51
материалдармен толықтырылу көзделді. Төменде біз, өзіміздің жеке
зерттеуімізге тоқталамыз:
Бірінші, үй тышқандарының (mus musculus) саркоцисталарын мысалға
алдық.
Мысалы, саркоцисталардың спонтанды жұғу-жұқпауын тексеру үшін 62 үй
тышқандарына зерттеу жүргізіп, оның ішінде 6-ының (9,7%-ында) бұлшық
еттерінен цисталар таптық. Аналықтарына қарағанда аталықтарының көбірек
залалданғанын дәлелдедік, оны 8-кестедегі мәліметтерден көруге болады.
Сонымен қатар, Алматының әртүрлі жерлерінен алынған үй тышқандарына
зерттеу жүргізе отырып, нәтижесінде, оларға саркоцисталардың жұғуы бір
қалыпты болмайтындығын, бұл үй тышқандарының популяция тығыздығына
және түпкілікті ие – үй мысығының болуына байланысты екендігін анықтадық.
Ал, қаланың шығыс жағынан ұсталған 19 үй тышқанын тексерген кезде 1-
еуінен (5,0%) ғана жетілмеген саркоцисталар анықталды, ал Зоология
институты және Ботаникалық бақтың эксперименттік база аумағынан ұсталған
24 үй тышқанының ішінде 5-іне (20,8%) жұққан болып шықты [77-81].
Кесте 8 – Үй тышқандарын саркоцисталардың спонтанды жұғу-жұқпауына
зерттеу нәтижелері
Зерттелген
Жұққан
(%)
оның ішінде
зерттелген
♀
жұққан
(%)
зерттелген
♂
жұққан
(%)
62
6 (9,7)
32
3 (9,4)
30
3 (10)
Төменде, жоғарыда жүргізілген зерттеу жұмыстарының реттілігін
көрсетеміз. Дайындалған препараттарда паразиттер ақ жіп түріне ұқсас болды,
көлемі 150-630х10500-11000 мкм(сурет 6).
Сурет 6 - Саркоцисталармен залалданған тышқан бұлшықеттері
52
Бұлшықеттерінен алынған сынамаларынан жеке цисталар табылды.
Цисталық қабырғасының қалыңдығы 2,8-3,5 мкм тең, септалары анық
байқалады. Цисталары бұзылған кезде көлемі 2,8-4,9х14,0-14,5 мкм тең, банан
пішінді және жарты ай пішінді мерозоиттар бөлініп шығады. Бір ұшы аздап
үшкір, ядросы тұйық ұшына қарай орналасқан. Тышқан саркоцисталарының
жартысы мысықтардың ішегінде дамымады және спороцисталарды түзбеді,
сондықтан да басқа түпкілікті иесін іздеу үшін мысықтармен қатар,
аққалақтарға да жұқтырдық. Ол үшін спонтанды жұқтырылған үй
тышқандарының қаңқа бұлшықеттерінің тұтас еттері жартылай мысыққа және
аққалақтарға берілді. 14-ші күні аққалақ спороцисталар бөліп шығара бастады.
Патентті кезең 20 күнді құрайды. Зерттеу нәтижесінде мысық саркоциста бөліп
шығармады, ол ішектің жұқа бөлігінің қырнамасынан да табылмады. Ал,
аққалақтан бөлініп шыққан спороцисталар сопақ пішінді, аздап ассиметриялы,
көлемі 9,1-9,8х12,2-12,6 мкм, 4 спорозоиты бар, көлемі 9,6х12,6 мкм
спороцисталар жиі кездесті (сурет 7-8).
Сурет 7 -Аққалақтан (Mustela nivalis) бөлініп шыққан ооцисталар. Патентті
кезеңнің алғашқы күндері. Ооцисталардың ядролары әлі бөлінбеген (х400)
53
Сурет 8 -Аққалақтан (Mustela nivalis) бөлініп шыққан ооцисталар. Патентті
кезеңнің 12-ші күні (х400)
Содан соң, аққалақтан бөлінген (200 паразит мөлшерінде) спороцисталар
ауыз арқылы төрт ақ тышқанға жұқтырылды, екеуі тәжірибенің басында
залалданғаннан кейін өліп кетті. Қалған екеуін 124-ші күні сойып қарағанда,
тәжірибе жасалып жатқан екі тышқанның барлық бұлшықет топтарынан
спонтанды түрде жұқтырылған тышқандардан бөлінгенге ұқсас саркоцисталар
анықталды. Зерттелген сынамалардың әрбірінде 10 цистаға дейін
табылды(сурет 9-10-11).
Сурет 9 – Залалдандырылған тышқанның бұлшық етінен табылған
жетілмеген саркоциста. Нативті препарат (х600)
54
Сурет 10 – Сыртқы қабаты қалыптасып келе жатқан саркоциста (х600)
Сурет 11 – Тәжірибе жасалған тышқандардың бұлшықетінен табылған
саркоцисталар (х400)
Зерттеу
нәтижелері
көрсеткендей,
үй
тышқандарында
саркоспоридиялардың тағы бір түрі кездесетіні анықталды, біз оны жаңа түр
Sarcocystіs musmustellis sp. n. ретінде сипаттадық (сурет 12).
55
Сурет 12 – Бұлшықеттен бөлініп алынған Sarcocystіs musmustellis sp.
n.(х600)
Дифференциалды диагнозы: аралық ие – үй тышқаны (mus musculus).
Саркоцисталар ірі, үлкейткіш әйнектерсіз де көрінеді, циста қабырғаларының
қалыңдығы 2,5-3,8 мкм, септалары анық байқалады. Түпкілікті иесі – аққалақ
(Mustela nivalis), спороцисталарының көлемі 9,1-9,8х12,2-12,6 мкм. Латентті
кезеңі – 14 тәулік, патентті кезеңі – 20 тәулікке жетеді [82].
Бізге дейінгі және жеке зерттеу нәтижесінде анықталған үй
тышқандарынан анықталған саркоцисталарға жүргізілген салыстырмалы
талдау нәтижелерін 9-кестеден көрулеріңізге болады.
Кесте 9 – Үй тышқандарынан анықталған саркоцисталардың салыстырмалы
мәліметтері
Түр
Түпкі-
лікті
иесі
Циста-
лардың
мөлшері
(мкм)
Циста
қабырғас
ының
қалыңды
ғы (мкм)
Мөлшерлері
Пре-
патен-
тті
кезең
Па-
тентті
кезең
Авторлар,
жыл
Мерозоит-
тар (мкм)
Споро-
циста-
лар
1
2
3
4
5
6
7
8
9
S.muris
мысық
(felus
catus)
500-600
-
4-6x14-16
7,5-
9,0x8,7-
11,7
(8,5x10,3
)
8-11
(27)
3-11
(5-10)
Ruiz,
Frenkel,
Левит
1976
S.musmus-
tellis
аққалақ
(muste-
la ivalis)
150-
630x1100
0-10500
2,8-3,5
2,8-
4/9x14,0-
14,5
9,1-
9,8x12,2-
12,6(9,6x
12,6)
14
20
Шаймер-
денова Г,
Есимов Б,
2015
S.dispersa
жапа-
лақ
сипуха
(tyto
alba)
80-90x20-
30
-
8-9x4
11-14x8-
12
-
-
Cerna,
1977
Достарыңызбен бөлісу: |
