Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық Үйлестіру-әдістемелік орталығЫ

125
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
оқытуды бағдарламалауының антитеориялық концепциясы қолданыла 
бастады.  Шет  тілдерін  оқытуды  бағдарламалау  үш  бағытта  жүзеге 
асырылды: а) машинасыз қолдануға арналған бағдарламаланған оқу-
лық тар мен оқу құралдары құрылды; ә) іштей басқару үшін оқытатын 
машиналар  мен  бағдарламалардың  үлгілері  әзірленді;  б)  ЭЕМ-мен 
жұмыс істеуге арналған бағдарламалар ұсынылды.
ОҚЫТУДЫ  ЖЕТІЛДІРУ  (лат.  optimus  –  ең  үздік).  Оқытудың 
міндеттерін  жүзеге  асыру  және  оқушылар  мен  оқытушылардың 
уақытын  оңтайлы  жұмсау  тұрғысынан  алғанда,  ғылыми  тұрғыдан 
негізделген таңдау. Оқушылар үшін оқытуды жетілдіру критерийлері 
мыналар  болып  табылады:  білім,  білік,  шеберлікті  сәтті  меңгеру; 
оқыту  нәтижелерінің  бағдарлама  талаптарына  сәйкестік  деңгейі; 
оқытушы  мен  оқушылардың  жұмсалған  уақыты  мен  күшінің 
қолданыстағы нормативтерге сәйкестігі.
ОҚЫТУДЫҢ «CASE STUDY» ТЕХНОЛОГИЯСЫ. ХХ ғ. ортасын-
да  Гарвард  бизнес  мектебінің  қабырғасында  пайда  болған  оқыту 
технологиясы. Әртүрлі профиль мамандарын, ең алдымен, экономика, 
юриспруденция,  менеджмент  саласындағы  мамандарды  дайындау 
кезінде кеңінен пайдаланылған, ал кейінірек мамандық тілін үйрету 
және шет тілі оқытушыларын дайындау кезінде қолданыла бастады. 
Технологияның мәні – оқушыларға оқу материалдарының жиынтығы 
(кейс) беріледі де, материалдармен танысқаннан кейін ондағы бірнеше 
шешімі  бар  мәселелердің  мазмұнын  зерделеу,  алған  білімі  мен 
шеберліктерін пайдалану арқылы өзінің шешімін ұсыну ұсынылады. 
Тілді  үйрету  сабақтарында  кейс-технологиялармен  жұмыс  істеу 
барысында  тапсырмада  берілген  проблемалық  жағдайды  талқылау 
нәтижесінде  оқушылардың  сөйлеу  дағдылары  мен  шеберліктерін 
жетілдіру  қарастырылған.  Сабақтарды  осы  технология  негізінде 
ұйымдастыру  моделі  бірнеше  кезеңді  қамтиды. 
Ұйымдастыру 
кезеңі: оқытушының алдағы уақытта кейс материалдарымен жұмыс 
істеу сипаты туралы түсіндірмесі, оқушыларды оқу материалдарымен 
таныстыру. 
Жұмыс  кезеңі:  оқушылардың  кейс  материалдарымен 
толық  танысуы,  тапсырмаларды  орындауы,  алдағы  уақытта 

126
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
талқыланатын проблема бойынша шешім қабылдау. 
Аяқтау кезеңі: 
проблеманы  талқылау,  оқытушының  түсініктемесі,  оқушылардың 
жұмысын бағалау, талқыланған мәселе бойынша жазбаша тапсырма. 
Шет тілдерін оқыту әдістемесінің курсы бойынша сабақтарда кейс-
технологиялармен  жұмыс  істеуге  арналған  ықтимал  нұсқалардың 
бірінде  мыналар  болуы  тиіс:  талқыланатын  тақырыптың  атауы, 
тақырып  бойынша  кілт  сөздердің  тізімі,  талқылауға  арналған 
тақырыптар,  мәтінге  берілген  тапсырмалар,  семинар  сабақтарында 
ауызекі сөйлеу және жазбаша жазуға арналған тақырыптар.
ОҚЫТУДЫҢ АНАЛИТИКА-ИМИТАТИВТІ ӘДІСІ. Айтылымды   
материалды  талдау  (түйсіну)  және  оны  имитациялауды  (қайталау) 
үйлестіре отырып оқыту әдісі. Оқытушы материалды түсіндірген кез-
де артикуляция кестелерін, сызбаларын, әртүрлі интонация кезіндегі 
екпін қозғалысының сызбасын және т.б. түсіндіреді. Сонымен қатар 
дыбыстық үлгі де беріледі. Оқытушы түсіндіріп, көрсетіп болғаннан 
кейін ғана оқушылар дыбыстық үлгіні айтады (қайталайды).  
ОҚЫТУДЫҢ АУЫЗША ӘДІСІ. Ағылшын әдіскері Х. Пальмердің 
(Palmer, 1924; 1960 ж. орыс тілі аударылған) тікелей әдісі негізінде 
әзірленген  тіл  үйрету  әдісі.  А.  Хорнби  мен  М.  Уэст  те  әдістің 
жақтаушылары  болды,  олар  шет  тілін  оқытудың  ауызша  негізін 
негіздеп, тікелей әдістің ережелерін дамытуға ұмтылды. Оқытудың 
ауызша  әдісі  мына  ережелерге  негізделеді:  1)  лексика  негізгі  тіл 
үйрету аспектілерінің бірі болып табылады. Пальмер мен Уэст алғаш 
рет ағылшын тіліндегі лексиканы жиілік принципі негізінде талдай 
келе, 2 000 бірліктен тұратын лексикалық минимум құрастырды, оны 
меңгеру ағылшын тілін қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға 
мүмкіндік  береді;  2)  аударма-грамматикалық  әдісті  жақтаушылар 
пайымдағандай,  грамматикалық  материал  ережелер  жүйесі  түрінде 
емес,  тілді  білетін  адамның  сөзінен  іріктелген  үлгі-құрылымдар 
негізінде зерттеледі; 3) оқыту мақсаты – сөйлеу қызметінің барлық 
түрлерінің  шеберліктерін  қалыптастыру  болып  табылады,  оларды 
меңгеру  деңгейі  тілді  білетін  адамның  деңгейіне  жақын  болуы 
тиіс;  4)  оқытудың  негізін  ауызша  сөйлеу  және  тыңдалым  –  ай ты-

