Т. И. Есполов ҚР ҰҒА академигі, профессор

134 
 
экспериментті  үлгілері,  үйілген  астықты  алдын  ала  тазалауға  машиналар, 
жерді көпжылдық шөптерден тазарту құралдарын жасау және т.б. Алдын ала 
сынау  нәтижелері  жетілдірілген  машиналар  мен  құрал-жабдықтарды 
қолданса  өнімділік  1,5-1,6  есеге  артып,  жиынтық  шығын  қаржылай 
есептегенде  405  мың  теңгеден  7362  мың  теңгеге  дейінгі  аралығында 
сақталып, жылдық экономиканы қамтамасыз етеді.  
Көкөніс  көшеттерін  отырғызу  барысында  топырақ  бетін  полиэтилен 
пакетімен  жауып,  саңылау  қалдырып  тесу  тәжірибелік  үлгісі  жасалды. 
Агрегат өнеркәсіптік жағдайда сыналған.  
Ордабасы қойының ішкі асыл тұқымды типі, түрлі-түсті Бишкуль үйрек 
тұқымы,  жомарттық  қара  түсті  қаракөл  қойының  жакеттік  елтірілі  типі, 
қаратаулық  қоңыр  түсті  ішкі  асыл  тұқымды  қаракөл  қойы,  Ақжайық  етті-
жүнді ішкі асыл тұқымды зауыттық ет типті  қойы секілді асыл тұқымды ірі 
қара  мал  мен  құстардың  жаңа  тұқымдары  мен  зауыттық  типтері  мен 
линиясы шығарылды. 
Мал  шаруашылығы  үшін  8  жұқпалы  ауруға  қарсы  емдеу  препараттары 
мен  вакциналар  сериялары  әзірленді.  Атап  айтсақ:  жануарлардың 
тұяқтарының  шіруі  мен  некробактериоз,  таза,  сальмонеллез,  жылқыларды 
зарарсыздандыру,  жылқылардағы  трихофития  мен  микроспория,  құтыру. 
Сальмонеллалардың 15 штамы, пастереллалардың 5 штамы бөлініп, сақтауға 
жіберілген.      
Жерасты  минералды  суларын  технологиялық  құралдар  арқылы  кері 
осмотикалық  әдіспен  тұщыту,  суландырушы  құрылымдарды  пайдалану 
кезінде  кіші  механизм  құралдарының  тәжірибелік  үлгісі  және  шахта 
құдықтары  мен  құмдауыт  жерлерден  су  шығаратын  скважиналарды, 
жерасты  суларының  сағаларын  тазартудың  технологиялық  регламентінің 
ақпараттық кеңестік жүйесінің (АКЖ) ғылыми үлгісі жасалды.   
Арал теңізінің құрғаған түбінің жер картасының заманауи  электронды 
нұсқасы  әзірленген  және  сол  картаның  нұсқасын  ғарыштан  түсірілген 
суреттерді  геоақпараттық  технология  негізінде  пайдаланып  қолдану  іске 
асырылады. 
Дәрілік  препараттар  алу  саласында  арглабин,  арабиногалактан 
алудың  жаңа  тәсілдері  жетілдіріліп,  патенттелді.  Бұл  препараттар 
экологиялық тұрғыдан қауіпсіз, өйткені уытты еріткіштер өндірісі үдерісінде 
бұл  мүлдем  қолданылмайды.  Сонымен  қатар  ісікке  қарсы  әсер  ететін 
арглабин ауырған жерге бағытталуы үшін биологиялық тұрғыдан қолжетімді 
пішін  алу;  GMP  нормасына  сәйкес  көміртектің  сұйық  диоксиді  –  уытсыз 
экстрагентті  қолдану  технологиясы  арқылы  экологиялық  таза  арглабин 
препаратын  алу;  жусаннан  алынатын  эфир  майы  негізінде  туберкулезге, 
микробқа, 
қабынуға 
қарсы 
эферо 
фитопрепаратын 
алу; 
бифидумбактеринаның капсулалық пішінін алу жетілдірілді.   
Туберкулезге  қарсы  вакцинаның  І  клиникалық  фазасы  құрылып, 
жүргізілді.   
 

