кесте. Тілді меңгеру, 2011-201

Талдау көрсеткендей 2014 жылы халықтың тілдерді меңгеру деңгейінің тұрақты өсімі байқалды. 2014 жылы мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың үлесі 85,5 пайызды, орыс тілін 78,1 пайызды, ағылшын тілін 13,7 пайызды құрады.

Тілдерді дамыту мен қолданудағы басты мақсат – қалада тұратын барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, ұлт бірлігін нығайтудың аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл саясатын жүргізу болып табылады.

Шымкент қаласында 15 астам ұлт пен ұлыс өкілдері тұрады. Оның ішінде: 65 пайызы қазақ, 14,1 пайызы орыс, 13,7 пайызы өзбек, 7,2 пайызы басқа ұлттар. Ұлттар бірлігін нығайту мақсатында қалада 20 этномәдени орталық пен филиалдары жұмыс атқарады. ОҚО әкімдігінің жанында облыстағы этномәдени орталықтармен тығыз жұмыс атқаратын Ассамблея хатшылығы, сондай-ақ, «Достық үйі» мемлекеттік мекемесі жұмыс істейді.

Сонымен қатар, жалпы білім беру саласында 51 қазақ, 1 орыс, 2 өзбек, 72 аралас тілдегі мектептер жұмыс жасайды.
Негізгі мәселелер:

• 
  салыстырмалы талдаудан 1000 адамға шаққанда ортша республикалық көрсеткіштен Шымкент қаласының кітапханалар, мұражайлар мен аз қамтамасыз етілгенін көруге болады. Сонымен қатар Шымкенттің бас жоспарымен анықталған нормативтік қажеттілікке сәйкес келмейді (1000 адамға 6,5 орынына 4,3 орын);
  
• 
  Шымкент зообағы қайта құруды қажет етеді.
  

Қалада балалар мен жасөспірімдердің бокс, жеңіл атлетика, велоспорт, қысқы спорт түрлерінен, футбол, теннис, көркем гимнастика, шығыс жекпе-жек, күрес түрлерінен мектептері жұмыс істейді.

Қала кәсіпорындарында – 70 562 адам, жалпы білім беру мектептерінде 42 437, жоғарғы оқу орындарында – 13 252 адам, арнаулы орта оқу орындарында – 17 593 адам, қалалық спорт мектептерінде – 10 035, облыстық спорт мектептерінде – 6 759 адам спортпен жүйелі шұғылданады.

Сонымен қатар, 2014 жылы 29 халықаралық дәрежедегі спортшы, 129 спорт шебері, 615 спорт шеберлігіне үміткерлер, 744 бірінші санаттағы спортшылар дайындалған.

Спорт саласындағы негізгі міндет - Елбасының Жолдауына сәйкес, 2020 жылға қарай 30 пайызға дейінгі қазақстандықтар бұқаралық спортқа тартылуы тиіс. Бұл көрсеткіш Шымкент қаласында қазіргі таңда 22 пайызды құрайды.

Облыс аумақтарында туризм бағыттары негізінен тарихи, мінәжат ету орындарына, экзотикалық орындарға баруды, аң мен балық аулау, тау демалысына бағытталып отыр. Оңтүстік өңірі зиярат етушілерге мешіттер мен мінәжат орындарына бай.

Қалалық қонақ үйлер қатары да өсуіне байланысты, өзара бәсекелестік арқылы қонақ үйлер сервисі біршама жақсарды. Ресторандарда қызмет көрсетуші кадрлардың да деңгейі көтерілгені байқалады.

2014 жылы 5 жұлдызды «Хадиша Риксос Шымкент» және 4 жұлдызды «Алтын Қазына» қонақ үйілері іске қосылды.

• 
  қала халқының спорт нысандарымен қамтылуы орташа республиканың деңгейінен 8,6 бірлікке төмен;
  
• 
  шет аймақтардағы елді мекендерде спорт зал құрылыстары салынбаған;
  
• 
  спорт инфрақұрылымдарының материалды-техникалық базасы төмен;
  
• 
  туристерге арналған қонақ үйлердің қызметі мен қонақ үйлердің сапасы халықаралық сұранысқа сай келмейді;
  
• 
  туристік демалыс орындарының жарнамалау деңгейі төмен;
  
• 
  Шымкент әуежайы халықаралық стандарттарға сай қайта құрылымдауды қажет етеді.
  

