«ШОҚан оқулары 19» Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

318
 
 
графикалық  сипаттамасының  тілі.  UML  кең  профильді  тіл  болып  табылатын 
анықтау  ҥшін  қҧрылған,  бҧл  –  ашық  ҥлгі,  UML-модельі  болып  аталынатын 
графикалық  символдарды  пайдаланып  жҥйенің  абстрактілік  модельін  қҧру. 
UML  бағдарламалау  тілі  болып  табылып,  UML-модельдері  негізінде  кодты 
генерациялауы мҥмкін.  
UML – әдіс емес тіл екенін атап ӛтуі тиіс. UML тілі модельдеуде әр тҥрлі 
пайдаланушылар  мен  ғылыми  нысанды  бағдарлауда  талдау  мәселелерінің  кең 
класы  ҥшін  қауымдық  және  дизайн  ретінде  пайдалану  ҥшін  бағытталған 
(ООАП).  Сонымен  бірге  UML  атауының  термині  «біркелкі»  кездейсоқ  емес 
және екі есе болып табылады. Бір жағынан, ол іс жҥзінде диаграмманың алдын 
ала ӛнерін модельдеу және кӛптеген тілдерді әдіснамалар арасында қолма-қол 
маңызды  айырмашылықтарын  жояды.  Екінші  жағынан,  жҥйелерінің  кең  класс 
әр  тҥрлі  модельдер  және  олардың  даму  кезеңдерін  біріздендіру  ғана  емес, 
бағдарламалық  қамтамасыз  ету,  сондай-ақ  бизнес-процестерді  ҥшін 
алғышарттар  жасайды.  UML  тілі  семантикасы  жаңа  модельдеу  ҧғымдар  одан 
әрі жетілдіру ҥшін кедергі емес екенін осылай анықтайды.  
UML  диаграммалар  мен  санау  стандартты  жиынтығын  кең  ауқымда 
ҧсынады. 
UML  диаграммасы
 
–  элементтері  жиынтығының  графикалық  кӛрінісі 
болып  табылады,  жиі  тҥйіндерінің  (тҧлғалар)  және  жиектер  (қарым-
қатынастармен)  бар  қосылған  диаграмма  ретінде  бейнеленген.  Диаграммалар 
жҥйені  визуалдау  ҥшін  әр  тҥрлі  нҥктелерден  сурет  салады.  Келесі  типтегі 
диаграммаларды шығарады: 
– пайдалану  нҧсқаларының  диаграммасы (usecase  diagrams)  –  ҧйымның 
бизнес-ҥдерістерді модельдеу (жҥйелік талаптар) ҥшін; 
– класстар диаграммасы (class diagrams) – олардың арасындағы сыныптар мен 
қарым-қатынастардың 
тҧрақты 
қҧрылымын 
модельдеу 
ҥшін. 
Осы 
диаграммаларды 
сыныптар, 
интерфейстер, 
нысандарды 
және 
ынтымақтастықты, 
сондай-ақ 
қарым-қатынасты 
кӛрсету. 
Нысанды-
бағдарланған  жҥйелерді  моделдеу  кезде,  диаграмманың  осы  тҥрі  жиі 
пайдаланылады. Жобалау тҧрғысынан жҥйенің статистикалық тҥріне сыныптар 
диаграммасы сәйкес келеді; 
– жҥйелер тәртібінің диаграммасы (behavior diagrams); 
– ӛзара  қатынастар  диаграммасы (interaction diagrams) – нысандар арасында 
хабарлармен  алмасуға  модельдеу  ҥшін.  Ӛзара  диаграммалардың  екі  тҥрі 
болады: бірізділік  диаграммасы (sequence  diagrams)  және  кооперативті 
диаграммалар (collaboration  diagrams).  Ӛзара  қатынастар  диаграммасында 
нысандар  арасында  байланыстар  ҧсынылады;  атап  айтқанда,  хабарларды 
нысандарға  айырбастауға  болады.  Ӛзара  қатынас  диаграммалары  жҥйесінің 
динамикалық  кӛрінісін  шешу.  Осы  ретпен диаграммалар  хабарлардың  уақыты 
материалдарына  тапсырыс  беруді,  және  ынтымақтастық  диаграммалар 
білдіретін  -  объектілердің  қҧрылымдық  ҧйымдастыру  хабарларын  жіберуге 
және алуға кӛрінеді. Бҧл диаграммалар изоморфты болып табылады, яғни бір-
біріне айналдыруға болады; 

