Т. А. Ботагариев 200 ж

Тыныс алудың жиілігі, тереңдігі оттегінің адамға қажет мөл-шеріне және қандағы көмір қышқыл газ деңгейіне сәйкес өзгеріп отырады. Бұл сәйкестілік жүйке жүйесі арқылы реттеледі.

Демді ішке алу, шығару тыныс алу еттерінің жиырылуы ар-кылы іске асырылатыны белгілі. Тыныс алу еттерін жиырылта-тын жүйке нейрондары жұлын мен ми қүрамына кіреді: диафраг-малық жүйке нейрондары жүлынньщ III—IV мойын сегментікін алдыңғы мүйізінде, ал қабырғааралық еттердің жүйке клеткала-ры жұлынньщ көкірек сегменттерінде орналасқан. Егер жүлын мен мидын, түйіскен жерін кесіп тастаса, тыныс алу тоқтайды. Ал жүлынньвд сопақша мимен байланысьщ бүзбай, оны мойын бө-лімі мен көкірек бөлімінің түйіскен жерінен көлденең кессе, диа-фрагма еттері бұрынғысынша жиырыла береді, мұның арқасында тыныс алу тоқтамайды, бірак қабыррааралық еттер тыныс алу процесіне қатыспайды. Демек, бұл тәжірибелер тыныс алу ми мен жұлын арқылы реттелетінін көрсетеді. Адам өз еркімен ты-нысын жиілете және тереңдеп алады, тіпті біразға дейін тоқтата да алады. Бұл да тыныс алу процесін реттеуге ми, әсіресе ми қыртысынын, қатысатынын көрсетеді.

Тыныс алу орталығы, оның орталық жүйке жүйесіндегі орны Тірі организмнін, тіршілік етуіне қажет аса маңызды функци-яларды белгілі бір орталықтар реттеп отырады. Тыныс алу — осы функциялардың бірі. Сондықтан тыныс алу процесін реттей-тін орталықтың орталық жүйке жүйесіндегі орнын анықтау үшін көптеген тәжірибелер жасалды. Тәжірибеде, мәселен мидьщ әр жерінен көлденең кесу әдісі қолданылады. Ми бағаны варолий кепіршесінің жоғары жағынан келденен, кесілсе, тыныс алу процесі бұзылмайды, ал варолий көпіршесінен төмен, сопақша мимен түйіскен жерінен кесілсе дем алу фазасы ұзарады да (апнейзис) тыныс алу сирейді.

Миды сопақша мидан төменірек оның жұлынмен түйіскен же-рінен кессе, тыныс алу тоқтап қалады, тыныс алу еттері әдетте-гідей белгілі бір ырғақпен жиырылу қабілетінен айырылады. Де-мек, тьшыс алу процесін реттейтін нейрондар тобы (тыныс алу орталығы) сопақша мида орналасқан. Тыныс алу орталығынын сопақша мидағы орнын табу үшін оның әр жерін инелеп бүру, бұзу, тітіркендіру әдістері қолданылады. Қазан университетінін. профессоры Миславский аталған әдістерді қолдана отырып, тыныс орталығынын, ромба тәрізді ойықтьщ астьщғы (төменгі) бұрышы-на жақын орналаоқаныін, бұл орталықта инспир.ация (дем алу), экспирация (дем шығару) бөлімдерінің бар екенін, бұл белімдердің жүптаса орналасқанын анықтады. Бұл мәліметтер соңғы кезде микроэлектродтармен олардьщ әрекет потенциалдарын тір-кеу арқылы дәлелденді. Тыныс алу нейрондары функциясының Да әртүрлі екені, яғни дем аларда козатын инспираторлық, дем шығарарда қозатын экспираторлық нейрондар, сондай-ақ кері-сінше, дем алу кезеңінен дем шығару кезеқіне көшер сәтте қоза-тың инспираторлық-экспираторлық, экспираторлық-инспиратор-лық нейрондар бар екені анықталды. Тыныс алу орталығының үстіңгі — артқы (дорзал) жағында ромба ойығынын, төменгі бүрышына жақын көбінесе инспираторлық, ал астыңғы — бауыр (вентрал) жағында экспираторлық және аздаған инспираторлық ал астыңғы — бауыр (вентрал) жағында экспираторлық жәнё аздаған инспираторлық нейрондар орналасқан. Инспираторлық нейрондар орындайтын қызметіне карай: I —а, 1 — |3 қозу және тежеу (инспираторлық тежеу) болып бөлінеді: I — а нейронда-рын орталық және шеткі хеморецепторлардан келетін серпініс-тер коздырып дем алдыратын болса, I — р клеткаларды өкпенің керілгенін қабылдайтын рецепторлар мен I — а нейрондар қоз-дырады. I — (3 нейроңдардың қозуы дем алуды тежейтін нейрон-дардың белсенділігін кушейтіп, инспираторлық орталықтың қозу процесін бәсеңдетіп тоқтатады.

