«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

312
 
 
 
Рисунок 2.  Тренажер «Look and Spell» 
 
Ещѐ один вид тренажера – «Listen and Spell» (рис. 3). В данном тренажере 
пользователю  предлагается  прослушать  аудио  на  английском  языке  и 
напечатать, что было сказано. 
 
 
Рисунок 3.  Тренажер «Listen and Spell» 
 
Довольно популярный тип тренажеров – ассоциации – тоже реализован в 
программе (рис. 4). При запуске тренажера перед пользователем появляется два 
набора  терминов:  на  казахском  и  на  английском  языке,  и,  пользователю 
предлагается выбрать правильный перевод для каждого термина. 

313
 
 
 
Рисунок 4.  Тренажер «Associate» 
 
Разработка  программы  ведѐтся  в  среде  Embarcadero  RAD  Studio  XE 
(Delphi  XE).  На  данный  момент  разработана  большая  часть  тренажеров.  В 
будущем 
планируется 
дальнейшее 
усовершенствование 
программы: 
пополнение  базы  терминов,  предоставление  пользователям  возможности 
создания собственных словарей. 
 
Литература: 
 
1.  Молочков  В.П.,  Карпинский  В.Б.  От  Delphi  7  к  Delphi  2006.  Для 
начинающих. – М.: Издательство Диалог-МИФИ, 2007. 
2.  Е.Балапанов,  Б.Бӛрібаев,  А.Бекбаев,  А.Дәулетқҧлова.  Информатика 
терминдерінің  қазақша-ағылшынша-орысша  сӛздігі.  –  Алматы:  Сӛздік  –
словарь, 1998. 
3. Ильина Н., Нургалиева Р., Методика преподавания английского языка: 
учебное пособие. – Астана: Фолиант, 2010. 
4.
 
Сластенин  В.А.,  И.Ф.  Исаев,  Е.Н.  Шиянов,  Педагогика:  Учебное 
пособие  для  студентов  высших  педагогических  учебных  заведений.  –  М.: 
Издательский центр "Академия", 2002.
 
5.  Иноязычное  образование  в  Казахстане  и  современном  мире:  Сборник 
материалов  международной  научно-практической  конференции.  Научный 
редактор Бижкенова А.Е. – Астана: ТОО «Мастер По», 2013. 
 
 
 
 
 

314
 
 
EXCEL - ДЕ ТИІМДІ ЖҦМЫС ІСТЕУДІҢ ҚАРАПАЙЫМ ТӘСІЛДЕРІ 
 
Карымсаков Ж.Ж., Атаев Е.К.  
Кӛкшетау қ., Ш. Уәлиханов атындағы Кӛкшетау мемлекеттік университеті   
k_zh_zh@mail.ru
, 
kafedra_informatiki@mail.ru
  
 
Excel кестесімен жҧмыс істей алмайтын адамға бҧл бағдарлама ӛте қиын, 
меңгере  алмайтындай  кӛрінуі  мҥмкін.  Негізінде  ол  ӛте  ыңғайлы  қҧрал,  егер 
кішкене  амал-айлаларын  білсеңіз,  қарапайым  функцияларды  орындауда  уақыт 
ҥнемдеуге болады. 
1. Жылдам толтыру (Flash Fill).  Бҧл функция тек Excel 2013-тің соңғы 
нҧсқасында  ғана  бар.  Мысалы,  сіздің  қолыңызда  аты-жӛндері  жазылған  тізім 
(Ахметов  Абылай  Әбдішәкиҧлы)  бар,  осы  тізімді  қысқарған  тҥрге  айналдыру 
(Ахметов  А.Ә.)  керек.  Мҧндай  ӛзгертуді  орындау  ҥшін  келесі  бағанға  қажетті 
мәтінді  біртіндеп  жазып  бастау  керек.  Excel-дің  екінші  немесе  ҥшінші 
тармағында біздің орындағымыз келген әрекетті білуге тырысады және алдағы 
ӛңдеулерді  ӛзі  автоматты  тҥрде  орындайды.  Бҧдан  кейін  бағдарламаның  бҧл 
әрекетін  мақҧлдау  ҥшін  Enter  батырмасын  басу  ғана  керек  болады.  Осылайша 
тізім, сіз қалағандай, қалыпқа келеді. 
2. Пішімін ӛзгеріссіз кӛшіру. Сіз автотолтырудың «сиқырлы» маркері – 
ҧяшықтың  оң  жақ  тӛменгі  бҧрышындағы  жіңішке  қара  крестті  білетін 
шығарсыз.  Сол  маркерді  тарту  арқылы  ҧяшықтың  ішіндегісін  немесе 
формуланы  бірден  бірнеше  ҧяшыққа  кӛшіруге  болады.  Алайда  бір  жайсыз 
жағдай  бар:  мҧндай  кӛшіру  кестенің  дизайнын  бҧзады,  яғни  бҧл  жағдайда 
ҧяшықтағы  формула  ғана  емес,  оның  пішімі  де  кӛшіріледі.  Мҧны 
болдырмаудың жолы  – қара крестті тартысымен, кӛшірілген аумақтың оң жақ 
тӛменгі бҧрышында пайда болатын арнайы белгі – смарт-тегті басу керек. Егер 
«Мағынасын  ғана  кӛшіру»  (Fill  Without  Formatting)  командасын  таңдасаңыз, 
онда  Microsoft  Excel  сіздің  формулаңызды  пішімінсіз  кӛшіреді  және  кестенің 
дизайнын бҥлдірмейтін болады. 
3. Excel кестесіндегі деректердің картада кӛрінуі. Excel 2013-тің соңғы 
нҧсқасында  сіздің  геодеректеріңізді  интерактивті  картада  жылдам  кӛрсетуге 
мҥмкіндік  бар.  Мысалы,  қала  бойынша  сатылымдар  т.б.  Ол  ҥшін  сізге  «Қою» 
(Вставка/Insert) бетіндегі «Қосымшалар дҥкеніне» (Магазин приложений/Office 
Store)  ӛтіп,  ол  жерден  Bing  Maps  плагинін  орнату  керек.  Бҧны  сайттың 
сілтемесіне  тікелей  ӛтіп,  Add  батырмасын  басу  арқылы  да  жасауға  болады. 
Модулді  қосқаннан  кейін,  оны  «Қою»   (Вставка/Insert)  бетіндегі  «Менің 
қосымшаларым» (Мои приложения/My Apps) тізімінен таңдап, жҧмыс ҥстеліне 
орналастыруға болады. Содан кейін деректері бар ҧяшықтарды белгілеп, карта 
модулінен ӛз деректеріңізді кӛру ҥшін, ондағы Show Locations батырмасын басу 
керек. 
4. Бағандардағы жолдарды қайта жасау немесе керісінше. Егер сіз бір 
кездері ҧяшықтарды жолдардан бағандарға біртіндеп қойып шыққан болсаңыз, 
онда келесі тәсілге баға беріңіз: 

