Салықтардың экономикалық мәні, қағитаттары, қызметтері түрлері

Кіріспе

Эканомикамыздың жаңа салаларын әртараптандыру мен дамытуды ынталандыру, бұл салаларға шетел капиталы мен соны ілімді тарту мақсатында икемді салық және бюджет саясатын пайдалану маңызды.

Өндірісті дамыту мен кеңейту мақсатында қосымша құн салығының мөлшерлемесін төмендету қажет деп санаймын.

Ірі салық төлеушілерден түскен салық түсімдерін жинауды тексеру үшін Қаржы министрлігінің Салық комитетінде арнаулы бөлім құруды ойластыру керек. Ол бөлім тексеру ісіне мүдделер қайшылығынан ада халықаралық аудиторлық фирмаларды тартуға тиіс.

Қатаң бюджет және салық тәртібі сақталуға тиіс”. [1]

Салықтар- мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сипатта болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер. Салықтар-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып табылады.

Жер салығын енгізудегі ең бастысы жерді және басқада ресурстарды ұтымды пайдалана отырып, ауыл шаруашылық өндірісінің тиімділігін арттыру және шығынға қарсы механизмді құру. Сонымен қатар ол жерде әртүрлі шаруашылықты жүргізуге мүмкіндік беруі қажет. Рентаны төлеу бұл жер үлесін пайдалануға төлем емес, ол жақсы учаскесі барлардың ерекше монополиясы мен артықшылықтарын пайдалануына төлем. Бұл барлық азаматтардың жерге деген құқықтарын теңестіру құралы болып табылады.

Жер салығын енгізу және өндіріп алу жөніндегі мәселелермен шетелдік, ресейлік және қазақстандық ғалым экономистер айналысқан. Қазақстандық авторларды атап өтсек: Ілиясов Қ.Қ., Аубакиров Я.А., Махмудов Ф.О., Алиев Р., Құлпыбаев С., Нұрғалиева Г.К., Мухитдинов М.Т., Ермекбаева Б.Ж.

Қазақстан тәуелсіздік алғанынан бері жаңа құқықтық-нормативтік заңнамалар қабылданып, жаңа өзгерістер өріс ала бастады. Оның ішінде жер мәселесі, оның экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалану, жерге орналастыру, жердің құнарлығын арттыру, оны қорғау шараларын т.б. ары қарай зерттеуді талап етеді. Осы мәселелер тақырыптың өзектілігін көрсетеді

Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Бірінші бөлімде салықтардың экономикалық мәні, қағитаттары және қызметтері сонымен қатар жер салығының мазмұны мен салық салу обьектілері және жер салығын салудағы шет елдік тәжірибесі жөніндегі мәселелер қарастырылған.

Екінші бөлімінде Алматы облысы, Қаратал ауданы бойынша салық комитеттерінің негізгі атқаратын қызметтері, 2001-2005 жылдардағы Алматы облысы, Қаратал ауданы бойынша салық комитеттеріне түскен жер салығының түсімдеріне экономикалық талдау жасалынған.

1.1Салықтардың экономикалық мәні, қызметтері, қағитаттары, түрлері

Салықтарды зерттеу барысында ғалым экономисттер әр түрлі анықтама берген. Мәселен, Д. Рикардоның ойынша: “Салықтар үкіметтің басқаруына түсетін елдегі өнім мен еңбектің үлесін құрайды ”. [2]

Салықтар-мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан белгілі бір мөлшерде және мерзімде түсетін міндетті төлемдер болып табылады.

Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар- бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер.

Салықтар шаруашылық жүргізуші субьектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі арадағы мемлекеттік орталықтандырылған қаржы көздерін құруға байланысты туындайтын қаржылық қатынастарды сипаттайтын экономикалық категория.

Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге асыру үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бір бөлігі болып табылатындығында.

Салықтар- мемлекет біржақты тәртіппен заң жүзінде белгілеген, белгілі бір мөлшерде жүргізетін, қайтарымсыз және өтеусіз сиппата болатын бюджетке төленетін міндетті ақшалай төлемдер.

Салықтардың экономикалық мәні:

• 
  салықтар шаруашылық жүргізуші субьектілері мен халық табысының қалыптасуындағы қаржылық қатынастардың бір бөлігін көрсетеді;
  
• 
  шаруашылық жүргізуші субьектілері мен халық табысының белгілі бір мөлшерін мемлекет үлесін жинақтап, жиынтықтаудың қаржылық қатынастарын көрсетеді.
  

Салық жүйесі-бұл мемлекетте өндіріліп алынатын салықтар мен міндетті төлемдердің, сонымен қатар олардың бекіту әдістері мен түрлерінің, өзгертулерінің, бақылау, төлену мен өндіріп алулардың жиынтығы.