Тыныс орталығының инспираторлық және экспираторлық бө-імдері арасында реципроктық (кері) қарым-қатынас бар екені көптен белгілі. Инспираторлық бөлім козған сәтте экспиратор-лық бөлім тежеледі. Экспираторлық бөлім қозса, керісінше ин-спираторлық бәлімінің жұмысы тежеледі. Осы екі бөлімнің қыз-мет механизмі туралы әртүрлі пікірлер бар. Солардың бірі — ва-ролий кепіршесінде орналасқан пневмотаксикалық тыныс алу орталығының қызметі. Оны 1963 ж. Лумсден ашқан. Пневмотак-сикалық орталық дем алу және дем шығару кезеңдерінің белгілі бір кезекпен реттелуін қадағалап отырады.

Дем алу орталығының қозуы қандағы газдар мөлшеріне, хе-морецепторлардың қозуына байланысты. Бұл ортальщ пневмо-таксикалық орталықты, ал ол инспираторлық орталықтың дем алуды тежейтін клеткаларын коздырады да инспираторлық ор-талықта тежеу процесін дамытады. Пневмотаксикалық орталық, сондай-ақ экспираторлық орталықты қоздырады, мұның нәтиже-сінде дем алу еттері (инспираторлық еттер) босайды да, дем шы-ғару еттері (экспираторлық еттеп) жиырылады.

Тыныс алу орталығы қызметінің қандағы газдар мөлшеріне тәуелділігі

Тыныс алу орталығының қызметі кандағы газдар мелшеріне байланысты екені көптен белгілі. Қандағы оттегінің мелшері азайса (гипоксия) немесе көмір қышқыл газ деңгейі артса (гипер-капния) тыныс алу жиілейді. Мұны гиперпноэ дейді. Әдетте ере-сек адам минутына 16—20 рет дем алады (эйпноэ).

Егер қанда көмір кышқылды газ азайса (гипокапния) тыныс алу сирейді, тіпті тоқтап та қалады (апноэ). Кеңірдекті қысып, біраз уақыт дем алмай қойса (асфиксия) гиперкапния мен гипо-ксемия процестері удейді де адам жиі-жиі әрі терең дем алады, яғни диспноэ пайда болады.

. Қөпке дейін қандағы СО₂ мен О₂ тыныс алу орта-лығына қалайша әсер ететіні белгісіз болып келді. Соңғы кезде қандағы газдардын, хеморецепторларды тітіркендіретіні, сөйтіп тыныс алу орталығына рефлекстік жолмен әсер ететіні анықтал-ды. Организмде хеморецепторлардың екі түрі бар: біреуі — арте-рия қабырғасында-орналасқан шеткі хеморецептор (артериялық), екіншісі — сопақша мида орналасқан орталық хеморецептор (медуллярлық).

