«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

173
 
 
белсенділікке,  жалпы  сҧрақтарды  талдай  білу  іскерлігіне,  ортақ  іске 
жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеуге жағдай жасайды. 
Есеп шығару барысында жасалатын оқушылардың ӛз бетіндік жҧмыстары 
да оларды тәрбиелеу ҥшін, қолайлы жағдай жасайды. Есепті ӛз бетімен шығара 
білуге  ҥйрету  ҥшін  оқушы  ынталылық  кӛрсетіп,  есеп  шығаруда  кездесетін 
қиыншылықтарды  табандылықпен  жеңе  білуі  керек,  жолы  болмаған  кезде 
жасымай,  есептің  дҧрыс  шешімін  тапқанға  дейін  әрекеттенетін  болуы  тиіс. 
Осылайша,  есепті  ӛз  бетімен  шығаруға  ҥйренуде  оқушылар  табандылық  пен 
мақсатқа  ҧмтылушылық,  танып  білу  белсенділігі  мен  ӛзін-ӛзі  басқарушылық, 
жҥйелі  ой  қорыту  мен  оны  тексере  білу,  ӛзінің  пікірі  мен  ойын  дәлелді  тҥрде 
баяндап беру сияқты жеке адамның бойына қажетті қасиеттерге тәрбиеленеді. 
Есептер  шығаруда  талап  етілетін  есептеулер  мен  ӛлшеу  нәтижелерінің 
дәл  болуы  оқушылардың  алынатын  нәтижелер  ҥшін  жауапты  болуын  керек 
етеді.  Сондықтан  да,  есептер  шығару  оқушыларды  тапсырылған  іске 
жауапкершілікпен қарауға тәрбиелейді. 
Есеп  шығару  дегеннің  ӛзі  еңбектену  болғандықтан,  есеп  шығару  ҥрдісі 
оқушыларды еңбек етуге, ой еңбегі мәдениетінің қалыптасуына тәрбиелейді. 
Практикалық  мазмҧнды  есепті  шығаруда  математиканың  қолданылуын 
иллюстрациялай  отырып,  математика  айналамыздағы  қоршап  тҧрған  ӛмірді 
нақты  бейнелейтін  қуатты  қҧрал  екенін  оқушыларға  тҥсіндіруге,  кӛрсетуге 
болады.  Мәліметтері  жетіспейтін  есептерді  ҧсына  отырып,  оқушыларды 
практикалык  іс-әрекеттерді  орындауға  дайын  болуға,  ал  олардың  әдемі 
шығарылуын  қарастыра  отырып,  оқушылардың  эстетикалық  талғамын 
тәрбиелейміз. 
Практикалык  мазмҧнды  есептерді  шығарудағы  тәрбиені  - есепті  шығару 
жолдарымен  байланысты  ҥрдіспен  және  тапсырманың  мазмҧнды  қатынастары 
жағынан  қарастыруға  болады.  Кейде  оқушы  есепті  шығаруға  бірнеше  рет 
әрекет  еткеннен  соң  ғана  нәтижеге  жетуі  мҥмкін.  Оқушыға  нәтижесіз  болып 
кӛрінетін  осындай  талпыныстар  мен  ынтаның  арқасында  онда  табандылық 
тәрбиеленеді. Қандай да бір нақты есепті  ӛз бетінше шығара білу арқылы сол 
типтес  есептерді  шығаруға  болатынын,  ептіліктің  қалыптасатындығын 
оқушылар  ӛте  жақсы  тҥсінеді.  Алайда,  бір  ғана  есепті  шығару  арқылы 
оқушылар  мҥмкіндіктерін  кӛтермелеп  бағалап  жіберетіндіктері  байқалуы  да 
мҥмкін. Мҧндай жағдайда, оқушының шын мәніндегі білімі мен ептілігі жайлы 
ӛз  тарапынан  байқалған  бҥрыс  ҧғымды  жою  мақсатында  осындай  типтес 
кҥрделілеу есепті шығаруды ҧсыну қажет. Осындай жҥйелі бақылау мен оқыту 
оқушының бойында жақсы нәтижелерге жетудегі талпынысын, табандылығын 
оятады.  Есепті  шығарудағы  осы  ҥрдістің  ӛзіндік  тәрбиелеу  мазмҥныңан  басқа 
есеп  мазмҥнының  тәрбиелеуші  ролін  атап  ӛту  қажет.  Практикалық  мазмҧнды 
есептерді  шығару  -  оқушының  танымдық  қабілетінің  дамуына,  ӛмірден 
туындайтын практикалық қажеттіліктерді ҥғынуына кӛмектеседі. Практикалық 
мазмҧнды  жаттығуларды,  есептерді  қарастырудағы  мақсат  -  оқушыларды  сол 
есептердің  практикалық  қолданыстарымен  таныстыру,  олардың  логикалық 
ойлау,  пікір  айту,  т.б.  қабілеттерін  дамыту.  Сол  себепті  мҧғалім  әрбір  есепті 