135 
 
Ғылым мен технология саласын жүйелі талдау және болжау 
Зерттеу жұмыстары 2030 жылға дейінгі аралықтағы Қазақстанда ғылым 
мен  технология  дамуы  сценарийлерінің  жобасы  негізінде  жүргізілді.  Осы 
орайда  шешуші  трендтер  мен  факторлар,  сонымен  қатар  көрсетілген  даму 
траекторияларындағы  болашағын  болжау  қиын  өтпелі  трендтер  мен 
факторлар ескерілген. 
Алға  қойылған  міндеттерді  шешу  үшін  талдау  және  сараптама 
жұмыстары  жүргізілді,  Қазақстанның  8  басым  бағыты  бойынша 
сараптама топтары құрылды: 

 
Аграрлық  сектордың  тұрақты  дамуы,  азық-түлік  өнімдерінің 
өңделуі мен қауіпсіздігі,  

 
Биотехнология,  

 
Ұлт денсаулығы, 

 
Ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар,  

 
Жаңа материалдар мен технологиялар, 

 
Қоршаған орта және табиғи ресурстар, 

 
Қауіпсіз, таза әрі тиімді энергетика,  

 
Машина жасау және құрал жасау. 
 
Осы  бағыттардың  негізінде  келесі  пәнаралық  салалар  бөлініп 
шығады: 

 
Ұлт денсаулығы мен өмір сапасын сақтау және жақсарту, 

 
Экспортқа  бағытталған,  ұлт  денсаулығын  сақтау  мен  жақсартуға 
арналған экологиялық таза ауылшаруашылығы өнімдері, 

 
«Жасыл»  технологияларға  негізделген  экологиялық  таза  өмір  сүру 
ортасы, 

 
Тиімді энергия мен үнемді энергия қоғамы. 
 
Жапондық  сарапшылардың  әлемдік  ғылыми  жарияланымдарды  карталау 
әдісі  арқылы  библиометриялық  талдауларының  нәтижелері  бірқатар  ғылыми 
бағыттар 
арасында 
тығыз 
байланыс 
(конвергенция) 
қалыптасып, 
дамығандығын көрсетеді.  
Олардың  қатарында  бірнеше  ғылыми  бағыттың  өзара  әрекеттесуі  орын 
алған: 
биоғылымдар – қоршаған орта,  
биоғылымдар – когнитивтік ғылымдар – әлеуметтік ғылымдар,  
биоғылымдар  –  химиялық  синтез  –  наноматериалдар  –  компьютерлік 
ғылымдар. 
NBIC-конвергенция  (N  –  нано;  B  –  био;  I  –  инфо;  C  –  когно)  жаңа 
бағыты  қалыптасып  келеді.  Бұл  бағыт  нано-,  био-,  когнитивтік  және 
ақпараттық  технологиялардың  өзара  кірігу  үдерісіне  мысал  бола  алады. 
Ғылымның  пәнаралық  сипатына  орай,  нанотехнологиялар,  ақпараттық 
технологиялар  мен  когнитивтік  ғылымдар  біртұтас  ғылыми-технологиялық 
білім саласына болып бірігеді деп күтілуде. 