Шеткі хеморецепторлардың бір тобы жалпы ұйқы артерия-сының екіге бөлінген жерінде — каротидтік рефлексогендік алаң мен қолқа доғасында — қолқалық рефлексогендік алаңда орна-ласқан. Олар әсіресе С0₂ мен Н+ —иондарының көбеюіне, қанда оттегі деңгейінің төмендеуіне (гипоксемияға)өте сезімтал келеді. Бұлардан шығып тыныс орталығына жететін серпіністердің саны қандағы газдардың мөлшеріне байланысты. Орталық хеморе-цепторлар сопақша мида 0,2 мм тереңдікте М және I деп белгі-ленетін екі зонада орналасқан. Бұлар қандағы СО₂ мен О₂ және жұлын сұйықтығындағы Н+ мөлшеріне өте сезімтал. Қандағы көмір қыщқыл газ алдымен жұлын сұйықтығындағы сутегін кө-бейтеді де, орталық хеморецепторлар аркылы тыныс алу орта-лығына әсер етеді. Осығаң байланысты сигналдар орталыққа шеткі хеморецепторлар арқылы тезірек жетеді. Орталықтағы хе-морецепторлардың тыныс орталығына әсері шеткі хеморецептор-ларға қарағанда күштірек болады.

Механорецепторлардың тыныс ,алуды реттеудегі маңызы

1868 жылы неміс ғалымдары Геринг пен Брейер иттің өкпесін ауаға толтырып керсе немесе оның бүйіріне пневмоторякс жасап өкпенің көлемін кішірейтсе дем алу және дем шырару кезеңдері өзгеретінін байқаған. Өкпені ауамен кергенде үш түрлі рефлекс пайда болады.

1. Инспираторлық тежеу рефлексі — екпені ауамеи керген сәтте организм кенеттен дем ала алмай қалады.

2. Өкпені дем шығару кезінде керсе, келесі жолғы дем алу са-тысы кешеуілдейді де, дем шығару сатысы созыла түседі. Мұны экспираторлық жеңілдеу рефлексі деп атайды.

3. Дем алған сәтте өкпені қаттырақ керсе, инсгщраторлык ет-тер шектен тыс қатты қозады да ит дірілдеп демін қатты ішіне тартып жан ұшырады (Хэд парадоксы). Ал өкпенің крлемін пневмотаркс арқылы кішірейтсе, дем шығару қысқарады, бірақ лем алу ұзарады, яғни келесі жолғы дем алу сатысы тездейді. Бұл өкпе кішіреюіне берілген рефлекстік жауап.

Өкпе көлемі өзгерген сәтте оның ішіндегі керу рецепторлары (механорецепторлар) қозып тітіркенеді, бұдан пайда болған сигнал тыныс орталығына кезеген жүйке арқылы жетеді. Қезеген жүйке серпіністері дем алған, дем шығарған сәттерде тіркелетш болса, олар дем алған кезден бастап жиілейді, дем ішке қатты гартылған сәтте шектен тыс жиілейді де дем шығарысымен бір-тіндеп сирей бастайды

Сонымен, Геринг пен Брейер рефлекстері өкпенін, керу рецеп-торларынан кезеген жуйке арқылы тыныс алу орталығына жете-тін сигналдардың тыныс алу жиілігін реттейтіні және дем алу мен дем шығару сатылары нақты бір кезекпен алмасып отыра-тыны, өкпеден орталыққа баратын серпіністер санына байланыс-ты екенін көрсетеді. Сондықтан Геринг пен Брейер рефлекстері екпенің өзін-өзі реттеу рефлекстері деп те аталады.

Әдебиеттер:

Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы 228-238 беттер

4. 
   Талдағыштар
   
5. 
   Талдағыштардың үйлесімді қатыныастары
   
6. 
   Талдағыштардың реттелуі
   
7. 
   Көру талдағышы
   

1. 
   Талдағыштар
   

2. 
   Талдағыштардың үйлесімді қатыныастары
   

Сенсорлық жүйелердің қоршаган ортаны танудағы ролі. Бейнелеу теорнялары. Сезім органдарының кателері жөне оларды жою. Практика — сырткы дүниені кдбылдаудың шыидығына критерий екевдігі.

