Сыбайлас жемқорлықҚА Қарсы мәдениет негіздері

СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ НЕГІЗДЕРІ 
10
ғылымда  танымал  үлгілерден  сыбайлас  жемқорлық  дендеген  қоғам  
үлмемлекеттік  және  халықаралық  институттарының  беделін  түсіреді. 
Ол  заң  үстемдігіне,  демократия  мен  адам  құқықтарына  қатер  төндіріп,  
билікке, мемлекеттік басқару, теңдік пен әлеуметтік әділдік қағидаттарына 
нұқсан  келтіреді,  бәсекелестікке  кедергі  келтіреді,  экономикалық  
дамуды қиындатып және  демократиялық институттардың тұрақтылығы 
мен қоғамдық моральдық ұстанымға қауіп  төндіреді.    
Осындай  жағымсыз  үрдістерді  жою  үшін  мемлекет  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы саясатты жүргізіп, сыбайлас жемқорлыққа  қарсы 
заңнаманы қалыптастыруға кірісті.
 
Тірек  сөздер: 
сыбайлас  жемқорлықтың  тарихи  аспектілері,  
сыбайлас жемқорлық,  әлеуметке қарсы құбылыс.
ПІКІРТАЛАС ҮШІН СҰРАҚТАР
1.  Сыбайлас жемқорлық дегеніміз не? 
2.  Сыбайлас жемқорлықтың анықтамасын беріңіз.
3.  Ұғымның  этимологиялық анықтамасы қандай?
4. 
Сыбайлас жемқорлықты зерттеудің негізгі тәсілдерін талдаңыз.
5. 
Сыбайлас жемқорлық біздің өмірімізде. Сіз онымен ұшырастыңыз ба?
6. 
Сыбайлас жемқорлыққа  қалай қарсы тұра аламыз?
7. 
Сыбайлас жемқорлықтың адам өміріне ықпалы.
Рефераттардың үлгілік тақырыптары
1.  Сыбайлас жемқорлықтың ұғымы мен негізгі белгілері.
2.  Сыбайлас жемқорлықтың дамуының тарихи аспектілері.
3.  Сыбайлас  жемқорлық  ұғымы  мен  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  саясатты 
қалыптастырудың тарихи кезеңдері.
4.  Қазіргі әлемдегі сыбайлас жемқорлықтың себептері мен шарттары.
Әдебиет
1.  Большой юридический словарь. http://slovar.cc/pravo.
2.  Хрестоматия  по  всеобщей  истории  государства  и  права:  учеб.  
пособие /М. Черниловский. 
–
 М., 1994.
3.  Аристотель. 
–
 М.: Мысль, 1983. 
–
 830 с.
4.  Гегель Г. В. Ф. Философия права. 
–
 М.: Мысль, 1990. 
–
 524 с.
5.  Макиавелли Н. Государь. 
–
 М.: ЭКСМО-Пресс, 2001. 
–
 С. 656.
6.  Гоббс Т. Левиафан. http://www.lib.ru.
7.  Вебер М. Политика как призвание и профессия. – М.: Прогресс, 1990.
8.  Жетписбаева  Б.  А.  Антикоррупционное  законодательство  Республики  
Казах стан. – Астана, 2011. 
9.  Есембаева  Ж.  Е.  Правовые  средства  борьбы  с  коррупцией:  маг.  дисс.  –  
Астана, 2013. – 103 с.
10. Синюкова  Т.  Н.  Понятие  и  подходы  к  содержанию  корруп  ции  //  
Юридическая  наука  и  практика:  Вестник  Нижегородской  академии  МВД 
России. Выпуск № 1 (29) / 2015. 
11. Материалы сайта Transparency International. https://www. transparency.org.
12. О  противодействии  коррупции:  Закон  Республики  Казахстан  от  18  ноября 
2015 года № 410-V. http://adilet.zan.kz.

