Сборник научных материалов студентов и молодых ученых

260 
 
кіретін адам ретінде өзін - өзі анықтауға ұмтылады. Мамандықты іздеу – жастық шақтың ең 
маңызды  мәселесі.  Жастық  шақта,  жастардың  кейбір  бөлігі  болашақ  әрекеті  болатын 
көшбасшылыққа  құштарлана  бастайтыны,  айрықша  маңызды.  Адамдардың  бұл  дәрежесі 
басқаларға ықпал жасауды үйренуге ұмтылады және осы үшін әлеуметтік үрдістерді, оларда 
саналы рефлексия жасап, зерттейді. 
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Анцыферова Л.И. Личность в динамике: некоторые итоги исследования // Психол.журн. – 1992. – Т.13. 
– №5. – С.12-25. 
2. Ерментаева 
А.Р.  Студенттердіпсихологиялықдайындаунегіздері  (Монография).  —  Өскемен: 
С.Аманжоловат. ШҚМУ баспасы, 2007. – 404 б. 
 
 
ӘОЖ 796.323.2 
ӘРІПБАЙ А., ӘШТАЙ Б., УАНБАЕВ Е.Қ. 
С. Аманжолов атындағы ШҚМУ студенті, Өскемен қаласы 
 
МЕКТЕПТЕГІ ОҚУШЫЛАРҒА 
БАСКЕТБОЛДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІН ҮЙРЕТУ 
 
Қазіргі заман талабына сай өскелең ұрпақтың білімді әрі дені сау ұрпақ болып өсуі өте 
маңызды. Себебі, еліміздің жарқын болашағы бүгінгі жас ұрпақтың қолында. Еліміздің әрбір 
азаматы  салауатты  өмір  салтын  ұстанып,  дене  тәрбиесіне  дұрыс  көңіл  бөле  білсе  және 
спортты серік етсе мемлекет үшін аса маңызды. Сондықтан да, Дене шынықтыру пәні білім 
беру  сапасындағы  ең  қажетті  пән.  Олай  болса,  қазіргі  мектеп  оқушыларының  денсаулығы 
елдің  де,  қоғамның  да  басты  байлығы.  Ел  президентінің  Қазақстан  халқына  арнаған 
«Қазақстан  -  2050»  жолдауында  осы  міндеттерді  шешуге  арнайы  назар  аударылған  және 
бұқаралық  спортты  дамыту  көзделген.Ойын  оқушыларды  жылдамдыққа,  төзімділікке 
ептілікке  тәрбиелейді.  Сондай  спорт  ойындарының  бір  түрі  баскетбол  ойыны.  Сол  себепті 
ұсынылып отырыған мақалам осы баскетбол ойынына арналмақ. [1] Қазіргі заман техникасы 
-  ол  күрестің  формасымен  әдісінің  тарихи  даму  қортындысы.  Уақыт  өте  келе,  тәсілдердің 
саны  да  өзгерді.  Мектеп  оқушыларының  көп  бөлігі  баскетболдың  қазіргі  заманға  сай  әдіс-
тәсілдерін  біле  бермейді.  Дене  тәрбиесі  мұғалімдері  болашақ  баскетболшы  дайындаудың 
алғашқы  бесігі,  мектептегі  дене  тәрбиесі  дәрісі  екендігін  назардан  тыс  қалдырмауы 
қажеттілік демекпіз, себебі  тек дамудың осы  кезеңінде төмендегілердей сапалық  өлшемдер 
бар.  Олар:  теориялық  жәңе  әдістемелік  білімдерді,  айла-әдіс  шеберлік  деңгейін  қамтитын 
бағдарламалық  материалдарды  меңгеру  дәрежелері,  дене  шынықтыру  т.б.    Ойынның 
белсенді  түрде  дамуы  қазіргі  заман  техникасының  алуан  түрлілігіне  алып  келеді.  Ол  ашық 
көрсетілген  динамикалық  шабуылын  сипаттайтын  жай  және  рационалды,  ауыспалы 
жылдамдық  пен  шапшаңдық,  тиімділік  пен  дәлдікпен  үйлестіреді. Спорт  және  қимыл 
ойындары – дене тәрбиесінің сезімталдыққа негізделген тәсілі, сірә, спорт ойындарының ең 
қолайлы,  кең  тараған  түрі  баскетбол  болса  керек.  Баскетбол    еңбекші  бұқараны  дене 
шынықтыру  және  спортпен  тиянақты  айналысуға,  белсенді  демалуға,  Президенттік  сынақ 
тапсыруға  тартудың  күшті  жолдарының  бірі.  [2]  4-11  сыныптарда  баскетбол  добын  алып 
жүру  техникасын  үйрету.  Баскетболда  допты  алып  жүру  маңызды  техникалық  тәсіл  болып  
табылады,  онсыз  толық  мәніндегі,  тактикалық  сауатты  ойынды  елестету  мүмкін  емес. 
Баскетболға  үйретудегі  алғашқы  сабақтардың  өзінде  допты  алып  жүру  –  бір  немесе  екі 
қолмен  кезекпенен  допты  алма-кезек  еденге  тигізіп,  соғып  алып  жүрудегі  ойыншының 
қозғалысы  жөнінде  оқушыларда  түсінік  қалыптасады.  Жаттығудан  жаттығуға  өткен  сайын 
оқушылар  допты  алып  жүрудегі  басты  нәрсе  –  көзбен  бақылаудың  болмауы,  қолдар  мен 
аяқтардың  сәйкес  жұмыс  жасауы,  оң  және  сол  қолмен  допты  алып  жүрудің  бірдейлігі, 
қозғалудың жоғары жылдамдығы, қол басының доптың үстінде оңтайлы орналасуы, шынтақ 
буынынан  қолдардың  белсенді  әрекет  ету  екендігіне  сене  бастайды.  Допты  алып  жүру 