мен колбочкалар функцияларындагы айырмашылыктар. Тұстерді ажырату (хроматтық керу). Көру анализаторындагы адаптация құбылыстары, оның перифериялық жөне қыртыстық механизмдері.

Бейненің қүрылуы; көздің сындырғыш күші. Аккомодация, оның механизмі. Кездің рефракциясы жөне оның ауыткушьшыктары (кемшіліктері):' жақыннан көрушілік, алыстаң керушілік, астигматизм, сфералық жане хроматгық аберрация. Керу өткірлігі. .Бинокулярлык көру. Керу өрісі. Бірізді көру бейнелері. Жылтылдаудың айнымалы жиілігі.
Әдебиеттер:

Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы 362-375беттер

1 иіс сезу сенсорлық жуйесі

2 дәм сезу сенсорлық жүйесі.

3 есту сенсорлық жуйесі.

4 соматикалық сенсорлық жүйе,

5 вестибулярлық (гравитациялык) сенсорлық жуйе.

Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы 326, 341+362 беттер

иіс сезу анализаторының перифериялык. белімі, өткізгіш жолдары жөне қыртыстық бөлімі. иіс тітіркендірулерін кабыддаудың қазіргі .кездегі теориялары. иіс сезу анализаторының сезгіштігіне өсер ететін факторлар,

дәм сезу анализаторының перифериялық бөлімі, өткізгіш жолдары жөие кыртыстык бөлімі, дөм тітіркендірулерін анализдеу мен синтездеу. дәм сезу анализаторының сезгіштігін аныктайтын факторлар. дем сезудін механизмдері туралы казіргі кездегі түсініктер.

дыбыс толкывдары жане олардың сипаттамасы. есту анализаторларының периферикалық белімі. дыбыс өткізгіш аппараттарының функциясы. ішкі құлак. иірім (үлу) тұтіктің құрылысы. спиральды (корти) органның микрокүрылымы. әр түрлі жіііліктегі күбылыстар. естудің теориялары,

есту анализаторының еткізгіш жолдары жөне қыртыстық бөлімі. дыбыс тітіркендіргіштерін анализдеу мен синтездеу. есту анализаторының сезгіштігін аныктайтын факторлар. дыбысты кеңістік лока.^!іи.заииялау.

4 соматикалық сенсорлық жүйе,

тері анализаторыиың иермферикалық белімі. тері рецепторының классификациясы мен күрылымы, ,тері анализаторының өткізгіш жолдары және қыртыстық бөлімі. тітіркендірулердің түрліше түрлерін рецеициялау механизмі. тері рецепторларының функционалдық қасиеттері. адаптация.

Қаңкд-ет сенсорлық жүйесі (проприорецепторлық).

Қозғалу анализаторының маңызы. Оның өткізгіш ж-->не ю»іртыстык, белімдері.

Висцеральдық сенсорлык жүйе маңызы. Висцеренцепцияның курылымдық жөне функционалдық ерекшеліктері.

Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы 326, 341+362 беттер

4. 
   Сыртқа шығару ағзаларының негізгі функциялары
   
5. 
   Бүйрек
   
6. 
   Несеп түзілу процесі
   

Адам мен жануарлардың сыртқа шығару мүшелері: бүйрек, тер бездері, өкпе, ас қорыту түтігі.