127
ӘДІСКЕР АНЫҚТАМАЛЫҒЫ
лым  –  оқылым  –  жазылым  жүйесінің  жұмысы  құрайды;  5)  жағ-
даяттық  негізгі  оқыту  принципі  болып  табылады.  Тілдік  материал 
жағдаяттық қарым-қатынас барысында енгізіліп, бекітіледі. Ол үшін 
көрнекілік құралдар кеңінен пайдаланылады; 6) оқу бағдарламалары 
құрылымдық  принцип  бойынша  құрылады,  бұл  грамматикалық 
құрылымдардың тізімін қамтуды қарастырады; 7) оқытудың негізгі 
тәсілдері қайталау және жаттау болып табылады; 8) дұрыс сөйлеуге 
баса назар аударылады; 9) жұмыстағы негізгі рөл оқытушыға тиесілі, 
оқушылар зерттелетін материалды тыңдап, қайталайды, содан кейін 
өз бетімен сөйлеген кезде қолданады. Оқытудың ауызша әдістерінің 
өкілдері  шет  тілін  оқыту  әдістемесіне  үлкен  үлес  қосты.  Әдістің 
кемшіліктеріне мыналар жатады: оқыту барысында ауызша сөйлеуді 
жиі қолдану, механикалық жолмен жаттау және оқу материалының 
имитациясы, сондай-ақ тілді интуитивті түрде меңгеру. 
ОҚЫТУДЫҢ АУЫЗША НЕГІЗІ. Тіл бірліктерін ауызша енгізуді 
және  сабақ  өткізу  үшін  таңдалған  тақырыптар  мен  қарым-қатынас 
жағдаяттары  негізіндегі  ауызша  формада  сөйлеу  практикасын 
жүргізуді  қарастыратын  оқытудың  әдістемелік  принципі.  Бұл 
принциптің  жүзеге  асуы  оқыту  мақсаттары,  оқушылардың  жасы 
және  олардың  жеке  психологиялық  ерекшеліктері  арқылы  жүзеге 
асуы тиіс. Оқытудың ауызша негізі тіл дегеніміз ауызекі сөйлеу тілі 
деп  пайымдайтын  тікелей  оқыту  әдісін  жақтаушылардың  негізгі 
принципі  болып  табылады,  сондықтан  да  оқытудың  ауызша  негізі 
оқыту мен тілді меңгерудің бүкіл барысын анықтайды. 
ОҚЫТУДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ. Мақсаты – білім беру, шеберліктер 
мен дағдыларды қалыптастыру, оқыту процесінің жеке міндеттерін 
шешу  үшін  оқушылардың  оқу  әрекетін  ынталандыру  болып  табы-
латын  оқытушының  нақты  іс-әрекеттері  мен  операциялары.  Әрбір 
оқыту  әдісінің  құрылымында  оқытудың  әдіс-тәсілдері  жеке-жеке 
қолданылуы  мүмкін.  Мәселен,  жаңа  материалды  түсіндірудің  әдіс-
тәсіліне  талдау,  синтез,  салыстыру,  классификациялау,  жүйелеу, 
сондай-ақ  сипаттау,  салғастыра  салыстыру  және  т.б.  жатады. 
Пайдалану әдісінің құрамына жататын әдіс-тәсілдер сұраққа жауап,