261 
 
жоғары  және  төмен  шапшаңдықпен  және  кез  келген  бағытта  алаңда  доппен  қозғалуға 
мүмкіндік  береді.  Осы  тәсілдің  көмегімен  қарсыласының  толық  бақылауынан  құтылуға, 
шығыршықтың  астына  шығуға,  қозғалыста  лақтыруды  орындауға,  доппен  сыртқы  жақтан 
алдыңғы  аймаққа  аударуға,  топталған  ойыншылардан  допты  алып  кетуге,  шабуылдау  үшін 
орынды алмастыруға, қорғанысты кеңейтуге болады. Допты алып жүруге үйрету 4 сыныптан 
басталады, кейінгң сыныптарда тәсілді орындау жетілдіріледі және шапшаңдықты өсіру мен 
қозғалыс  бағытын  өзгертумен,  оң  және  сол  қолмен  допты  алма-кезек  алып  жүрумен 
беркіндіріледі.  Допты  алып  жүруге  үйретуді  төмендегідей  әдістермен  жүргізуге  болады. 
Бастапқыда ойыншының тұрысы, сосын қозғалу – жүгіру, секіру, тоқтау, адымдау, бұрылыс 
жасау үйретіледі. Алып жүру дағдыларын жетілдіре отырып, шығылданушылар допты тура 
алып жүруменг қозғалысты орындайды.  
Қазіргі заманда баскетбол добын беру техникасын қалай жетілдіруге болады?  
Допты  беру  –  баскетбол  ойынының  негізі.  Олар  допты  торға  лақтырумен  аяқталатын 
ойындық барлық іс-әрекеттердің мәнін құрайды. Сондықтан жас баскетболшылар өздері дәл 
және уақытылы допты беруге тырысулары керек. Ондай берулерді қалай меңгеруге болады?  
Жаңа  бастаған  ойыншы  допты  беру  техникасын  жетілдіру  үшін  жалпы  командалық 
жаттығуда бұған әдетте уақыт жетіспейдіндіктен, жеке өзі көп еңбектенуі қажет. Техникасы 
ең  мықты  деген  баскетболшылар  допты  беру  техникасын  дербес,  ұзақ  уақыт  бойы  және 
тиянақты  түрде  жетілдірген.  Допты  беруге  қойылатын  талаптар:  дұрыс  есеп  пен  дәлдік, 
уақытында  беру  жіне  жылдамдық.  Мен  баскетбол  шеберлерінің  меңгерген  допты  беру 
тәсілдерінің  шамалы  ғана  бөлігін  жазып  шықтым.  Сондықтан  жас  баскетболшының 
техникалық қоры әр түрлі болған сайын, ол алаңда ойынды жеңіл жүргізе алады. Сол себепті 
допты  берудің  жаңа  түрлерін  меңгеруге  ұмтылған  оқушылар  талпынысын  үнемі  қолдап, 
мадақтап отырған жөн.[3,184,194б] 
Доппен орындалатын әрекеттерді үйретуден бұрын оның серпінді қасиеті мен формасы 