174
 
 
шығару барысында, оның дидактикалық мақсаттарымен қоса тәрбиелік мәніне 
тереңірек  кӛңіл  бӛлу  керек.  Осыған  орай  беснші  сынып  математика 
оқулығынан бірнеше практикалық мазмҧнды есептерді қарастыралық. 
―Шофѐр  6  жҧмыс  кҥнінде  63  т  бидай  тасып,  белгіленген  жоспарды  75% 
артық орындады. Ол бір кҥнде белгіленген жоспардан артық неше тонна бидай 
тасыды?‖ 
Мҥнда  оқушы  берілген  сандық  мәліметтер  арқылы  есепті  шығаруға 
керекті амалдарды таңдап алады. Сонымен бірге бҧл есепті шығару барысында 
жоспарды    орындамау  әдепсіздікке,  ал  артығымен  немесе  уақытында  толық 
орындау  ҧқыптылыққа  жататындығын  айта  келе,  әрбір  шәкірттің  жеке 
жауапкершілік  сезімін  тәрбиелеу  керек.  Әдептілік,  ҧқыптылық  сияқты  ізгі 
қасиеттерге баулу керек. 
― Самал 2,16 кг, ал Айша одан 3 есе аз дәрілік шӛп жинады.  Айша қанша 
дәрілік шӛп жинады?‖  
Бҧл  есеп  математика  пәнін  ӛмірмен  байланыстыра  оқытудың,  басқа 
ғылымдарды  дамытудағы.маңызын  еске  алуды  қажет  етеді.  Есептің  сҧрағына 
жауап  беру  ҥшін,  алдымен  мҥғалім  балаларға  дәрілік  ӛсімдіктер  жайлы,  яғни 
олардың  адам  ӛмірінде  кеңінен  пайдаланатындығын,  қҧндылығын  айтып  ӛтуі 
керек.  Дәрілік  ӛсімдіктерге  кӛрнекі  қҧралдар  қолданғаны  жӛн.  Бҥл  есептің 
мазмҥны оқушылардың бізді қоршаған ортаны, табиғатты тану мҥмкіндіктерін 
кеңейтеді, оларды еңбек сҥйгіштікке, ҧйымшылдыққа тәрбиелейді. 
―Оқушылар  жол  бойына  аралықтарын  бірдей  етіп,  37  тҥп  ағаш 
отырғызды.  Ең  шеткі  екі  ағаштың  арсы    90  м.  Ағаштар  бір-бірінен  қандай 
қашықтықта отырғызылған?‖  
Осындай  мектеп  жағдайынан  алынған  материалды  пайдаланудың 
математиканы  ӛмірмен,  практикамен  байланыстыра  оқытуда  алатын  орны 
ерекше. 
―Балалар    105  кг  алма,  84  кг  алмҧрт  және  42  кг  ӛрік  жинады.  Олар 
жинаған  жемістерінің  әр  тҥрінен  бірдей  етіп,  тең  бӛліп  алды.  Жеміс  жинауға 
неше бала қатысты және  жемістерінің әр тҥрінен неше килограмнан алды? ― 
Бҧл  есеп  оқушыны  тҧрмыста  кездесетін  есептерді  шығаруда  қолайлы 
әдістерді таңдап алу шеберлігіне тәрбиелейді, логикалық ойлауын дамытады.  
Нақты  ӛмірден  алынған  материалды  осылай  есептерде  пайдалану 
математиканы кҥнделікті тҧрмыспен байланыстырады. 
Негізгі  мектеп  математика  курсындағы  осындай  практикалык  мазмҥнды 
есептерді  шығарғанда  олардың  тәрбиелік  мәндеріне  аса  назар  аудару  керек, 
Практикалық  мазмҧнды  есептерді  шығарудағы  оқыту,  білім  беру  ҥрдісінде 
оқушылар бойында Отанға деген сҥйіспеншіліктері тәрбиеленеді. Мҧндай ҥлы 
сезім  алдыменен  ӛзіне  жақын  туғандарына,  жанҥясына,  мектебіне,  туған 
ӛлкесіне,  отанына  бағытталады.  Яғни  мҥғалім  балаларды  әрі  оқытып,  әрі 
тәрбиелеп,  болашақ  азаматтың  қоғамға  пайдалы  саналы  кӛзқарасын 
қалыптастыратын іскер маман болуы шарт. 
Заман  талабына  сай  еңбекке,  қоршаған  ортаға,  қоғамға  деген  қарым-
қатынастарды  қалыптастыру  мектеп  курсының  барлық  пәндерін  оқыту