1
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ҒЫЛЫМ АКАДЕМИЯСЫ
Ғылым туралы
ұлттық баяндама
АСТАНА–АЛМАТЫ, 2014
2
ББК 72,3
А 12
ҒЫЛЫМ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ПРЕЗИДЕНТІ Н.Ә. НАЗАРБАЕВТЫҢ 2012 ЖЫЛҒЫ 21 ТАМЫЗ
№ 369 ЖАРЛЫҒЫМЕН ШЫҒАДЫ
Редакциялық алқа төрағасы
ҚР ҰҒА президенті, академик М. Ж. ЖҰРЫНОВ
Редакциялық алқа мүшелері:
Т. И. Есполов – ҚР ҰҒА академигі, профессор
Ғ. М. Мұтанов – ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, профессор
С. Ж. Пірәлиев – ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, профессор
Ж. М. Әділов – ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, профессор
Ж. Ә. Арзықұлов – ҚР ҰҒА корреспондент мүшесі, профессор
Ғылым туралы Ұлттық баяндама. – Астана; Алматы, 2014. – 219 б.
ISBN 9965-25-129-0
2013 жылғы Ғылым туралы Ұлттық баяндамада әлемдік және отандық ғылым-
ның барынша қол жеткізген жетістіктері мен олардың даму үрдістері енгізіліп отыр.
Ұлттық баяндамада «Шикізат пен өнімді терең өңдеу»; «Елдің зияткерлік
әлеуеті»; «Ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар», «Энергетика»,
«Өмір туралы ғылымдар» сияқты ғылымның ғылыми-техникалық дамуының басты
бағыттарына арналған материалдар мазмұндалған.
Қазақстан Республикасының ғылыми-техникалық әлеуетін талдау мынадай
көрсеткіштер бойынша жүргізілді: ғылымды қаржыландырудың көлемі және
деректемелері; ғылыми, ғылыми-техникалық кәсіпорындар мен мекемелердің саны;
олардың материалдық-техникалық базаларының жай-күйі; ғылыми кадрлардың
біліктілігі және саны; орындалған ҒЗТКЖ көлемі.
ISBN 9965-25-129-0
«Қазақстан Республикасының
Ұлттық ғылым академиясы» РҚБ, 2014
3
1. КІРІСПЕ
Әлемнің жетекші елдерінің қарыштап дамуы постиндустриалды
экономиканың, ал кейіннен жаңа экономиканың – білім, инновация,
жаһандық ақпараттық жүйелер экономикасының, зияткерлік еңбек пен
ғылымның, жаңашыл технологиялар экономикасының қалыптасуына алып
келді. Жаңа экономиканың негізін жинақталған адамзат капиталы құрайды.
Ол өз кезегінде бүгінгі қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының басым
бөлігі, еліміздегі стратегиялық маңызды ресурстар әрі мемлекет дамуының
ауқымды міндеттерін іске асырудағы негізгі базис болып табылады.
Ел Президенті Н. Ә. Назарбаев өзінің «Қазақстан жолы – 2050: бір
мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты 2014 ж. 17 қаңтардағы Қазақстан
халқына Жолдауында Қазақстанның әлемдегі дамыған отыз ел қатарына
қосылуы бойынша нақты міндеттерді айқындап берді.
Осы үдеріске Қазақстан ғылымы айтарлықтай үлес қосуы тиіс.
Елбасы айтып өткендей: «Ғылымға негізделген экономиканың құрылуы
– ең алдымен, қазақстандық ғылым әлеуетінің жоғарылауы».
Осыған байланысты ғылыми саланың дамуының жаңа векторлары
белгіленді:
– ғылымды тікелей экономикамен, инновациямен байланыстыру,
– ғылыми нәтижелерді коммерцияландыру мен өндіріске енгізу,
– еліміздің үдемелі индустриалды-инновациялық дамуы аясындағы
нақтылы жобалардың санын көбейту.
Республикадағы ғылыми саланың дамуында соңғы жылдар өзгерістерге
толы болды. Қазақстан Республикасының «Ғылым туралы» Заңына сәйкес
ғылымды басқару мен қаржыландырудың озық халықаралық тәжірибеге
мейлінше бейімделген жаңа механизмдері іске қосылды. Олар ғылыми
саланың дамуына қолайлы жағдай қалыптастырып, ғалымдардың
бастамашылдық танытуына дем беріп, ғылыми идеяларды жүзеге асыру
мүмкіншіліктерінің аясын кеңейте түсті.