315
 
 
1. Деректер бар аймақты белгіңіз. 
2. Оны кӛшіріп алыңыз (Ctrl + C) немесе тышқанның оң жақ батырмасын 
басып, «Кӛшіру» командасын (Copy) таңдаңыз. 
3. Деректі  қойғыңыз  келетін  ҧяшыққа  тышқанның  оң  жақ  батырмасын 
басып, мәтін мәзіріндегі арнайы қоюдың бірі  - «Транспонировать» (Transpose) 
белгісін таңдаңыз. 
5.  Ҧяшықтағы  тҥспелі  тізім.  Егер  қандай  да  бір  ҧяшыққа  рҧқсат 
етілгендердің  ішінен  тек  белгілі  бір  мағыналарды  ғана  қою  керек  болса 
(мысалы,  тек  «иә»  немесе «жоқ»  немесе  компания  бӛлімдерінің  тізімінен  ғана 
және т.б.), онда мҧны тҥспелі тізімнің кӛмегімен оңай ҧйымдастыруға болады: 
1. Осындай шектеу қойылатын ҧяшықты (немесе ҧяшықтардың аумағын) 
белгілеңіз. 
2. «Деректер» 
(Data -Validation) 
бетіндегі 
«Деректерді 
тексеру» 
батырмасын басыңыз. 
3. «Тип» (Allow) тҥспелі тізіміндегі «Тізімді» (List) таңдаңыз. 
4. «Дереккӛз»  (Source)  ӛрісінде  басқан  кезде  шығатын  элементтердің 
ҥлгілерін қамтитын аумақты белгілеңіз. 
6.  «Ақылды»  кесте.  Егер  деректер  бар  аумақты  белгілеп,  «Басты» 
бетіндегі  «Кесте  сияқты  форматтау»  (Home -  Format  as Table)  командасын 
таңдасаңыз, онда біздің тізім ӛте пайдалы «ақылды» кестеге айналады: 
1. Кестені  қосымша  толтыру  кезінде  жаңа  жолдар  мен  бағандар 
қосылғанда, ол автоматты тҥрде созылады.  
2. Автомат енгізілген формулалар барлық бағанға кӛшіріледі. 
3. Мҧндай  кестенің  тақырыбы  айналдыру  кезінде  қойылады, оған  таңдау 
мен сорттауға арналған сҥзгі батырма қосылады. 
4. На появившейся вкладке «Конструктор» (Design) бетінде пайда болған 
мҧндай кестеге автоматты есептейтін қорытынды жол қосуға болады. 
7.  Спарклайндар.  Спарклайндар -  тура  ҧяшықтың  ӛзінде  жасалатын 
және  біздің  деректердің  қозғалысын  кӛрсететін  кӛрнекті  әрі  ӛте  кішкентай 
диаграммалар.  Оларды  қҧру  ҥшін,  «Қою»  (Insert)  бетіндегі  «Спарклайндар» 
(Sparklines)  тобында  орналасқан  «График»  (Line)  немесе  «Гистограмма» 
(Columns)  батырмасын  басыңыз.  Ашылған  терезеде  спарклайндарды  қоятын 
ҧяшықтар мен сандық деректердің аумағын кӛрсетіңіз. 
8.  Сақталмаған  файлдарды  қалпына  келтіру.  Жҧма.  Кеш.  Кӛптен 
кҥткен  жҧмыс  аптасының  соңы.  Алда  демалыс,  кҥні  бойы  жасаған  есебіңізді 
жабасыз,  терезеде  пайда  болған  «Файлдағы  ӛзгерістерді  сақтау  керек  пе?» 
дегенге  «Жоқ»  деп басып  жібердіңіз. Босап  қалған  кеңсені  басыңызға  кӛшіріп 
айқайлап,  жҧмыстың  соңғы  бірнеше  сағатында  жасалған  еңбегіңіз  далаға 
кеткеніне  қатты  ашуланасыз.  Не  істесеңіз  де  қҧжатты  қайта  жасау 
керек.Негізінде  жағдайды  біршама  дҧрыстауға  мҥмкіндігіңіз  бар.  Егер  сізде 
Excel 2010 болса, онда «Файл» - «Соңғы» (File - Recent) командасын орындап, 
экранның  оң  жақ  астындағы  «Сақталмаған  кітаптарды  қалпына  келтіру» 
(Recover Unsaved Workbooks) батырмасын басыңыз. Excel 2013-те сәл басқаша: 
«Файл» -  «Мәлімет» -  «Нҧсқаны  басқару» -  «Сақталмаған  кітаптарды  қалпына