Жергілікті бюджет есебіндегі біріңғай жер салығының өсімі

Жергілікті бюджет есебіндегі біріңғай жер салығының өсімі

Қаратал ауданы бойынша 2002 жылы өндірістік емес төлемдер, соның ішінде жер салығының сомасы (12,13 ,14 -кесте бойынша) жалпы жер салығының сомасы 2001 жылы (12- кестеде) 14 млн. 240 мың теңге болса, 2002 жылы 13 085,2 теңге болды. Сондағы ауытқу сомасы -1 155 теңгені құраған, яғни –1 155 теңгеге кем болып отыр. Сол жылы бірыңғай жер салығы 2001 жылы 300,4 теңге, ал 2002 жылы 366,2 теңге, яғни 65,8 мың теңгеге көп орындалған.

Соның ішінде ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын салық 2002 жылы 237,2 теңге болса, 2003 жылы 6,7 теңге болған,сол сияқты елді-мекенді жерлерге салынатын салық 2002 жылы 3 361,7 теңге боса, 2003 жылы 2 271,5  теңге болып, 1 090,2 теңгеге ұлғайған және қорғаныс, байланыс, көлік, кәсіпорын мақсаттарындағы жерлерге салынатын салық 2002 жылы 9 486 теңге болса, 2003 жылы 3 046 теңгеге, яғни –6 440 мың теңгеге төмендеген. 2004 жылы жалпы жер салығының жергілікті бюджетке түскен сомасы 15 351,7 теңгені құраған. Болжам бойынша 1 4288 теңге болжанса, 1 063 теңгеге артық орындалған. Осы жылды 2003 жылмен салыстырса (2003 жылы –1 2691,6 теңге, ал 2004 жылы- 15 351,7 теңге) бір жыл ішінде 2 660,1 теңгеге көп түскен.

Соның ішінде ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге салынатын жер салығының сомасы 2003 жылы 400 мың теңге болса, 2004 жылы 240 мың теңге алады. Бір жыл ішінде – 160 мың теңгеге аз орындалғанын көрсетеді. Келесі елді-мекенді жерлерге салынатын жер салығының сомасы 2003 жылы 2 271,5 теңге, ал 2004 жылы 2 266,8 теңгеге, яғни 4,7 мың теңгеге аз болып отыр. Ал қорғаныс, байланыс, көлік, кәсіпорын мақсаттарындағы жерлерге салнатын салық сомасы 2003 жылы 3 046 теңге, 2004 жылы 189,7 теңгеге, яғни –2 856,3 теңгеге кем түсім түсіп отыр.

2004 жылы жалпы жер салығы әр түрлі арналымдағы нысандары бойынша талдайтын болсақ, ең көп түсім түсетін жер салығының түрі ол елді –мекенді мақсатындағы жерге жеке тұлғалардан жер салығын айтуға болады –112%, келесі ол елді-мекенді мақсаттағы жерге заңды тұлғалардан және жеке кәсіпкерлерден түсетін жер салығын айтуға болады – 103%, бірыңғай жер салығы 114 % алады. 13- кестеден байқауға болады. 2004 жылғы көрсеткіштерге сәйкес жер санаттары бойынша түскен жер салығының түсімдерінің құрылымына қарап келесідей салыстырма жасауға болады. Елді мекендер жеріне және бірыңғай жер салығы жергілікті бюджетке басқаларынан қарағанда көп үлеспен түседі.

Қаратал ауданы бойынша салық комитетінің ақпаратпен қамтамасыз ету және есеп бөлімінің ұсынған мәліметтеріне көңіл аударсақ, көріп отырғанымыздай әр салықтың алатын үлестері әр түрлі. Мұны 13, 14, 15 – кестелерден көруге болады. Соның ішінде жергілікті бюджет есебінде тұрған салықтар мен алымдардың алатын, жұмсалатын мақсаттарына қарай орындары бөлек. Соның ішінде бірыңғай жер салығы 2002 жылы 366,2 мың теңге, 2003 жылы 591,5 мың теңгені құраған, 2004 жылы 637,7 мың, ал былтырғы жылы, яғни 2005 жылы 796,1 мың теңге болып отыр. 2004 жыл мен 2005 жылдар аралығында 158,4 мың теңгеге көп орындалған. Ал 2002 жыл мен 2003 жылдары 225,3 мың теңгеге артық орындалған
III. Қазақстан Республикасының жер салығын салудағы кездесетін проблемалар және оны жерілдіру жолдары