Ғылымды басқарудың жаңа жүйесінің негізгі құрылымдарының –
Қазақстан Республикасы Үкіметі жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық
комиссиясының, ҚР БжҒМ Ғылым комитеті, ғылым дамуының
басымдықтары бойынша Ұлттық ғылыми кеңестердің (ҰҒК), «Мемлекеттік
ғылыми-техникалық сараптама ұлттық орталығы» АҚ (МҒТС ҰО) жұмысы
жолға қойылды. 2013 жылы ЖҒТК бекіткен ғылым дамуының 2011-2013 жж.
арналған бес басым бағыты бойынша ғылыми зерттеулер жүзеге асырылды:
энергетика;
шикізат пен өнімді терең өңдеу;
ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар;
өмір туралы ғылымдар;
зияткерлік әлеует.
4
2013 жылы 22 шілдеде ЖҒТК отырысында ғылым дамуының 2014-2016
жылдарға арналған басым бағыттары мақұлданды. Осы орайда алғашқы екі
басымдыққа өзгертулер енгізілді:
– энергетика және машина жасау,
– табиғи ресурстардың ұтымды пайдаланылуы, шикізат пен өнімді
өңдеу.
Ғылыми жобаларды іріктеудің жаңа жүйесі бойынша шетелдік
сарапшыларды қатыстыра отырып, 2013-2015 жылдары гранттық
қаржыландыруға арналған 4-конкурс өткізілді. Конкурсқа берілген
ұсынымдар санының өсуі зерттеушілер белсенділігінің артып келе жатқанын
көрсетеді. 2012 жылғы алғашқы конкурсқа 1990 зерттеуші қатысқан болса,
соңғы конкурсқа 2744 ұсыным берілді. Олардың ішінде ҰҒК шешімімен 435
жоба қабылданды. Бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру бойынша 2013
жылы 13 бюджеттік бағдарлама администраторының 101 ғылыми-
техникалық бағдарламасы (министрлік, агенттік) жүзеге асырылды. Іске
асырылған бағдарламалар аясында 2013 жылы 342 қорғау құжаты алынды,
307 әзірлеме енгізілді, 6484 ғылыми мақала жарияланды. Қазақстандық
ғалымдардың
рейтингі
жоғары
халықаралық
басылымдардағы
жарияланымдық белсенділігі едәуір өсті: 2011 жылы – 894, 2012 жылы –
1405, 2013 жылы – 1874 жарияланым жасалды. Бұған ғалымдардың әлемдік
ақпараттық ресурстарға – Тhomson Reuters, Springer, Elsevier базаларына
шыға алу мүмкіндіктері септігін тигізеді.
Ғылымға бөлінетін қаржы көлемі айтарлықтай ұлғайды: ол 2,5 есеге дейін –
2010 жылы 20 миллиард теңгеден 2013 жылы 53 миллиард теңгеге дейін өсті.
Осылайша, мысалы, 2012 жылы гранттық қаржыландыру 14,5 миллиард
теңгені, ал 2013 жылы 18,1 миллиард теңгені құрады.
Бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру 2012 жылы 23 миллиард теңге,
2013 жылы 28 миллиард теңгені құрады.
«Қазақстан жолы – 2050» Жолдауда ғылымды қаржыландыруды кезең-
кезеңімен өсіріп, ЖІӨ-нің 3%-ына дейін жеткізу қарастырылған.
Кадрлық қамсыздандыру ісі біршама тұрақтады. Ғылыми қызметкерлер саны
ұдайы өсумен келеді: 2009 жылғы 15,8 мыңнан қазір 23,7 мыңға жетті.
Жастар ғылымға бет бұра бастады. 35 жасқа дейінгі ғалымдардың үлесі 38%-ға
дейін, ал 45 жасқа дейінгілердің үлесі 56%-ға дейін өсті.
2011 жылдан бастап, республикада ғылыми кадрлар дайындаудың жаңа
жүйесі – PhD докторантура жұмыс істей бастап, бір ғана PhD философия
докторы ғылыми дәрежесі белгіленді. Философия докторларын дайындау
еліміздегі ірі университеттерде іштей оқу формасы бойынша жүргізілді: 2013
жылы 13 жоғары оқу орнында 29 диссертациялық кеңес, 2014 жылы 24 жоғары
оқу орнында 52 диссертациялық кеңес жұмыс істеді. 465 докторант оқуын
аяқтап, олардың ішінде 217 докторанттың ғылыми дәрежесі бекітілді. Сондай-ақ
қауымдастырылған профессор (доцент) және профессор ғылыми атақтарын беру
жүйесі де жолға қойылды.
Достарыңызбен бөлісу: |