Б елок алмасуы кезінде пайда болатын қалдық заттар, су, тұздар және сырттан келіп түскен әртүрлі организмге жат заттар (түрлі дәрілер, бояулар т. б.) негізінен бүйрек, аздап тер бездері арқылы, ал су мен көмір қышқылды газ, эфир, хлороформ, алко-голь сияқты кейбір ұшқыш заттар өкпе арқылы сыртқа шығады. Ас қорыту тутігінің кілегей қабығы арқылы, ет пигмент-тершің өзгерісінен пайда болған заттар, кейбір ауыр металдар-дың (қорғасын, кадмий т. б.) тұздары аласталады. Мұнымен бірге тоқ ішек және сілекей бездері арқылы кальций тұздары шыгарылады.

Сонымен бәрімізге белгілі негізгі экскрециялық мүше •— бүйрек, одан басқа экстраренальдық (бүйректен тыс) ағзалар: тер безде-рі, өкпе мен ішектер арқылы зат алмасу кезінде пайда болған ыдырау өнімдері сыртқа шығарылады.

Сыртқа шығару тіршілікке өте қажет физиологиялық процесс. Онсыз тіршілік жоқ. Мәселен, екі бүйрегін бірдей алып тастаса, ит уланып бір тәулік ішінде өледі. Сыртқа шығару процесі бұ-зылса, көптеген физиологиялық процестер бұзылады. Солардың бірі — уремия, белок алмасуының соңғы ыдырау өнімдері (мо-чевина, несеп қышқылы) жиналып қанға етеді де организмді уландырады. Ондай жағдай адамда да байқалады бүйрек қызме-тінің бұзылуынан анурия (несеп шықпай қою) болып, адам 4—5 тәулікте өледі. Бұны әдетте емдемесе (жасанды бүйрек аспабы-на қосу, пәрменді емдеу жолдарын пайдаланбаса) адам денесін-де «мочевиналық қырау» пайда болады, яғни теріге мочевина кристалдары шығады: бүйрек қызметін тер бездері атқарады да, организмнен мочевина теріге шамадан тыс көп шығарылады.

Сонымен, экскреторлық мүшелердің негізгі қызметі — дене-дегі зат алмасудың соңғы енімдерін, өзге текті басқа заттарды, мәселен, дәрі-дәрмектерді сыртқа шығарып отыру.

Сыртқа шығару ағзалары мүнымен қатар, бірнеше косалқы қызмет атқарады. Гомеостаздың, яғни ішкі орта тұрақтылы-РЫН — қан құрамы мен қасиеттерін лимфаның интерстициялық сұйық пен ликвор құрамының тұрақтылығын сақтайды.

Сыртқа шығару ағзаларының қан құрамындағы және денеде-гі басқа сұйықтықтар құрамындағы иондар концентрациясының тұрақтылығын (изоиония) және қан мен басқа биологиялық сұйықтардың осмостық қысымының тұрақтылығын (изоосмия), денедегі қышқылдар мен негіздер тепе-теңдігінің тұрақтылығын (изогидрия) қамтамасыз етеді. Экскрециялық ағзалар денедегі басы артық қышқылдар мен сілтілерді сыртқа шығарып отыра-ды. Мұнымен қатар клетка ішіндегі және сыртындағы сұйықтық-тармен әрдәйш алмасып тұратын қанның тамырдағы көлемдік

тұрақтылығын (изоволемия) сақтайды. Денеде белгілі бір жағ-дайда қалыптасатын су мен тұздар тепе-теңдігін (балансын) қамтамасыз өтіп олардың артығын организмнен 'шығарады. Тер бездері дене температурасы турақтылығын сақтауға (изотермия) қатысады.

Соңғы жылдары сыртқа шығару ағзаларының бұлардан бас-қа тағы да бірнеше кызмет атқаратыны анықталып отыр.