136 
 
Сарапшылар  жаңа  салалық кешендердің өзегін  қалыптастыру  үстіндегі 
нанотехнологияның  өркендеуіне  ерекше  үміт  артады.  Нанотехнологияның 
дамуы химия, физика, биология, механика, материалтану, электроника және 
т.б.  көптеген  пәндердің  интеграциясына  негізделген.  Қысқа  мерзімді 
перспективада нанотехнологиялар ең алдымен дәстүрлі салаларда қолданыс 
тапса,  алыс  келешекте  мейлінше  үздік  жетістіктер  жаңа  секторлар  мен 
нарықтардың  пайда  болуына  түрткі  болмақ.  Өнеркәсіптік  салалар  мен 
сектораралық байланыстар өзгеше қалыпқа ие болмақ.  
Биоинформатика мен генетикада, мәселен, фармакогенетикада (аурулар, 
гендер,  протеиндер  мен  фармацевтикалық  өнімдердің  өзара  қатынасын 
зерттейді)  ашылған  жаңалықтар  нәтижесінде  медицинада  адамның 
генетикалық  бейімділігіне  қарай  дәрі-дәрмектерді  таңдауға  негізделген 
емдеу  құралы  ойлап  табылып,  нысаналы  әсер  беретін  дәрілер  жасалатын 
болады.  Мұндай  жобаларда  компьютерлік  технологиялардың  алатын  орны 
ерекше.  Наномедицина  ауру  мен  адам  денсаулығы  туралы  дәстүрлі 
көзқарасты  түбірлі  өзгертіп,  ең  соңында  сырқатты  емдеудің  орнына  оны 
алдын ала анықтап, тежеуге негізделген медицинаға алып келуі мүмкін. 
Бүгінгі таңда конвергентті технологиялар саласындағы іргелі зерттеулер 
стратегиялық  сипатқа  ие.  Дәл  осы  зерттеу  нәтижелері  келешекте  елдердің 
инновациялық, экономикалық және қорғаныстық әлеуетін айқындай алатын 
жоғары технологиялы салалардың айтарлықтай өзгеруіне негіз болады. 
Генетикалық  тұрғыда  өзгеріске  ұшыраған  организмдер  мен  ауыл 
шаруашылығындағы өнім алуды арттыру сынды технологиялық жаңалықтар 
аштық  қаупінің  алдын  алуға  кепілдеме  бола  отырып,  кедей  елдердегі  өмір 
сапасын елеулі дәрежеде жоғарылата алады. 
2020 жылға таман биология ғылымдары қарқынды дамып келе жатқан 
білім  саласына  айналады.  Геронтологиялық  зерттеулер  бойынша  елеулі 
жетістіктерге  қол  жеткізіледі.  Алдағы  бірнеше  онжылдықта  орташа  өмір 
сүру ұзақтығы дамушы елдерге қарағанда дамыған елдерде жедел өсіп, ХХІ 
ғасырдың  алғашқы  ширегінің  соңында  Европа  елдері  мен  АҚШ-та  87-88 
жасқа дейін (ал белсенді өмір сүрудің орташа ұзақтығы 74-75 жасқа) жететін 
болады.  Жаппай  иммиграция  үдерісі  дамыған  елдерде  әлеуметтік  және 
мәдени  барабарлыққа  төнген  қауіп  ретінде  асқына  қабылданатын 
болғандықтан,  жасы  ұлғайған  (зейнет  жасындағы)  адамдардың  жұмысын 
жеңілдету  үшін  көптеген  өндірістік  салаларды  автоматтанудыру  мен 
механикаландыруға  мүмкіндік  беретін,  коммерциялық  тиімділігі  жоғары 
жаңа технологиялар алдыңғы орындарға шығады. 
NBIC-конвергенция  жоғары  технологияларындағы  тағы  бір  болжамды 
революция  жаһандық  үдеріске  енді  араласа  бастаған  елдер  үшін  жаңа 
перспективалар ашуы мүмкін. 
Ақпараттық  технологиялармен  әрекеттестіктегі  нанотехнологиялық 
сенсорлармен  жабдықталған  «ақылды»  материалдардың  қолданысқа  енуі 
адам  денсаулығын  жақсартуға  көмектесетін,  іскери  практика  мен  әрекет 
модельдеріне  әсер  ететін  көптеген  құрылғыларды  жасап  шығаруға  жол