21
ЖОО-ға нақты тапсырма жүктегені белгілі. Сараптама барысында зерттелген
мерзім
аралығында
ғылыми-зерттеу
институттарда
ҒЗТКЖ
айналысушылардың саны айтарлықтай қысқарғанын байқауға болады.
Мәселен, 2010 жылы – 79%-ға, 2011 жылы – 76,4%-ға, 2012 жылы – 67,8%-ға,
2013 жылы – 57%-ға мамандар қысқарған.
3.2-кесте. 2000-2013 жылдар аралығында ҒЗТКЖ жұмыстармен айналысушылардың
жұмыс істеген мекемелері, адам
Мекеме түрі
Жыл
2000
2010
2011
2012
2013
Ғылыми-техникалық және зерттеу
жұмыстарымен айналысқан
қызметкерлердің үлесі* соның ішінде:
14756
17021
18003
20404
23712
Ғылыми-зерттеу институттарында
9508
13441
13762
13826
13635
ЖОО-ларда
4305
2899
3583
5832
9128
Өзге мекемелерде
943
681
658
746
949
*
ҒЗТКЖ айыналысқан мамандардың үлесін анықтауда ғылыми-педагогикалық
жұмыстармен айналысушылар есепке алынбады.
Сараптама нәтижесі көрсеткендей, 2013 жылы жоғарыбілікті, жоғары
ғылыми атағы бар ҒЗТКЖ айналысушы мамандардың үлесі 43,2%-ды
құрағанын байқаймыз. Бұл 2000 жылғы деңгейде қалған (41,6%) (3.3-кесте).
3.3-кесте. Жоғарыбілікті, жоғары ғылыми атағы бар зерттеуші-мамандардың жалпы үлесі,
адам
Зерттеу-мамандар
2000 ж.
2013 ж.
саны
%
саны
%
Бәрі
9009
100
17195
100
соның ішінде: ғылым докторлары, философия
ғылымы докторлары (PhD), өкілетті докторлар мен
ғылым кандидаттары,
3745
41,6
7426
43,2
соның ішінде: ғылым докторлары
948
25,3
1688
22,7
философия ғылымы докторлары (PhD)
-
-
218
2,9
өкілетті докторлар
-
-
605
8,2
ғылым кандидаттары
2797
74,7
4915
66,2
2013 жылы ҒЗТКЖ айналысушылардың жас ерекшелігін сарапқа
салынғанда ғылыммен шұғылданушылардың дені 35 жасты құрап 36,2%-ға
тең болған. Ал 65 жастан асқан ҒЗТКЖ айналысушылардың үлесі – 8,1%-ды
құрады.
2013
жылы
еліміз
бойынша
ғылыми-зерттеу
жұмыстарымен
айналысушылардың арасында әйелдердің үлесі 51,7%-ды құрап, еліміздің
ғылым саласында гендерлік теңдік сақталғанын байқауға болады.
22
Ғылым саласындағы ұйымдардың құрылымы. 2013 жылы
Қазақстанда ғылыми мекемелердің саны 341 құрады. 2000-2013 жылдар
аралығында ғылыми жұмыстар 84 бірлікке артып, 32,7%-ды құраған [1].
3.4-кестеден көргеніміздей 2013 жылы ғылыми жұмыстардың 67,7%-ы
ҒЗИ үлесіне тисе, 24,6%-ы ЖОО-лардың еншісінде екенін байқаймыз.
3.4-кесте. Түрлі ҒЗТКЖ іске асырған ұйымдар, бірл.
Мекеме түрі
Жыл
2000
2005
2010
2011
2012
2013
Бәрі
257
390
424
412
345
341
соның ішінде:
ғылыми-зерттеу институттары
144
260
307
292
238
231
жоғары оқу орындары
43
82
91
89
83
84
өзгеде
70
48
26
31
24
26
Еліміздегі 341 ғылыми мекемелер түрлі ведомстволар мен түрлі меншік
формасында жұмыс істейді. Атап айтсақ, ғылыми мекемелердің 32,8%-ы
жоғарғы кәсіби білім беру мекемелерінің қарамағында жұмыс істесе, 32,3%-
ы кәсіпкерлік секторға қарасты, мемлекеттік секторға еліміздегі ғылыми
мекемелердің 22,9%-ы қарайды, ал коммерциялық емес саланың үлесі 12,0%-
ды құрайды (3.5-кесте).
