56
9 - кестенің жалғасы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
S.crotali
күркү-
реуік
жылан(
сrotalin
ae)
500-4000
-
-
7,9x10.8
-
-
Enzeroth,
Chobotar,
Schoityse
ck, 1985
S.murivipe
ra
дала
сұржыл
аны(vip
era
renardi)
150-
400x5000
-8000
3,5
7x1,3
9,6x12.2(
8,8-
10,5)x(11
,7-12,9)
27
-
Matuscka,
Heydorn,
Mehlhorn,
et.al.,
1987
Келесі зерттеуіміз Sarcocystіs musmustellis-тің жыныссыз даму кезеңдерінің
ультрақұрылымына арналды.
Онда, спонтанды және эксперименттік тұрғыдан жұқтырылған үй
тышқандарының
жетілген
саркоцисталарының
цисталық
қабырғасы
электронды микроскоппен қараған кезде электронды тығыз материал
қабатымен тығыздалған мембранадан және негізгі заттан тұратындығын
байқадық. Мембрана мерзімділігі 40 нм болатын ұсақ көпіршік тәрізді
инвагинацияларды түзеді. Цистаның негізгі заты ұсақ түйіршікті, жеке
жерлерінде үйіндінің үйілгені байқалады (сурет 13).
Сурет 13 – Метроциттерге толық жетілмеген цисталар (х900)
Цистаның тереңіне бойлайтын негізгі зат септалар түзеді, онда
мерозоиттар, аралық жасушалар және метроциттер орналасады.
57
Метроциттердің пішіні домалақ немесе сопақ, көлемі 4,2-4,6х1,6-1,8 мкм.
Олар үш қабатты пелликуламен шектелген, микросаңылаулары бар, кей
жерлерінде пелликуланың терең инвагинациялары байқалады. Цитоплазмасы
электронды жарық, вакуольденген. Кейбір вакуольдерде ақуыз затының
электронды тығыз үйінділері бар. Цитоплазмада митохондриялар бар,
эндоплазмалық желі, рибосомалар мен полисомалар, сондай-ақ полисахарид
түйіршіктері жақсы дамыған. Ядросы ірі, жасушаның шамамен үштен бір
бөлігін алып жатыр, көбіне анық белгіленген қабығы жоқ. Хроматин
деконденсацияланған және де ядрода біркелкі таралған. Апикальды кешеннің
цитоплазмалық органеллалары жоқ.
Көлемі 3,5-2,5х4,0х2,7 мкм тең аралық жасушалар құрылымы жағынан
мерозоиттарға ұқсас. Пелликуласы үш қабатты, цитоплазмасы электронды
жарық, айтарлықтай вакуолизденген. Митохондриялар, эндоплазмалық желі,
Гольджи кешені, рибосомалар бар, сондай-ақ апикальды кешеннің
цитоплазмалық органеллалары пайда болады. Ядросы ірі, екі қабатты қабықпен
қапталған, ядролық саңылаулары көп. Кейбір жасушаларда ядроның сыртқы
қабығы кеңейіп, электронды мөлдір вакуоль құрайды. Хроматин үйінділері
ядроның бүкіл аумағында орналасқан. Аралық жасушалар эндодиогенияның
бөліну кезеңінде.
Цистаның көп бөлігі мерозоиттар мекенімен толтырылған, олардың көлемі
1,5-1,7х5,4-6,0 мкм (сурет 14).
Сурет 14 – Піскен саркоцисталардан бөлініп алынған мерозойттар (х900)
Олардың үш қабатты пелликуласы бар, ол сыртқы мембранадан және
алдыңғы жағында полярлық сақина түзетін ішкі мембраналық кешеннен
тұрады. 22 субпелликулярлы микротүтікше, роптрилер және микронемалар бар.
Цитоплазмада митохондрия, эндоплазмалық желі цистерналары, Гольджи
кешені және полисахарид түйіршіктері бар. Цитоплазмада рибосоманың көп
мөлшері бар. Ядросы ірі, жасушаның орталық бөлігін алып жатыр. Цистаны
58
кеңейтілген электронды жарық аймағы қоршап тұр, онда иелерінің бұлшықет
жасушаларындағы саркоплазмалардың дегенерация процестері байқалады.
Цистамен қатар жеке протифибриллалар, дегенерациялайтын фибриллярлы
байламдар, рибосомалар және ие жасушаларының митохондриялары бар.
Ерекше емес вакуолизация тән. Жарық және микроскоппен зерттеу кезінде
Sarcocystіs musmustellis және Sarcocystіs muris құрылымдарынан айтарлықтай
айырмашылықтар байқалмады, бірақ тіршілік циклі бойынша ерекшеленеді
[83].
Жоғарыда аталған, ғылыми-теориялық зерттеулер нәтижесінде, біз
«Омыртқасыздар зоологиясы» элективті курсы бойынша оқу бағдарлама
мазмұнын келесі 10-кестеде берілген тақырыптармен толықтырдық.
Кесте 10
–
«Омыртқасыздар зоологиясы» элективті курсының бағдарламасына
енгізілген тақырыптар
Тақырып аттары
Дәріс
Виртуалды
зертханалық
жұмыстар
СОӨЖ
СӨЖ
Споралылар типі – Sporozoa
1
Кокцидиоздардың
диагностикасының зертханалық
әдістерін меңгеру. Фюллеборн
1
әдісі
Ғалымдардың
ашқан
жаңалықтары
1
Дарлинг әдісімен кокцидий
ооцисталарын қарау
1
Саркоспордиялар – Sarcocystіs
1
Микроскопиялық әдіс
1
Үй тышқандарының (Mus
musculus) саркоцисталары
1
А.Козелкин әдісімен цисталық
мерозоиттар
құрылымын
анықтау
1
Кеміргіштердің
саркоспоридияларымен
залалдану
жолдарын
және
қоздырғыштарының
морфологиясын анықтау
1
Осы аталған дәріс материалдарына толық тоқталып кетуді жөн көрдік.
Бірінші дәріс тақырыбы: Споралылар типі – Sporozoa
Дәріс жоспары:
1.Споралылар типі – Sporozoa
Достарыңызбен бөлісу: |
