Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық Үйлестіру-әдістемелік орталығЫ

134
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
пайымдауынша,  бұл  әдіс  саналы  болып  табылады,  өйткені  сабақ 
барысында  оқушылар  қарым-қатынас  жасауға  қажет  тілдік  форма-
лардың мағыналарын түсінеді, десе де әдіс практикалық болып та-
бы лады,  өйткені  оқытудың  шешуші  факторы  өзге  тілде  сөйлеу 
тәжірибесі болып табылады. Әдістің лингвистикалық концепциясы 
Л.В.Щербаның  (1974)  идеяларына  негізделген.  Оқытудың  саналы-
практикалық әдісінде оқытудың төрт мақсаты (практикалық, жалпы 
білім беру, тәрбиелік, дамытушылық), үш оқыту нысаны (тіл, сөйлеу, 
сөйлеу қызметі) болады.
ОҚЫТУДЫҢ  СИНТАКСИСТІК  НЕГІЗДЕРІНІҢ  ПРИНЦИПІ. 
Әдістемелік  оқыту  принципі;  бұл  принципке  сәйкес  оқушы  тіл 
үйренуге  кіріскен  сәттен  бастап  сөйлем  құрауды,  оны  минималды 
қолданылатын бірлік ретінде пайдалануды үйренуі тиіс. Оқытудың 
синтаксистік  негіздерінің  принципіне  сәйкес  грамматикалық 
материалды  әдістемелік  тұрғыдан  ұйымдастыру  синтаксис  пен 
морфологияны қатар оқуға итермелейді. Мұнда морфологиялық фор-
малар мен мағыналарды қолдануға баса назар аударылады, олардың 
реті  синтаксистік  құрылымдарды  таңдау  деңгейінде  анық талады, 
ал  грамматикалық  мағыналарды  іріктеу  енгізілетін  лексикамен 
ұштастырылады.  Тілдік  материалды  синтаксистік  негізде  оқыту 
сөйлемді оқыту бірлігі ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
ОҚЫТУДЫҢ  СТРАТЕГИЯЛЫҚ  МАҚСАТЫ.  Тіл  үйрету  бары-
сында  екінші  тілдік  тұлғаны  қалыптастыру,  яғни  қарым-қатынас 
жасау  барысында  тіл  құралдары  арқылы  қоршаған  ортадағы  ақи-
қатты көрсету және осы әлемде белгілі бір мақсаттарға қол жеткізу 
тұрғысынан алғанда, тілді білу деңгейін тілді білетін (тілдік тұлға) 
адамның  деңгейіне  жақындату  болып  табылатын  оқыту  мақсаты. 
Оқытудың стратегиялық мақсаты оқытудың практикалық, жалпы білім 
беретін,  тәрбиелік,  дамытушылық  сияқты  басқа  да  мақсаттарының 
ішіндегі озығы деп қарастырылады (Гальскова, 2000).
ОҚЫТУДЫҢ  СУГГЕСТОПЕДТІК  ӘДІСІ.  ХХ  ғ.  60  ж. 
Г.Лозановтың  басшылығымен  Болгарияда  теориялық  тұрғыдан 
әзірленген, тәжірибе жүзінде жүзеге асырылған шет тілін оқытудың 

135
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
жеделдетілген  әдісі,  Г.Лозанов  суггестологияға  сендіру  туралы 
ғылым,  ал  суггестопедияны  сендіруді  педагогикада  пайдаланудың 
теориялық, эксперименттік және практикалық жобалары мәселелеріне 
арналған  суггестологияның  бір  бөлімі  ретінде  анықтады.  Әдісті 
ұсынушылардың  пікірінше,  әдістің  тиімділігі  –  резервте  тұрған 
жадыны  ашу,  тұлғаның  интеллектуалды  белсенділігін  арттыру, 
шаршағандықты  басып,  оқушының  мотивациясын  арттыруға 
көмектесетін  жағымды  эмоцияларды  дамыту  болып  табылады. 
Оқытудың  суггестопедтік  әдісі  үш  негізгі  принципке  негізделеді:       
1. «Қуану және алаңдамау принципі». Бұл принципке сәйкес, оқыту 
сабақ өткізуге сәйкес атмосферада өтуі тиіс және ешқандай шиеленіс 
болмауы  керек.  «Егер  де  дұрыс  дамытатын  болсақ,  ақыл-ойдың 
еркіндігі мен ішкі жан-дүниенің бір жерге шоғырлануы – қанағаттану 
сезімін беріп, күйзелістен арылтады» деп жазады Г. Лозанов. 2. «Са-
налылық  пен  бейсаналылықтың  бірлігі  принципі».  Бұл  принципке 
сәйкес, педагогикалық процесте әрекет ететін саналы факторлармен 
қатар көптеген бейсаналы факторларды да пайдаланған жөн, «өйткені 
біздің  шалғайдан  есту  арқылы  меңгеретін  ақпарат  болады»  деп 
пайымдайды      Г. Лозанов. 3. «Суггестивті өзара байланыс принципі». 
Мұнда  оқытушы  оқушылардың  сабақ  тақырыбын  меңгеруі  туралы 
ақпаратты алу үшін кері байланысты пайдаланады. Г. Лозанов шет 
тілін  үйрету  әдістемесін  бүге-шігесіне  дейін  дайындауды  мақсат 
етіп қоймады. Ол кез келген пәнді, оның ішінде шет тілін оқытуды 
іске  қосу  үшін  пайдалануға  болатын  жалпыпедагогикалық  және 
психотерапевтік  оқыту  негіздерін  дайындауға  тырысты.  Оқытудың 
суггестопедтік әдісі негізінде әртүрлі оқыту әдістері құрылды: іске 
қосу әдісі, эмоционалды-мағыналық, суггестокибернетикалық және 
т.б.  әдістер.  Оқытудың  суггестопедтік  әдісі  қарым-қатынас  жасау 
шеберлігін  дамытудың  арқасында  оқытуды  жеделдету  мәселесін 
шешу тәсілдерінің бірі болып табылады. Дәстүрлі әдістен ерекшелігі 
оқытудың суггестопедтік әдісінде сөйлеу қызметіне барынша көңіл 
аударылады, ал тілдік құралдарды меңгеруге көп назар аударылмайды, 
көптеген  жағдайларда  бұл  оқушының  фонетикалық  және  грамма-