7. 
   Бүйрек
   

Буйрек аса маңызды биологиялық процесс — қан ұюына қа-тысады. Бүйректе қанның ұюына кедергі жасап, қан тамырында тромба (үйыған қан) пайда болуына қарсы тұратын фибрин еріткіш (фибринолиздік) арнайы зат урокиназа ферменті түзіле-ді. Урокиназа бүйректегі қан айналысын жақсартады. Бүйрек тамырлары арқылы бір тәулікте 1400—1800 л қан өтетінін еске алсак, оның қандай маңызы бар екені айтпаса да түсінікті. Уро-киназаның әлсіз-күштілігін білу арқылы бүйрек ауруларын дәл анықтауға болады, сондықтан да бұл әдіс клиникада кеңінен пайдаланылады,

Бауырда түзілген дәрітсіз алғашқы гормон — витамин Дз бүйректе физиологиялық белсенді гормонға айналып, ішекте калыщйдің сіңуін күшейтеді. Сүйек тканінен алынған витамин Д гормоны да бүйрек түтікшелерінен кальций ионының кері сі-ңуін тездетеді.

Бүйректің белок кемірсу және липидтер алмасуына катысады. Бүйрек түтікшелерінің клеткасында теменгі молекулалы пептид- тер амин қышқылдарынан ажыратылады (дезаминделу) жүреді, кейін ол амин қышқылдарын организм ез қажетіне жаратады. Мұнымен қатар глюконеогенез процесі де жүреді, басқаша айт-канда табиғаты басқа органикалық заттардан глюкоза синтез-деледі. Бүйректе клетка мембранасынын, құрамына кіретін ком-понент — фосфатидилинозит синтезделеді, бұдан басқа да липид-тер алмасуымен байланысты ете күрделі айналулар жүреді.

Бүйректің негізгі қызметі — несеп тұзу. Несеп түзілуі, оны сыртқа шығару процесі диурез (несеп шығару) деп аталады. Қалыпты жағдайда тәуліктік диурез мөлшері сыртқы қоршаған ортаның температурасына, желінген тамақтын, құрамына, мөл-шеріне және ішкен судың мөлшеріне байланысты. Әдетте, ересек адамда тәулігіне 1000—1800 мл (орта есеппен 1500 мл) несеп тү-зіледі. Ауруға шалдыққан кезде кейде тіпті сау адамда да диу-рез өзгеріп отырады. Физиологиялық жағдайда оның үш түрін байқауға болады: олигурия — тәуліктік диурездің азаюы; полиу-рия — тәуліктік диурездін, көбеюі, анурия — несеп түзілуінің тоқта-уы. Ауруға шалдыққан кездерде туатын өзгерістер —• энурез («шыжың» немесе түнде несебін ұстай алмау), никтурия (түнде несептің шектен тыс көп болып түзілуі). Бүйректегі күрделі зәр жасалуды терең түсіну үшін несеп пен қан плазмасыньщ құрам-дарындағы әртүрлі заттардың өзара қатынасын салыстырып қа-рау керек, үйткені бүйрек арқылы зат алмасу процесінің соңғы қалдықтары шығарылады.

8. 
   Несеп түзілу процесі
   

Несеп қаннан түзіледі, онық құрамы және қасиеті биохимия пәнінде толық қарастырылады. Біз тек қана, оның кейбіреулері-не ғана тоқтап өтеміз. Ол — гипертониялық (қаныкқан) сүйық зат. Оның қату температурасы 1,5—2,2° (қан 0,56—0,58° қатады); тығыздығы 1,012—1,025, түсі сарғылт. Түсі несеп құрамындағы уробилин және урохром бояуларына байлаиысты. Несеп қүра-

мында 2—4% құрғақ зат бар.

Несептің негізгі органикалық құрамы мочевинадан тұратынын кестеден байқауға болады.

Ересек адам несебінің құрамымен орта есеппен алғанда тәу-лігіне 30 г дейін мочевина (12 г-нан 36 г-ға дейін) шығарылады. Несеппен шығарылатын азоттың жалпы саны тәулікте 10 г-нан 18 г дейін езгеріп отырады. Оның мөлшері белокқа бай тамақ ішкенде, ауырғанда, әсіресе белок көп ыдырайтын ауруларда жоғарылайды (мысалы, гипертиреоз, дене температурасы өзгер-генде т. б.). Қалыпты жағдайда несеппен глюкоза, белок шыға-рылмайды.

