143
Тақырыпты қарастыруды компьютерлік ақпараттық жүйелерін
қолдану аймағын сипаттаудан және берілген компьютерлік
техниканың қосымшасын қолдану өзектілігін және қызметін
негіздеуден бастаған жөн. Мәселені былай қоюға болады: қандай да
бір нақты объектілер немесе оқиғалар туралы көлемі мол деректер
болсын.
Мысалы,
кітапханадағы
кітаптар,
кәсіпорынның
жұмыскерлері, қоймадағы тауарлар және т.с.с. Мүндай ақпаратты
сақтауды: оны қарауға, толтыруға, өзгертуге, керек мәліметті
іздеуге, кез келген іріктеулерді жасауға, кез келген ретпен
сұрыптауға ыңғайлы түрде ұйымдастыру қажет. Мұндай жұмыспен
адамдар комьютерлер пайда болудан көп бұрын айналысқан болатын.
Деректерді сақтаудың негізгі құралы қағаз болды.
Қазіргі кезде бұл проблемаларды шешуге компьютерлер
көмектеседі. Компьютерлік ақпараттық жүйелер көлемі үлкен
деректерді сақтауға, оның ішінен жылдам іздеуге, өзгертулерді
енгізуге, деректермен әртүрлі іс-әрекеттерді (топтауға, сұрыптауға
және т.б.) мүмкіндік береді. Осындай ақпараттық жүйелердің
мысалдарын келтіру қажет. Мысалы, теміржол немесе авиация
билетін сату жүйесі. Оқушыларға таныс басқа мысал: халықаралық
қөлемді жарыстардан, олимпиадалық ойындардан телерепортаждар
кезінде комментатор атаса болды, экранға кез келген спортсменнің
құжаттамасы шығып отырады, бұл - компьютерлік ақпараттық
жүйенің жұмысы.
Қолдану аймағы бойынша ақпараттық жүйелерді негізгі екі
топқа бөлуге болады: ақпараттық-іздеу жүйелері және деректерді
өңдеу жүйелері. Кез келген ақпараттық жүйе негізгі үш қызмет
атқаруға тиіс: деректерді енгізу, деректер бойынша сұраныс жасау,
есеп беруді құрастыру.
Ақпараттық жүйелердің өте маңызды құрама бөлігі – деректер
қоры. ДҚБЖ арқылы шығарылатын есептерді жобалау ақпараттық
жүйелерді жасауға әкеледі.
Деректер
қоры
—
пайдаланушылардың
ақпараттық
қажеттіліктілігін қанағаттандыру үшін қолданылатын, қандай да
пәндік аймақтың өзекті жағдайын сипаттайтын, анықталған
ережелерге сәйкес ұйымдастырылған және компьютер жадында
қолдау тапқан деректер жиынтығы [19].
Атап айтқанда, деректер қоры – магниттік дискілерге жазылған
деректердің ұйымдастырылған жиыны. Сондықтан үлкен деректер
қорына қатысты жасалатын бірінші қорытынды – олар үшін көлемді
дискілік жадының қажеттілігі.
144
Деректер қорының жіктелуі. Деректер қоры әртүрлі белгілері
бойынша жіктеледі.
Сақталған ақпараттың сипаты бойынша деректер қоры
фактографиялық және құжаттық деп бөлінеді. Фактографиялық ДҚ
қатал анықталған пішімде қысқа ақпараттар сақталады. Мысалы,
мәліметтер тіркелген карточкалар жинағы. Ал, деректілік сипатты ДҚ
– тұрлі құжаттар және онда мәтіндік құжаттардан басқа, графикалық,
бейнелік дыбыстық (мультимедиа) сақталады, мысалы – мұрағат
қоры.
Деректердің сақталуы бойынша – ДҚ орталықтандырылған
және бөлісілген болады. Орталықтандырылған ДҚ барлық ақпарат
бір компьютерде сақталады. Ол дербес автономиялы ДК немесе
пайдаланушы-клиенттің қатынасуға рұқсаты бар, желілік сервері
болуы мүмкін. Бөлісілген ДҚ жергілікті және ғаламдық компьютерлік
желілерде қолданылады. Бұл жағдайда қордың әртүрлі бөлігі әртүрлі
компьютерлерде сақталып тұрады.
Деректерді ұйымдастыру құрылымы бойынша – ДҚ кестелік
(реляциялық), желілік және иерархиялық деп бөлінеді.
Базалық курста тек фактографиялық реляциялық деректер қоры
қарастырылады. Бұл реляциялық типті деректер қорының ең жиі
қолданылуына және оның әмбебаптылығына байланысты. Теориялық
жағынан кез келген деректер жүйесін кестелер көмегімен бейнелеуге
болатындығы дәлелденген. Қарапайым реляциялық ДҚ бір кестеден,
күрделісі көптеген өзара байланысқан кестелерден тұрады.
Бір кестелік реляциялық ДҚ құрылымы.
Реляциялық
деректер қорының терминологиясында кестенің жолдары – жазба,
бағаналары – өріс деп аталады. «Реляциялық ДҚ» атауының өзі
ағылшын тілінің – relation сөзінен шыққан, аудармасы – «қатынас».
Мұнда «қатынас» термині кестенің өрістерінің арасындағы өзара
байланысы деп түсініледі.
Реляциялық деректер қоры – қисынды байланысқан, кестелерде
тұрған деректер жиыны (қор). Анықтамаларға ұқсаған, әр кестедегі
ақпарат, тек қана бір объект туралы ғана болады. Ал кестелер
арасында байланыстарды құру, кез келген кестелерден кез келген
деректерді жеңіл шығару және қатынасу мүмкіндігін береді.
Оқушыларға материалды нақты мысалдар негізінде түсіндіру
қажет. Мысал ретінде мұғалім әртүрлі кестелерді: «Ауа райы», «Сабақ
үлгерімі», «Факультативтер», «Үй кітапханасы» т.с.с. көрнекілеп
дайындауына болады. Деректер қорында әр кестенің өз атауы
болатынын ескерту қажет.
1-мысал:
«Кинотеатрдың апта репертуары» атты ДҚ
Достарыңызбен бөлісу: |