1-ТАРАУ. СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ МӘДЕНИЕТ:
ҰҒЫМЫ, ҚҰРЫЛЫМЫ, МІНДЕТТЕРІ МЕН ФУНКЦИЯЛАРЫ
11
§ 2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана мен сыбайлас жемқор-
лыққа қарсы мәдениет: мазмұны, рөлі мен функциялары 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  мәдениет  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы сананың феномені болып табылады. Сондықтан бұл параграфта 
сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың феноменін қарастырамыз. 
Қоғамдық  сананың  әртүрлі  нысандары  бар,  олардың  көмегімен 
адамдар  оларды  қоршаған  табиғатты,  қоғам  мен  өздерін  сезінеді. 
Моральдық  (адамгершілік)  саяси,  құқықтық,  эстетикалық,  діни  сана 
болып бөлінеді. 
«Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  сана»  ұғымы  қоғамдық  сананың 
барлық    нысандарын  қамтиды.  Бұл  интегративті  ұғым,  себебі  ол  өзіне 
әртүрлі  ғылым  саласынан  ақпаратты  сіңіреді,  әртүрлі  оқу  пәндерінде 
зерделенеді  және  ол  туралы  білімді  тұжырымдауда  зерттелетін 
құбылысты түсінудің жаңа  деңгейіне шығады. 
Осылайша,  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  сана  қоғамдық  сананың 
өзге де нысандарымен тікелей өзара байланыста болады және қоғамдық 
санаға тән барлық қасиеттер және  сипаттамаларды меңгереді. 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  сана  –  бұл  адамдардың  сыбайлас 
жемқорлыққа    әлеуметтік  зұлымдық  ретіндегі  қатынасын  білдіретін 
ұғымдар,  теориялар,  түсініктер  мен  сезімдердің,  көзқарастар  мен 
эмоциялардың жиынтығы.
Қазақстан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл 
туралы»  Заңында мүдделер қақтығысы «жауапты мемлекеттік лауазымды 
атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік 
берілген  адамдардың,  оларға  теңестірілген  адамдардың,  лауазымды 
адамдардың  жеке  мүдделері  мен  олардың  лауазымдық  өкілеттіктері 
арасындағы  қайшылық,  мұндай  жағдайда  осы  аталған  адамдардың 
жеке  мүдделері  олардың  өздерінің  лауазымдық  өкілеттіктерін  тиісінше 
орындамауына әкеп соғуы мүмкін»  деп айқындалады [1].
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  сананың  ерекшелігі  оның  барлық 
көрінісінде  мүдделер  қақтығысына  жағымсыз,  төзбеушілік  қатынастың 
призмасы арқылы өмірлік болмысты көрсетеді, содан кейін жаңғыртады. 
Ол  жалпыға  міндетті  мінез-құлық  нормаларын  белгілеуді  талап  етеді. 
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана адамгершілік және адамгершілікке 
жат қылықты, құқықтық және құқықтық емес, заңды және заңсыздықтың 
шегін  көрсетіп  береді.  Ол  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  мінез-
құлықты  қамтамасыз ету үшін моральдық-адамгершілік, идеологиялық, 
құқықтық  шараларды  талап  етеді.  Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  
санаға нысандандыру, белгілілік пен кесімділік тән. Сондай-ақ моральдық 
және  құқықтық  міндеттерді  орындауға  қатаң  бақылау  талабы  тән. 
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы сананың рөлі оның танымдық, реттеуші,  
бағалаушылық, болжамдық функцияларында көрінеді. 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  сананың  танымдық  функциясы 
(гносеологиялық)  әлеуметтік  зұлымдық  ретінде  сыбайлас  жемқорлық 
туралы  білімді    жинақтау  және  оның  негізінде  адами  өзара  қарым-
қатынастар  әлемін  одан  әрі  пайымдау  мүмкіндігінен  тұрады.  Реттеуші 
функциясы. Белгілі бір жағдайларда сыбайлас жемқорлыққа қарсы сана