Сығымдалған табиғи газды пайдаланатын автобустар жұмысының Қауіпсіздігі жөніндегі

65

•  газ жүйесін (бөлінген инжекторлымен салыстырғанда) орна-

ту кезінде қозғалтқыш агрегаттарының ең аз жұмыс істеу қа-

жеттігі;

•  жоғары энергетикалық көрсеткіштер;

•  параметрлердің уақыт тұрақтылығы;

•  газ ауа қоспасының құрамын λ-зонды бойынша (3-компо-

нентті бейтараптандырғышпен жұмыс істеу кезінде) түзету 

мүмкіндігі .

Сол уақытта газды орталықтан бүркетін инжекторлық жүйелер-

ге бірқатар кемшіліктер тән, олардың бастысы ретінде мына-

ларды атауға болады:

•  кіргізу коллекторындағы үлкен паразиттік көлем есебінен 

жүйенің анағұрлым инерциялығы;

•  әрбір цилиндр үшін отын қоспасын жеке мөлшерлеудің мүм-

кін болмауы;

•  қазіргі заманғы қозғалтқыштардың кіргізу және шығару 

қақпақшаларын мәнді жабу есебінен жанып бітпеген метан-

ды кіргізу жүйесіне тастау (үнемділігінің төмендеуі және СИ 

шығарындыларының ұлғаюы) .

ГАЗДЫ ТАРАТЫП БҮРКЕТІН ИНЖЕКТОРЛЫ ЖҮЙЕ

Газды таратып бүркетін инжекторлы жүйе бүгінде іштен жа-

натын қозғалтқыштың цилиндріне газ беруді басқару жүйесін 

жасауда анағұрлым перспективті бағыт болып табылады . Олар 

қозғалтқыш жұмысының ең жетілдірілген сипаттамасын алуға 

мүмкіндік береді . Барлық инжекторлы жүйелер қуатты микро-

процессорлы басқару блоктармен жарақталған, олар мыналар-

ды қамтамасыз етеді:

•  әрбір цилиндрге газды мөлшерлеп жеке беру, бұл қоспаның 

мінсіз жанып кетуіне қол жеткізуге мүмкіндік береді (кейбір 

фирмалар әрбір цилиндрге λ-зонд орнатады және бейтарап-

тындырғыштан кейін тағы біреуін орнатады);

66

•  газды ең аз шығындау – әрбір цилиндрге газды бүрку жеке 

тек сору циклында ғана жасалады; «өтпе жел» эффектісінің 

болмауы (газ кіретін тұрбаның пайдаланатын жүйесінен сы-

ртқы қоспа пайда болу жүйесіндегі сияқты қақпақшаны жабу 

есебінен пайдаланатын жүйеге ағып шығады);

•  іс жүзінде жүйенің инерциондығы ең азға келтірілгендік-

тен, қозғалтқыштың барынша қарқынды болуы (паразиттік 

көлемнің ең азы) .

3. Құрамдастырылған жүйелер

Құрамдастырылған жүйелер жұмысының негізіне сыртқы қоспа 

пайда болу принципі салынған . Бірақ бұл ретте жүйелерде ин-

жекторлы типті, микро процессорлы блоктан басқарылатын 

реттеуіш қолданылады (газ/ауа араластырғышқа берілетін газ 

көлемін мөлшерлегіш) . Осылайша, дәстүрлі механикалық жүй-

енің негізгі кемшілігі – төмен сенімділік пен рычагты-мембран-

ды механизмді басқару дәлдігі жойылады . Бұл компромисс оны 

аздап модернизациялау кезінде сериялы газ жүйесінің коммер-

циялық өмірін ұзартады .

4. Газ дизель жүйесі

Ауыр жүк таситын автокөліктен мен автобустар үшін, дизель-

дің жұмысын дизельдік отын қоспасымен және табиғи газбен 

де және тек дизельді отынмен де қамтамасыз ететін екі отынды 

(газдизельді) қоректендіру жүйелері кеңінен қолданылады .