2013 жылға қарағанда жұмыспен қамтылғандар саны өнеркәсіп саласында өскен, оның ішінде кен өндіру саласында 35,7 есе, өндеу өнеркәсібінде 12,3 пайызға, электр және сумен жабдықтау саласында 7,3 пайызға өскен. Сонымен қатар, көтерме және бөлшек сауда 15,4 пайызға, көлік және қоймалау 10,7 пайызға, әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласындағы қызметтер 6,9 пайызға, мемлекеттік басқару және қорғаныс 4,8 пайызға, білім беру 20 пайызға және денсаулық сақтау саласындағы 10,9 пайызға өскен.

Еңбек нарығындағы негізгі көрсеткіштердің оңды динамика көрсетуіне «Жұмыспен қамту 2020 жол картасы» бағдарламасы едәуір әсер етті.

Мәселен, 2014 жылы жұмыспен қамту органдарына 23 329 адам жұмыспен қамту мәселелері бойынша жүгініп, оның 90 пайызы немесе 21 019 адам жұмыспен қамтамасыз етілді.

Бағдарламаға 2011 жылы 1 919 адам қатыстырылса, 2012 жылы 8 169 адам, 2013 жылы 10 516 адам, 2014 жылы 8 706 адам қатыстырылған. Оның ішінде 2012 жылы 2 074 азамат тұрақты, 2013 жылы 2 661 азамат, 2014 жылы 4 383 азаматтар тұрақты жұмыс орындарына орналасты.

Сонымен қатар, 2013 жылы өздігінен жұмыспен қамтылғандарды формальды секторға өткізу мақсатында 32 258 біржолғы талонмен жұмыс жасайтын кәсіпкерлер жеке кәсіпкер ретінде қайта тіркелді, ал 2014 жылы 83 205 өздігімен жұмыс жасайтын формальды секторға өткізілді, оның ішінде басым бөлігі құрылыс саласындағы және қызмет көрсету саласындағы жұмысшылар.

Одан бөлек, 2012 жылы экономика салаларында 7 949 жаңа жұмыс орындары 2013 жылы 12 577 жаңа жұмыс орындары, 2014 жылы 6 120 жұмыс орындары ашылды.

Еңбек нарығында индикаторлардың жақсарғандығын халықтың әлеуметтік қамсыздандыру көрсеткіштеріне талдау жасау барысында байқалды.

Отбасындағы материалдық жағдайының жақсаруына байланысты мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек алушылар саны азаюда.

2013 жылмен салыстырғанда АӘК алушылар саны 32 пайызға немесе 1 358 адамға азайған. Ал, 18 жасқа дейінгі балаларға жәрдемақы алушылар 2013 жылы 4,0 пайызға немесе 695 балаға төмендеген болса, 2014 жылы Бас жоспарға сәйкес, Ордабасы, Төлеби, Сайрам аудандырынан қосылған халық есебінен алушылар саны 57 пайызға немесе 10 585 балаға өсті.

2014 жылы қаладағы жұмыссыздық деңгейі 5,3 пайызды құрап, 2013 жылмен салыстырғанда 1,1 пайызға төмендеген.

Қала бойынша орташа айлық жалақы 89 082 теңге болса, бұл көрсеткіш орташа республиканың деңгейінен 65 495 теңгеге кем.

• 
  қаладағы жұмыссыздық деңгейі республикалық орташа деңгейінен 1,4 пайыздық көрсеткішке жоғары;
  
• 
  Шымкенттің экономикалық белсенді халық санында 1 жыл және одан да көп уақыт жұмыссыз отырған қала тұрғындардың жоғары үлесі – Шымкенттегі ұзақ мерзімді жұмыссыздық деңгейі Қазақстан бойынша орташа көрсеткіштен 2,3 пайызға жоғары;
  
• 
  қаланың жалпы көлемінен экономикалық белсенді емес (пассивті) тұрғындардың жоғары үлесі – қала халқының экономикалық белсенді емес тұрғындар деңгейі республикалық деңгейден 7,2 пайыздық көрсеткішке жоғары;
  
• 
  Шымкент қаласындағы бір жұмыскердің номиналды орта айлық еңбекақысы республикалық орташа еңбекақы деңгейінен 23,3% төмен: 99804 теңгеге қарағанда 76 478 теңге;
  
• 
  Шымкент қаласындағы айлық өмір сүру минимумы Қазақстан бойынша орташа көрсеткіштен 2 796 теңгеге төмен.
  

Жастар саны негізінен қалаға облыс көлеміндегі аудандардан, ауылдардан жұмыс іздеп келуші жастардың есебінен өсіп отыр.