Салық салудың төмендегідей элементтері болады:

• 
  Салық обьектісі- заң жүзінде негізделген салық салуға негіз болатын: табыс, мүлік, қызмет көрсету, ақшалай операциялар және т.б. тауарлы материалдық игіліктер.
  
• 
  Салық субьектісі- бұл салық төлеуші, яғни жеке және заңды тұлға.
  
• 
  Салық көзі- табыстан төленетін салық.
  
• 
  Салық ставкасы-бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
  
• 
  Салық жеңілдігі-салық төлеушіні толығымен немесе жартылай салықтан босату.
  

Салықтарда ежелден салық жүйесін бөлудің екі қағидаты қалыптасқан: пайда (алынған игіліктер) қағидаты, “қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты.

Қазіргі таңдағы салық салудың қағидалары:

3. Салық төлеудің міндеттілігі. Салық жүйесі салық төлеушіге күмән келтірмеуі керек.

• 
  міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салық заңдарына сәйкес салық міндеттемелерін толық көлемде және белгіленген мерзімде орындауға міндетті;
  
• 
  айқындық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетін төлемдер мен салықтар айқын, әрі нақты болуы қажет;
  
• 
  әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республикасында салық салу жалпыға бірдей және міндетті болып табылады. Жеке сипаттағы салық жеңілдіктерін беруге тыйым салынады;
  
• 
  біртұтастығы қағидасы бойынша Қазақстан Республикасының салық жүйесі Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында барлық салық төлеушілерге қатысты біртұтас болып табылады;
  
• 
  жариялылығы қағидасы бойынша салық салу мәселелерін реттейтін нормативтік құқықтық актілер ресми басылымдарда міндетті түрде жариялануға тиіс. [6, 7 б.]
  

• 
  салық салу обьектілері бойынша;
  
• 
  салықты алатын және салықтан жиналған сомаға билік жасайтын органға қарай;
  
• 
  пайдалану тәртібі бойынша;
  
• 
  обьектінің экономикалық белгісі бойынша.
  

• 
  Табыс көзінен ұсталынатын- салық төлеуші жұмыс істейтін ұйымның, мекеменің бухгалтериясы одан салықты табыс алған жерде есептеп, ұстайды (төлейді). Мәселен жеке тұлғалардың табыс салығы.
  
• 
  Мағлұмдама (деклорация) негізінде- салық төлеушінің мағлұмдамада көрсетілген табыстары, шегерімдері мен жеңілдіктерін ескере отырып анықталады. Олар салықтардың түрлері бойынша салық мағлұмдамасын есепті салық кезеңіне сәйкес тапсырып отырады. Мәселен, корпорациялық табыс салығын, көлік құралдарына салынатын салықты, жер салығын төлеушілер (арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғаларды қоспағанда) салық органына мағлұмдаманы есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31-інші наурызына дейін өткізуі қажет.
  
• 
  Кадастр бойынша- салық салу обьектісін тіркеу арқылы, одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне байланыссыз алынады (жер және мүлік салықтары).
  
• 
  Патент негізінде- салық кәсіпкерлік қызметтің сан алуан түрлеріне берілетін патент негізінде төленеді. Патент арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландыратын және салық сомасының бюджетке төленгендігін растайтын құжат. [3, 216-217 б.]
  

1. 
   1992-1995 жылдары жаңа салық жүйесі базисінің салық кезеңінің өңделуі және іске қосылуы.
   
2. 
   1996-1998 жылдары нарықтық экономика талаптарына сай келетін салық жүйесін құруды ұйымдастыру және анықтау.
   
3. 
   1998-2000 жылдары барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық жүйесіне өзгерістер мен толықтыруларды енгізу, салық жүйесін одан әрі жетілдіру.
   
4. 
   2001-2002 жылдары жаңа салық Кодексі қабылданып іске қосылды.
   

1. 
   корпорациялық табыс салығы;
   
2. 
   жеке табыс салығы;
   
3. 
   қосылған құн салығы;
   
4. 
   акциздер;
   
5. 
   жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу;
   
6. 
   әлеуметтік салық;
   
7. 
   көлік құралдары салығы;
   
8. 
   мүлік салығы;
   
9. 
   жер салығы.
   

1. заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;

2. жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

3.жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

3-1. жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым;

4.радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым;

5. механикалық көлік құралдары мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

6. теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым;

6-1. кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін алым;

7. азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым;

8. дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым;

9. автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы;

10. аукциондардан алынатын алым;

11. жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым;

12. телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат беру үшін алым.

Төлемақылар:

1. жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы;

2. жер үсті көздерінің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы;

3. қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы;

4. жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы;

5. орманды пайдаланғаны үшін төлемақы;

6. ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы;

7. радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы;

7-1. қалааралық және (немесе) халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы;

8. кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы;

9. сыртқы (көрнекі) жарнаманы орналастырғаны үшін төлемақы.