мен танысып алу керек, себебі сондай техника тәсілдері тез игеріледі. Бұл мақсат үшін доп 
снаряд  ретінде  қолданылатын  ортақ  дамыған  жаттығуларды  қолдануға  болады.  Үлгі 
жаттығулары:  
1) Допты қолдан - қолға ауыстыра отырып,оған тимей, денені айналдыра жүру  
2)  Доп  арқада,  екі  қолда  орындалады.  Допты  бастан  асырып,  алға  лақтырып,  сонда 
тосып алу. Осы жаттығуды бір қолмен орындау.  
3)  Допты  өкшелерінің  арасында  қысып  ұстап,  доппен  бірге  секіріп,  оны  аяқпен 
жоғарыға  лақтырып, тосып алу. 
Қорғаныста  ойнау  тәсілі.  Қорғаныстағы  ойыншының  әректі  үнемі  шабуылданушы 
командаға  қарсылық  көрсетуге  бағытталуы  және  допты  торға  түсіргенше  оған  ие  болуға 
бағытталады. Қарсыласы допты торға түсіргеннен оның шабуылын тоқтата білу  қорғаныста 
ойнау  тәсілін  машықтану  процестерінің  ең  маңызды  бөлімдері  қатарына  қояды.  Спортта 
көбіне орташа тұрысын қолданады. Аласа тұрыста ол қарсыласы допты жүргізіп жүргенде, 
ол  биігін  қысқа  ғана  демалыс  уақытында  қолданады.  Қорғаушы  үнемі  белсенді  әрекет  ету 
керек.  Қарсыласының  соңынан  қозғалып  отыру  керек  және  оның  қолында  доп  бар  жоғына 
қарамастан одан назарды аударып әкетуге болмайды. Қорғаушының міндеті: 
Жаттығушының допты алуға ыңғайлы орынға көшуіне мүмкіндік бермеу. 
Егер  ойыншы  допты  қағып  алған  болса  онда  оны  қандайда  болмасын  қозғалыс 
жасауына кедергі келтіруі, допқа ие болуға тырысу [4,56,65-б.]. 
Қорытындылай келе: Спорттық ойындардың бір түрі – баскетбол. Бүкіл әлемге тараған 
ойындардың  бірі.  Баскетбол  ойынының  қозғалысы  адам  баласына  аса  пайдалы  табиғи 
қозғалыс пен дене мүшелерінің қимылынан тұрады – жүгіру, жүру, секіру және лақтыру. Бұл 
ойынды  он  жасар  баладан  бастап  қай  жаста  болсын,  бәрі  ойнай  береді.  Сондықтан  да 
баскетбол  дене  тәрбиесі  пәні  жаттығуларының  бірі  ретінде  ең  тиімді  және  ағзаға  пайдалы 
болып  табылады.  Баскетбол  ойыны  адамның  көңілін  шаттандырып,  іскерлігін  арттырады. 
Ойыншының  қозғалысы,  жүгіру  жылдамдығы  секіру  және  лақтыру,  кілт  тоқтауы.  Міне, 
мұның  барлығы  жалпы  дамыту  жылдамдығын,  ойыншылардың  дайындық  деңгейін