Қазіргі кезде жастардың негізгі проблемасы жұмысқа орналасу болып табылады.

Шымкент қаласында жұмыспен қамту қызметтерінің жанынан кәсіпорындар мен ұйымдардағы жұмыс орындары туралы деректер базасы үнемі жаңартылып отырады, еңбек рыногында сұранысқа ие болатын мамандықтар мен кәсіптер бойынша жас кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру жұмыстары жүзеге асырылуда.

Қала жастарын жұмыспен қамту мақсатында жоғарғы және орта арнайы оқу орындарын бітіруші жастарды 2009 жылдан бастап «Жол картасы» шеңберінде «жастар тәжірибесі» және «әлеуметтік жұмыс орындары» арқылы жұмысқа орналастыру тәжірибеге енгізілді. 2009 жылы «Жастар тәжірибесі» бойынша 6 ай мерзімге 5 556, 2010 жылы 1 454, 2011 жылы 1704, 2012 жылы 3427 жастар 2013 жылы 2 927 жастар, 2014 жылы 1 945 жастар жұмысқа жолданды.

2014 жылы қалада жастар саясатын жүзеге асыруға қалалық бюджет есебінен 23,3 млн. теңге қаралып, түрлі іс-шаралар ұйымдастырылды. Атап айтқанда, жасқазақстандықтарды өз еліне, Отанға деген патриоттық сезімін ояту, Қазақстан халқының мәдениет, тарихын және дәстүрін баулу мақсатында «Тағзым», «Бірлігіміз жарасқан», «Қарттарым – асыл қазынам», «Рәміздерім мақтанышым!» атты іс-шаралар мен конференциялар, «Таза қала» айлық тазалық акциялары өткізілді.

Жастар арасындағы қылмыс пен құқықбұзушылықтың алдын алу мақсатында қаланың орталық көшелеріне, қала аумағындағы барлық 87 орта мектеп, 44 жоғарғы және орта арнаулы оқу орындарының алдына тақырыптық баннерлер ілінді.

Сонымен қатар, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы салауатты өмір салтын насихаттау, рухани құндылықтарға бағыттауды, құқық бұзушылық профилактикасы субъектілерінің оң жұмысын жариялау мақсатында айдарлар мен телеарналық бағдарламалар арқылы жергілікті баспасөз беттерінде жастар арасында құқықбұзушылық пен қылмыстың алдын алуға бағытталған танымдық бағдарламалар мен оң имиджді материалдар жарияланды.

Жұмыссыз жастарды кәсіпкерлік негізіне үйрету мақсатында ОҚО кәсіпкерлер палатасының ұйымдастыруымен семинар-тренингтер өткізілді, 2014 жылы 60-тан астам жас оқу курстарынан өтті.

Жастарды әлеуметтік қолдау мақсатында 2014 жылғы қалалық бюджетте 3 555 студенттерге жеңілдетілген жол жүру ақысын өтеуге 60,7 млн.теңге қаржы қаралып, әр студентке 1 500 теңге қаржы аударылды.

• 
  жастардың жұмыспен қамтылуы төмен (15-24 жастағы) – қаладағы жастар жұмыссыздығы республикалық орта деңгейінен 2,5 пайыздық көрсеткішке жоғары;
  
• 
  жас мамандардың тұрғын үймен қамтылу деңгейі төмен;
  
• 
  балалар үйінен шыққан жастардың тұрғын үймен қамтылмауы;
  
• 
  жастарды патриотыққа тәрбиелейтін танымдық материялардың аздығы.
  

Шымкент қаласының жалпы халық санынан 52,5% пайызды немесе 346,9 мың әйелдерді құрап отыр. Әйелдер мынадай экономикалық салада қызмет түрлерін атқарады, яғни, білім, денсаулық сақтау және әлеуметтік сфералар. Барлық шешім қабылдау деңгейіндегі қызметкерлердің саны 23 басшыны құраса, оның 4-уі әйел немесе 17,4 пайызды құрап отыр.

Әйелдердің өкілі шешім қабылдау деңгейі келесі образда көрінеді: қала әкімінің орынбасары - 1, аудан әкімінің орынбасары - 1, 2 - бөлім басшылары.

Мемлекеттік қызметкерлердің жалпы саны есеп беру кезеңінде 285 адамды құрады (штаттық кесте бойынша), олардың 137 әйелдер (48% барлық мемлекеттік қызметкерлердің санын әйелдер құрайды), олардың 4-еуі басшылық қызметінде.

