алып, одан соң оны компьютерде тексеру. Бұл жағдайда
теориялық сұрақтар бекітіледі, электрондық кестеде деректерді
көшіруді істеу дағдысы қалыптасады.
А
В
С
1
5
3
=А1+В1
139
Формуладағы ұяшықтардың адрестерін «қатыру» (абсолютті
адрестеу) тәсілімен таныстырғанда осыған ұқсас жаттығуларды
орындау пайдалы. Мысалы, алдындағы кестеде С1 ұяшығында
=А$1+$В$1 формуласы жазылсын. Егер осы формуланы C1:F1 және
С2: F2 блогтарына көшірсе, формула қандай түрді қабылдайды?
Тапсырманың орындалу нәтижесі, формуланы бейнелеу режімінде
және мәндерді бейнелеу режімінде келесідей болады:
A
B
C
D
E
F
1
5
3 =А$1+$В$1 =В$1+$В$1 =С$1+$В$1 =D$1+$В$1
2
=А$1+$B$1 =В$1+$В$1 =С$1+$В$1 =D$1+$В$1
A
B
C
D
E
F
1
5
3
8
6
11
9
2
8
6
11
9
Оқушылар есептеуді қажет ететін есептерді, электрондық
кестеде шығарып үйренулері қажет. Ондай есептердің негізгі
типтерінің тізімін келтірейік:
1) жай есеп айырысу тізімдемесін (орысш. – ведомость) жасау;
2) сандық кестелерде статистикалық өңдеулерді жүзеге асыру;
3) кестелік деректер бойынша диаграммалар құру;
4) мәндердің
параметрлері
бойынша
кестені
іріктеу
(бағананың);
5) функцияны кестелеу.
Есептерді шығару кестені жобалаудан басталады. Бұл кезең
оқушылар үшін күрделі болуы мүмкін. Сондықтан оқушылармен
қандай шамалар бастапқы деректер, ал қайсысы формула бойынша
есептелетін деректер екенін анықтап талдау қажет.
Мысалы, 1 квт/сағ. бағасы және электр есептегішінің
көрсеткіші бойынша электр қуатының айлық шығынын есептеу
кестесін құру керек болсын.
Электр есептегішінің көрсеткіші ай сайын жазылып алынады.
Әр айдағы электр қуатының шығынын есептеу үшін ағымдағы айдың
электр шығынынан алдындағы айдың электр шығынын алу қажет.
Сонда бастпақы деректер – электр есептегішінің әр айдағы
көрсеткіші мен 1 квт/сағ. бағасы, ал есептелетін деректер электр
қуатының айлық шығыны мен төлеу сомасы болады.
Тапсырма бойынша құрылған кесте мына пішімде болуы
мүмкін:
А
В
С
D
1
Электр қуатын төлеу тізімдемесі
Достарыңызбен бөлісу: |
