42
– физика саласы бойынша зерттеулер (жартылай өткізгіштер физикасы,
ядролық физика, астрофизика, нанотехнологиялар және жаңа материалдар,
теоретикалық физика, техникалық физика және т.б.);
– қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар саласы бойынша зерттеулер
(тарих
және
археология,
философия,
педагогика,
экономика,
юриспруденция, әдебиет және өнер және т.б.);
– геология және география саласы бойынша зерттеулер.
2012-2013 жылдары «Еліміздің зияткерлік әлеуеті» басымдығы
бойынша ғылыми жобаларды гранттық қаржыландыру конкурсына 3138
өтінім қабылданды, олардың 1110-ы мақұлданды. Соның ішінде 2013 жылы
1470 өтінім қабылданып, 652 жоба мақұлданды.
2013 жылы ЖҒТК отрысында (22.06.2013 ж.) ғылым дамуының басым
бағыттарына түзетулер жасалып, ғылым дамуының 2014-2016 жылдарға
арналған жаңа басым бағыттары қабылданды. Осы орайда келесі екі
басымдыққа өзгертулер енгізілді:
– табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану, шикізат пен өнімді өңдеу;
– энергетика және машина жасау.
Осылайша, алғашқы басымдық бүгінгі таңда табиғи ресурстарды
ұтымды пайдалану бойынша өзекті мәнге ие зерттеулермен, Мемлекет
басшысының «Қазақстан 2050» Стратегиясындағы тапсырмаларына сәйкес
экология саласындағы (қоршаған ортаны қорғау) әзірлемелермен, су және
өзге ресурстармен толықтырылды.
Екінші басымдық ел экономикасының индустриалды-инновациялық
даму басымдықтарына сәйкес машина жасау саласындағы энергияның
өзгеруі (энергетикалық машиналар, зымырандық-ғарыштық техника, ауыл
шаруашылығы машиналары, көлік және т.б.) бойынша зерттеулермен
толықтырылды.
43
6. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҮКІМЕТІ ЖАНЫНДАҒЫ
ЖОҒАРЫ ҒЫЛЫМИ-ТЕХНИКАЛЫҚ КОМИССИЯ
АНЫҚТАҒАН ҒЫЛЫМ БАҒЫТТАРЫ БОЙЫНША БАСЫМ
ІРГЕЛІ ЖӘНЕ ҚОЛДАНБАЛЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДІҢ ЖҮЗЕГЕ
АСЫРЫЛУЫН ТАЛДАУ
Зерттеу түрлері бойынша ҒЗЖ құрылымы (іргелі, қолданбалы
әзірлемелер).
ҚР Статистика жөніндегі агенттігінің мәліметтері бойынша 2013 жылы
ішкі шығындардың жалпы көлеміндегі қолданбалы зерттеулерге жұмсалған
шығындар үлесі 54,1%, іргелі зерттеулер шығыны 29,5%, тәжірибелік-
конструкторлық әзірлемелер 16,4%-ды құрады (яғни пропорциясы –
54:30:16). Сонда тап осы іргелі, қолданбалы зерттеулер мен ғылыми-
техникалық зерттеме арақатынасы экономикалық дамыған елдерде 15:25:60
пропорциясын құрайды.
Деректерден көріп отырғанымыздай, ғылыми-зерттеу жұмыстары құры-
лымында ғылыми-техникалық қызметтің басты бағыты бұрынғыдай іргелі
және қолданбалы зерттеулер (84%) болып табылады. Елімізде жұмыс
көлемін түрлері бойынша бөлудегі елеулі сиықсыздық әлі сақталып келеді.
Қазақстанда жаңа технологияларды коммерцияландыру секторы нашар
дамыған, ғылыми саясаттың технологиялық және инновациялық саясатпен
байланысы нашар. Отандық ғылымды айтарлықтай жоғары деңгейге шығару
үшін Қазақстандағы ғылыми зерттеу жұмыстарын қаржыландыру саясатын
іргетастық, қолданбалы зерттеулер мен ғылыми-техникалық жұмыстардың
дамуын әлемдің тәжірибеде қалыптасқан ара қатынасқа сәйкес келетіндей
етіп қалыптастыру, ғылыми жұмыстарды қаржыландыру артатындай өзгерту
қажет. Шектеулі ресурстық мүмкіндіктерді ескере отырып, алдағы жылдарға
арналған ғылымның дамуының негізгі үрдісі болып басым бағыттарға
арналған осы күнгі ғылыми-техникалық әлеуеттің шоғырлануы табылады.
Ғылыми-зерттеулер мен жобалық-конструторлық жұмыстардың
салалық құрылымы.
2013 жылы мемлекеттік тіркеуден өткен зерттеулер салалық аяда (1266
ҒЗТКЖ) келесі ретпен жіктелді: қоғамдық ғылымдар – 32,8%,
жаратылыстану және нақты ғылымдар – 15,0%, техникалық және
қолданбалы – 46,0%, салааралық және кешенді мәселелер бойынша – 6,2%.