2012 жылғы мәлімет бойынша мектеп директорларының жалпы саны-84-ті құрайды, олардың 60-ы әйелдер, (70,5%) 25 – ер адам. Мектептен тыс ұйымдардың директорларының жалпы саны 8 адам, олардың 4-і әйелдер, (50%), 4-уі ер адам. Барлық 73 мектепке дейінгі мекемелерін әйелдер басқарады.

Қала бойынша мұғалімдер саны 9367 адамды құрайды, олардың ішінде 8430 (93%) әйелдер. 85 мектептерде 150 педагог-психолог жұмыс істейді. Яғни, олар тренингтер, релаксация, әңгімелесулер, семинарлар және дөңгелек столдар өткізеді.

Қалада 155 826 мың отбасы тұрады, олардың 5 330 батыр аналар. 2012 жылы 9 353 неке тіркелсе, оның ішінде 1 038 жас отбасылар некелерін бұзғандар (11%).

Негізгі мәселелер:

• 
  шешім қабылдау деңгейіндегі әйелдердің төмендігі;
  
• 
  гендерлік саясатты іске асырудағы мемлекеттік мониторингтің жоқтығы;
  
• 
  БАҚ-да жыныстық белгілері бойынша зорлықты жасау туралы мазмұндама жасау төмендігі.
  

Шымкент қаласының көлік кешеніне автомобиль, теміржол, әуе көлігі түрлері енеді. Жүк және жолаушы айналымы құрамында автомобиль көлігінің үлесі басым.

Жалпы қалада автомобиль көлігімен (көлік ұйымдарына жатпайтын мекемелер және жеке автокөлік иелері тасымалдаған жүктердің көлемі мен жолаушыларды есепке алғанда) 2014 жылы 73 146,1 мың тонна жүк және 1 067,2 млн.жолаушы тасылды, немесе 2013 жылмен салыстырғанда тасымалданған жүк көлемі 9,7 пайызға және тасымалданған жолаушы көлемі 0,1 пайызға артты.

Жүк айналымы 4 416,9 млн.ткм құрап, 11,1 пайызға артты, ал жолаушы айналымы 9 291,1 млн.пкм құрап, 7,3 пайызға артты.

Қалада ұзындығы 2 724 шақырымды құрайтын жол бар. Оның ішінде:

• 
  62,0 км республикалық маңызы бар жолдар;
  
• 
  134 км облыстық маңызы бар жолдар;
  
• 
  2 528 км қалалық жолдар.
  

2012 жылы көлік жүрісін жеңілдету мақсатында ұзындығы 201,2 шақырым 165 қалаішілік көшелер орташа жөндеуден өтті. 2013 жылы ұзындығы 122,0 км құрайтын 155 көшені орташа жөндеу, 33 көше қиылыстарында 51 оң жақ өткелдер ұйымдастырылды, 22 көшеге екі компонентті пластикпен жол таңбалары сызылды, 29 көшеде акрилдік бояу жұмыстары атқарылды. Сонымен қатар, Ордабасы алаңындағы көпір қайта қайта құрудан өтті. 2014 жылы ұзындығы 79,0 км құрайтын 125 көше орташа жөндеуден өтті, 5 көшеде аяқ жол салу, шет аудандардағы 118 көшеге шағал тас төсеу жұмыстары жүргізілді.

• 
  қаладағы тік және транзиттік жолдарының жоқтығы салдарынан жеке көшелердегі жиі көлік кептелістері;
  
• 
  жасанды жол құрылымдарының жетіспеушілігі (көпірлер, жол айрықтар);
  
• 
  жеке көшелердің жобалық өтімділік мүмкіндігінен нақты көліктер легінің артуы;
  
• 
  жабынды жер асты және жер үстіндегі паркингтердің, ашық автотұрақтардың жетіспеушілігі.
  

Қалада 30 көлік компанияларымен 1198 кестеде 81 маршрутта жұмыс жасауда, оның ішінде 58 автобус бағыты (881 кесте) және 23 шағын автобус (317 кесте) бағыттары қызмет көрсетуде. 2012 жылдан бастап тасымалдаушылармен қосымша келісімдер түзіліп, жыл сайын көліктердің 20 пайызын жаңалау талабы енгізіліп, 2012 жылы жаңа 88 автобус, 2013 жылы 162 жаңа автобус алынды, 2014 жылы 55 автобус.

Көліктің тозуы,% Қоғамдық көліктегі тариф, теңге