Газ дизельді қозғалтқыштың классикалық жұмыс принципі 

мынада . Қоректендірудің газ жүйесінде дайындалған газ ауа 

қоспасы қозғалтқыштың цилиндріне келіп түседі, поршенмен 

сығымдалады және сығымдау тактісінің соңында (аздап озу-

мен) форсунка арқылы оған дизель отынының ыстық мөлшері 

бүркіледі .

Отынды мінсіз шығындау СТГ 80–85 % және дизель отынының 

15–20 % құрауы тиіс, бірақ, 1985–95 жылдары шығарылған 

67

газ дизельді жүйе конструкциясы болғандықтан, іс жүзінде оны 

орындау мүмкін болмады .

Қазіргі уақытта отандық және шетелдік өндірушілер газ дизель-

ді жүйе конструкциясын айтарлықтай жақсартты .

Жаңа жүйелерде мыналар пайдаланылады:

•  микропроцессорлы басқару және газды фазалап бүрку;

•  арнайы компрессорда газды қосымша сығымдау, оны 

салқындату және арнайы баллонда шоғырландыру, газды 

дизель отынымен бірге қозғалтқыш цилиндріне сығымдау 

тактісінде арнайы қақпақша (форсунка) арқылы беру;

•  газды таратып бүрку мен дизель отынының ыстық мөлшерін 

басқару;

•  құрамдастырылған дизельдік отынмен табиғи газды арала-

стыратын газ дизельді электронды-басқару форсункалары;

•  газ педалімен басқарылатын қақпақшаның орнына электр-

мен басқарылатын дроссельді қақпақшалар;

•  жоғары ресурстарға және т . б . ие газ инжекторлары .

Осы жаңалықтардың бәрі:

•  қозғалтқыш жұмысының энергетикалық көрсеткіштерін 

ұлғайтуға;

•  қозғалтқыш ЖГ зиянды заттарының болуын төмендетуге;

•  дизель отынын анағұрлым арзан СТГмен ауыстыру арқылы 

пайдалану шығынын төмендетуге (іс жүзінде 80 % дейін) 

мүмкіндік береді

68

Шеберхана ұйымдастыру және 

автокөлікке техникалық қызмет 

көрсету.  

Қозғалмалы құрамға қызмет 

көрсету

Автобус паркіндегі техникалық қызмет көрсету станциясы қыз-

меттің мынадай түрлерін жүзеге асырады:

•  техникалық қызмет көрсету (ТО-1, ТО-2);

•  автобустарды авто жуу, доңғалақтарды шешу, орнату – 

доңғалақтарды жуу– монтаждау/бұзу – қайта борттау –каме-

ралы доңғалақтарды – камерасыз шиналарды жөндеу – ескі 

шиналарды іске жарату – балансирлеу – басқылау – доңға-

лақтарға азот толтыру, газ жабдықтарын жөндеу .

Конструкциясында ГБЖ бар автобустарда газ кемуінің дабыл 

жүйелері осы жүйелердің жұмыс қабілетіне тексеру жүргізеді .

Техникалық жөндеу операциялары алдын ала бақылаумен 

орындалады, ол үшін компьютерлер мен олардың бағдар-

ламалық қамтамасыз етулерін қолданумен диагностикалық 

жабдықтар орнатылады . Диагностиканың бұл түрі сыну неме-

се бас тарту себептерін анықтайды және оларды анағұрлым 

тиімді жою тәсілдерін белгілейді . Бұдан басқа, қозғалыс қа-

уіпсіздігі үшін автобусты жөндеуден тәуелсіз газ жабдығының 

жай-күйіне тексеру жүргізу . Элемент бойынша диагностикалау 

кезінде агрегаттардың, Тораптардың және жүйелердің нақты 

бұзылушылықтары, олардың орындары, сипаттары мен себеп-

тері анықталады . Жұмыс постысы автобусқа техникалық қыз-

мет көрсету және жөндеу бойынша негізгі жұмыстарды орын-

дауға арналған . Жұмыс постысы, өзінің жайғастырылуы және 

жабдықтары бойынша ол орындауға арналған орындалатын