136
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
тикалық дұрыс сөйлеуін тежейді. Осыған орай оқыту жүйесіне жат-
тықтыратын  жаттығуларды  қосу,  цикларалық  сабақтарды  жүргізу 
(Гегечкори,  1975),  үй  тапсырмаларын  көбірек  пайдалануды  енгізу 
ұсынылды. Оқытудың суггестопедтік әдісі басқа әдістердің орнына 
пайдаланылмайды. Өз арналымына сәйкес шеңберде ғана оң нәтиже 
береді (Китайгородская, 1992; Румянцева, 2004; Щукин, 2008).
ОҚЫТУДЫҢ  СЫНЫПТЫҚ-САБАҚ  ЖҮЙЕСІ.  Білім  беру 
мекемелерінде  оқу  сабақтарының  ұйымдастырылуы.  Оқушылар 
жеке сыныпқа жасына және білім деңгейіне қарай топтастырылады. 
Мұнда  оқыту  сыныптардағы  тұрақты  оқушылар  құрамымен,  сабақ 
кестесімен өткізіледі. Оқудың негізі сабақ болады. Әр сыныпта оқыту 
мазмұны оқу жоспарымен және бағдарламасымен анықталады. Сабақ 
оқу жоспарының негізінде құрылған қатаң сабақ кестесімен өткізіледі. 
Сабақты  сынып  бөлмесінде,  оқу  кабинеттерінде,  шеберханаларда, 
оқу-тәжірибелік үлескілерде өткізеді.
ОҚЫТУДЫҢ ТАБИҒИ ӘДІСІ (naturalis – табиғи). ХІХ ғ. ортасынан 
бастап  таралған  оқыту  әдісі,  бұл  әдістің  өкілдері  (М.  Вольтер, 
М.  Берлиц,  Ф.  Гуэн)  шет  тілін  оқыту  кезінде  баланың  туған  тілін 
меңгеруінің табиғи жолын қалпына келтіруді қарастырады. Бұл әдіс 
бойынша тіл үйренудің басты мақсаты – оқушылардың ауызекі тілін 
дамыту  болып  табылады.  Оқытудың  табиғи  әдісін  қолдаушылардың 
пікірінше,  ауызекі  тілді  меңгеру  оқу  және  жазу  дағдыларын 
қалыптастырады  деп  болжаған,  ол  тек  оқу  және  жазу  техникасын 
меңгеру үшін ғана қажет екен. Сол себепті ауызекі тілге барынша көңіл 
бөлінді. Оқытудың табиғи әдісінің өкілдері бар күш-жігерлерін бала ана 
тілін меңгерген кезде айналасын қоршап тұратын ортаға ұқсас тілдік 
ортаны жасанды түрде жасауға жұмсады. Олардың ұсынған әдістемелік 
ережелері мынадай болды: 1) оқыту кезінде ана тілі пайдаланылмауы 
тиіс, өйткені тілдік құбылыстарды қабылдау имманентті, яғни тікелей 
болуы, аудармаға жүгінбеуі тиіс; 2) тілдік құбылыстардың мағыналары 
әртүрлі көрнекіліктер, мәнмәтін немесе түсіндіру арқылы жүзеге асуы 
тиіс; 3) жаңа тілдік материал ауызша ғана енгізілуі керек, материалды 
бекіту мұғалімге еліктеу арқылы жүргізілуі тиіс; 4) негізгі жұмыс түрі