319
 
 
– жағдай  диаграммалары (statechart  diagrams)  –  бір  жағдайдан  екінші 
жағдайға  ауысу  кезінде  жҥйе  нысандарының  тәртібін  модельдеу  ҥшін.  Ӛзін 
жағдайға қосатын ауысуларды, іс-шаралар және іс-шараларды қамтиды автомат 
ҧсынылды.  Жағдайлар  диаграммасы  жҥйенің  динамикалық  тҥріне  жатады;  
олар  әсіресе  интерфейс,  сынып,  немесе  ынтымақтастықты  ҥлгілеуде  маңызды 
болып табылады. Олар реактивті жҥйелерін модельдеу ҥшін ӛте пайдалы болып 
табылады, олар нысан тәртібіне аса назар аударады. 
– қызметтер  диаграммасы (activity  diagrams)  –  әр  тҥрлі  пайдалану 
жағдайларда  немесе  модельдеу  қызметі  бойынша  жҥйесін  ҥлгілеу  ҥшін.  Бҧл 
жағдай диаграммасының жеке тҥрі болып табылады; бҧл жҥйе шеңберінде бір 
қызметтен  басқару  ағыны  екінші  жҥйеге  ҧсынылап  отырады.  Қызмет 
диаграммасы  жҥйенің  динамикалық  т.ріне  жатады;  олар  оның  жҧмыс  істеуі 
модельдеу  ең  маңызды  болып  табылады  және  нысандар  арасында  бақылау 
ағынын білдіреді;                     
– іске 
асыру 
диаграммасы (implementation 
diagrams): компоненттер 
диаграммасы  (component  diagrams)  –  иерархиялар  компоненттерін  модельдеу 
ҥшін  (жҥйе  астында)  жҥйелер; орналастыру  диаграммасы (deployment 
diagrams) 
– 
жҥйенің 
физикалық 
архитектурасын 
модельдеу 
ҥшін. Компоненттер 
диаграммасында компоненттер 
мен 
олардың 
арасындағы  айырмашылықтар  бірге  ҧйымды  ҧсынуына  байланысты. 
Компонентер  диаграммасы  іске  асыру  тҧрғысынан  жҥйенің  статистикалық 
тҥріне  жатады.  Олар,  әдетте,  бір  немесе  бірнеше  сыныптар  немесе 
интерфейстер  бірлескен 
салыстырылған 
компоненті 
ретінде 
сынып 
диаграммалар байланысты болуы мҥмкін. 
MS  Visual  C++,  Java,  ObjectPascal/Delphi,  PowerBuilder,  MS  VisualBasic, 
Forte, Ada, Smalltalk сияқты қазіргі уақыттағы, интеграциясын қамтамасыз ету, 
UML  негізінде  визуалды  бағдарламалау  қҧралдарын  әзірлеуді  алға  қоса 
алғанда,  ең  кӛп  тараған  тілдердің  және  бағдарламалау  орталары  бар  кодты 
генерациялау  бағдарламаларды  кері  жібереді.  UML  дамыту  назарға  озық 
идеялар  мен  әдістерін  кӛптеген  жылдардан  бастап  алынды,  біз  UML  келесі 
нҧсқасы, 
сондай-ақ 
басқа 
да 
перспективалы 
технологиялар 
мен 
тҧжырымдамалар әсер етеді деп кҥтуге болады. Сонымен қатар, UML негізінде 
кӛптеген жаңа перспективалық әдістерді анықтауға болады. UML оның ӛзегінің 
басын жоққа ҧзартылуы мҥмкін 
Сипаттамасы Тіл UML кҥрделілігін атап ӛте отырып, ол ресми тіліне тән 
кҥрделілігі  негізгі  примитив  кӛрсету  ҥшін  табиғи  тілді  пайдалану  ҥшін  кӛп 
немесе  аз  дәрежеде  қажеттілігі  шыққан  олардың  барлық  қатаң  жҧмысын  атап 
ӛткен жӛн. Бҧл жағдайда, табиғи тіл, яғни, мета-тілі ретінде әрекет етеді, яғни, 
ресми тілді сипаттау тілі болып табылады. Табиғи тілде тҥрлі дәрежеде ресми 
тілде  сипаттау  ҥшін  оның  қолдану,  содан  кейін  ресми  емес  болғандықтан, 
дәлсіздіктер  зардап  шегеді.  UML  ӛзекті  мәселе  логикалық-лингвистикалық 
бӛлшектерді  талдау  қамтымайды,  бірақ  бҧл  мҥмкіндіктер  semiformal  оның 
негізгі  ҧғымдар  стилі  сипаттамасы  қабылдау,  атап  айтқанда,  қҧрылымы 
сипаттау тіліне қарамастан UML кӛрсетіледі.