Тұтастай алып қарағанда, 2013 жылы 4878 ҒЗТКЖ орындалды. Осы
орайда 3612 жұмыс 2013 жылы қолға алынған.
Өткен жылмен салыстырғанда қоғамдық ғылымдардың үлесі өсіп
(22,2% - 2012 ж.), жаратылыстану және нақты ғылымдардың үлес салмағы
азайған (20,8% - 2012 ж.), техникалық және қолданбалы ғылымдардың
меншікті үлесі төмендеген (52,9% - 2012 ж.). Салааралық мәселелер
бойынша ҒЗТКЖ үлесі елеулі өзгеріске ұшырады (0,7%-дан 12,0%-ға дейін).
Техникалық ғылымдар аясындағы зерттеулердың басыңдылығы тұрақты
күйінде қалып отыр.
44
Соңғы 5 жылдағы орташаландырылған мәліметтер (2009-2013 жж.)
барлық ҒЗТКЖ-ның жартысынан астамы техникалық және қолданбалы
ғылымдар бойынша (53,2%) орындалғанын, қоғамдық ғылымдардың үлесі
шамамен үштен бір бөлігін құрайтынын (26,8%) көрсетеді. Жаратылыстану
және нақты ғылымдар саласындағы қолданбалы әзірлемелерге негіз болып
табылатын іргелі сипаттағы ҒЗТКЖ пайызы да көп емес (13,7%).
2013 жылы ҒЗТКЖ көп бөлігі келесі салалар бойынша тіркелген:
экономика (8,6%), медицина (6,7%), ауыл және орман шаруашылығы және
білім беру (6,6%-дан), заң ғылымдары (5,6%), химиялық технология (5,1%).
Соңғы жылдары гранттық қаржыландырудың енгізілуіне орай және
мақұлданған жобалар қатарында ЖОО-лар тарапынан ұсынылған
жобалардың үлес салмағы жоғары болғандықтан, сондай-ақ ЖОО
ғалымдарынң бюджеттен тыс қаржы есебінен бастамашылдық негізде
зерттеулер жүргізуіне байланысты ЖОО-да орындалатын ҒЗТКЖ үлесі күрт
өскендігін (14,1% - 2001 ж., 46,7% - 2012 ж., 62,4% - 2013 ж.), жағымды
үрдіс ретінде атап өткен жөн. Жоғары оқу орындарындағы ғылымды
мемлекеттік қолдау соңғы жылдары 7 еседен жоғары өсті (2011 ж. – 1 млрд.
тг; 2013 ж. – 7,7 млрд. тг).
МҒТС ҰО 2012 ж. қаңтарынан 2013 ж. ақпан аралығында 2011 жылы
бекітілген ғылым дамуының бес басым бағыты шеңберіндегі конкурсқа
қатысуға берілген 4603 өтінімді талқылады. 2012-2014 жж. технологиялық
және әлеуметтік инновацияға бағытталған, ғылыми-техникалық жобаларды
жүзеге асыруға арналған жобалардың, 2012-2014 жж. гранттық
қаржыландыру зерттеулер (469 жоба), 2013-2015 жж. ғылыми зерттеулерді
гранттық қаржыландыру (2744 жоба ұсынылған).
Ғылым дамуының басым бағыты бойынша қабылданған жобалар
былайша бөлінді: жобаның 68,2% ЕЗӘ (Елдің зияткерлік әлеуеті)
басымдылығы жобасына берілген, 8,5% - ШӨТӨ (Шикізат пен өнімді терең
өңдеу), 8,5% - ӨТҒ (Өмір туралы ғылымдар), 7,5% - АТТ (Ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялар), 7,2% - (Энергетика) бөлінген. Сөйтіп
жобалар саны бойынша бірінші орынды негізінен әралуан бағытты
қамтитын Елдің зияткерлік әлеуеті басымдылығы іргелі зерттеулер жобасы
иеленді.
2013 ж. «ҒТА ҒО» АҚ-да тіркелген үшжылдық ғылыми-техникалық
бағдарламалар (101 ҒТБ) бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстары жалғасын
тапты. Оның ішінде инновациялық биотехнологиялар саласындағы 1
мемлекетаралық бағдарлама, қоғамдық және гуманитарлық саласы бойынша
іргелі зерттеулердің 3 бағдарламасы және 97 салалық, оның ішінде 75 –
ғылым, өнеркәсіп АОК саласы бойынша, 21 – денсаулық сақтау саласы
бойынша, 1 – білім беру саласы бойынша.
2013 жыл 10 ҒТБ үшін – аяқталған, 22 үшін – жүзеге асырудың алғашқы
жылы, 69 үшін – аралық жыл болды.
Достарыңызбен бөлісу: |