3.5-кесте. ҒЗТКЖ айналысатын ұйымдардың сектор бойынша қызметі
Қызмет
секторы
Жыл
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Бәрі
273
295
390
437
438
421
414
424
412
345
341
Мемлекеттік
147
115
149
151
134
104
94
95
85
69
78
Жоғары
кәсіби білім
беру
мекемелері
60
83
114
123
133
126
115
121
115
121
112
Кәсіпкерлік
сала
58
86
112
152
155
166
111
108
149
105
110
Коммерциялық
емес сала
8
11
15
11
16
25
94
100
63
50
41
Дамыған елдердің іс-тәжірибесіне назар аударатын болсақ, ғылыми
ортаны дамытуда мемлекеттің қолдауының маңызы зор екенін байқауға
болады. Қазақстан Республикасында 2013 ж. ҒЗТКЖ айналысатын
мемлекеттік мекемелердің саны 78 жеткеннін, Үкіметтің ғылымға барынша
көңіл бөліп отырғанын байқауға болады.
Отандық ғылыми кадрларды дайындаудың сапасы. Ғылыми кадрлар
даярлау және оларды тиімді пайдалану Қазақстанда ғана емес, шетелдерде де
өзекті мәселелердің бірі болып саналады.
23
Ғылыми-зерттеу жұмыстары заманауи салаларға негізделгендіктен
дипломнан кейін ғылыммен айналысу ісінің талабы зор екені белгілі.
Шетелдерде ғылыми кадрлардың білімін өз саласында ғана емес, өзге ғылым
салаларында пайдалануы айтарлықтай өскенін байқауға болады. Осы
бағытты есепке ала отырып докторантура бітірген мамандардың басқа
саланы таңдауы қателік деп қабылдау орынсыз. Қайта керісінше кәсіби
тұрғыдан білімін жетілдіріп, «бір мамандық – мансаптар жиынтығы»
қағидасын қалыптастырудың мәні зор.
Қазақстандағы ғылыми кадрлар әлеуетінің баяу өсіміне докторлық
қорғайтын ғалымдардың санының аздығынан ғана емес, олардың ғылым
саласынан алыстап кетуі де әсерін етуде.
Соңғы уақыттары Қазақстанда ғалымдардың докторлық PhD
диссертацияларды қорғау деңгейі өте төмен екені байқалады. 2013 жылы
2006-2008 жылдардағы деңгейге (249-227 доктор) тең болып тұр. ҚР БҒМ
2011-2013 жыларды жыл сайын PhD дессертацияларды қорғайтын
докторлардың санын 500 дейін арттыруды жоспарлаған еді. Бірақ PhD доктор
атанған ғалымдардың саны әлі де төмен (3.1-сурет).
3.1-сурет. Мемлекеттік тапсырыс бойынша жоғарыбілікті кадрлар дайындау
және PhD докторлардың үлесі
3.1-суретте 2009-2013 жылдары 1500 PhD докторы дайындалады деп
жоспарланғанымен, іс жүзінде олардың саны 587 болған, яғни
жоспарланғаннан 2,5 есе аз екенін байқаймыз.
2013 жылдың 22 тамызындағы ҚР БҒМ алқа жиналысында еліміздегі
ЖОО бітірген 914 докторанттың 228-і (24,9%) ғана диссертациялық
жұмысын қорғаған, тек 217-і (23,7%) бекітілген, бұл докторантура жүйесінің
тиімділігінің төмендігін көрсетеді.
2013 жылы еліміздегі жоғары оқу орындарының докторантурасында
оқуға мемелекеттік тапсырыстан 500 орын бөлініп, оған 2232 адам өз
кандидатурасын ұсынған. Байқау барысында талапкерлердің 70%-ның
жұмыстары халықаралық деңгейдегі жұмыстарға жарамсыз болып табылды;
Достарыңызбен бөлісу: |