Әдебиеттер:

1.Х.Н.Сәтпаева „Адам физиологиясы” 309 бет

1. Гломерулалық сүзілу

2. Түтікшелердегі қайта сіңіру

9. 
   Бүйректің секрециялық қызметі
   
10. 
    Бүйрек қызметінің реттелуі
    
11. 
    Несеп шығару
    

Буйрек жұп мүше, салмағы 120—200 г. Буйректің негізгі морфофункциялық құрылымы — нефрон, ол мальпиги шумақта-ры мен буйрек түтікшелерінен тұрады. Әрбір буйректе 1 млн-ға жуық нефрон бар. Олар қан, лимфа тамырларымен жиі торлан-ған және араларында интерстициальдык, сұйықтық болады. Әр-бір нефронда бір-біріне тәуелді аса курделі процестер жүріп жа-тады. Соның нәтижесінде бүйректе несеп тузіледі.

Нефрон құрылысы — өте күрделі Ол Шумлян-ский — Боумен капсуласымен, артериялық капилляр шумағынан, яғни Мальпиги шумағынан және түтікшелерден түрады. Нефрон-ның шумақтық бөлігі гломерулалық бөлім деп аталады. Шум-лянский—Боумен капсуласы түптеп келгенде бүйрек түтікшелері-не айналады.' Сондықтан оны нефронның түтікше белімі деп те атайды. Бұл (қүрамында проксимал және дистал ирек түтіктер бар), бүйректің қыртысы бөлімінде, ал Генле ілмешегі және несеп жиналатын түтіктер ми белімінде болады. Әр белімнің өз құры-лымдық ерекшеліктері болады.

Бүйрекке ағып келетін қаннық 85%-ке жуығы, бүйректің кыртыс қабатындағы қан тамырларында.

Қанды алып келуші артериола тамырының қабырғасында, оның шумаққа кіретін жерінде микроэпителиялық клеткадан пай да болған қалың тығыз түйін (тасиіа сіепза) бар. Оны юксха-гломеруларлық (шумақ қасы) аппарат деп атайды. Егер де бүйректің қан мен қамтамасыз етілуі нашарласа, бұл аппарат ренин бвледі. Ренин артерия қан тамырының қысымын реттеп, кандары электролиттердің мелшерін қалыпты жағдайға келтіреді-

Бүйректің қан әкелуші тамыры бүйрек артери-•ясынан басталады. Бүйрек артериясы іш қолқасыньщ бір бұтағы, осыған байланысты Мальпиги шумағы капиллярла-рында қан қысымы басқа мүшелер капиллярындағы қысымына қарағанда (с. б. б. 25—30 мм) анағұрлым жоғары (с. б. б. 70—

80 мм).

Бүйректін, қан әкелуші тамырына қарағанда қан әкетуші та-мырының диаметрі (үаз еііегепз) екі есе тар. Нефрон түтікшеле-рінің ұзындығы 35—50 см, ал бүйректегі жалпы барлық түтікше-лердің ұзындығы 70—100 км. Әр капилляр шумағы қабырғасы-сының жалпы ауданы 1,5—2 м², яғни адам денесінін, ауданымен бірдей. Бүйрек қанындағы (геморенальдық) тосқауыл негізінен жіңішке базальдық мембрднасынан тұрады. Нефрон түтікшелері-нің құрылымдық ерекшелігі, онық жоғарғы -бөлімі цилиндр тә-різді эпителийден тұрады, олардың ішкі бетінде микробүрлер, яғ-ни кері сіңіру қабілеті күшті протоплазмалық өсінділер бар. Кей-ін эпителийлердің пішіні өзгеріп куб тәрізді болады, Микробүрлер бүйрек аппараты түтікшелерінің ішкі ауданынын, жалпы келемін "бірнеше рет ұлғайтады.