3.1 Қазақстан Республикасының жер салығын салудағы кездесетін проблемалар

Сонымен қатар салық органдары мен салық төлеушілердің арасындағы келіспеушіліктер және салықтық даудамалар сот тәжірибесінде қазіргі кезде жиі кездесуде, өкініштісі олардың барлық салық заңдарын толық білмеуі.Салықтық даудамаларды қарастырған кезде судьялар экономика мен құқық саласының кез келген саласында білікті болуы қажет, ал бұл нақты жағдайға сай келмейді [16].

Қазақстан Республикасының нарықтық экономикаға көшуі және әлеуметтік-экономикалық рефомалау процестері жер қатынастарын құқықтық және экономикалық реттеуін ауыл шаруашылық жерлеріне жеке меншік институтын енгізуді, жер нарығын дамытуды талап етті. Аталған жағдайларда еліміздегі жер нарығын дамытудың басты құралы ретінде ауыл шаруашылығында жерді ипотекалық несиелеуді қарастыруға болады. Кепілдердің бір түрі ретінде ипотекалық несиелеу экономиканың аграрлы салысына қосымша қаржы ресурстарын тарту болып табылады. Ипотекалық несиелеу Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, Жер Кодексімен,Заңдық күші бар “Жылжымайтын мүліктерді ипотекалау туралы”Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығымен реттеледі.

Ауылшаруашылық тауар өндірушілерінің жерді кепілге қоя отырып ипотекалық несиелеудің негізгі артықшылықтарын профессор Сагайдак А.Э. былай көрсеткен жаңа және еңбек етіп жатқан ауыл шаруашылығы өндірушілерінің қолда бар жер уаскелерін кеңейтуге және жаңа жер учаскелерін алуға, ауыл шаруашылығы өндірісін игеруге қаржы ресурстарын тартуға, ауыл шаруашылығына ұлттық экономиканың басқа салаларынан оны тиімді пайдалану мақсаттарымен капитал құйылуына мүмкіндік береді [18].

Қолданыстағы Қазақстан Республикасының Жер Кодексіне сай жер учаскесі кепілдіктің бір түрі бола алады. Себебі жер учаскесі кепілге қоюшыға жеке меншік немесе жер пайдалану құқығы негізінде тән болады. Сонымен қоса ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жер учаскелерін кепілге қою жөніндегі мәмілелерге біршама шектеулер қойылған. Мәселен, қазіргі таңда еліміздегі қолданыстағы заңға сай мемлекет меншігінен жеке меншікке жеңілдетілген бағамен 10 жылдық мерзімге несиеге беруі рұқсат етілген. Сонымен қатар жерді жеңілдетілген бағамен сатып алған кезде (жер учаскесінің кадастрлық құнының 75 % тең баға) оны басқару құқығы бойынша шектеулер енгізілген, яғни өтеу бағасының 50 % төлегеннен кейін ғана жерді кепілге қоюға болады. Сонымен қатар заңға сай уақытша жер пайдалану құқығындағы (49 жылға дейін жалға алу) жерлерді кепілге қоюға рұқсат берілген. Бірақ мемлекет тарапынан 25 % жеңілдетілген бағамен жерді ала отырып, шаруа 10 жыл мерзім ішінде толықтай өзінің иелік құқығын қолдана алмайды, яғни жерді кепілге қою, сату, жалға беру және т.б. сонымен қатар ауыл шаруашылық мақсатында қолданылатын жерлерді жеңілдетілген бағамен сатып алушы азаматтар мен ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының санын шектей отырып, жеңілдетілген баға мөлшерін 40 %-ға дейін төмендетілсе. Бұлардың қатарына тұрақты, әрі тиімді ауыл шаруашылығы мақсаттарындағы жерлерді пайдаланатын, ұзақ уақыт аралығында қызмет етіп жатқан, жер және жалдық төлемдері, жер салығы бойынша бюджетке қарызы жоқ ауыл шаруашылық кәсіпорындары, шеруа (фермер) қожалықтары, өздерінің қаржылық жағдайына қарай жердің сапасын арттыруға тырысатын, яғни белгіленген мөлшер шеңберінде миниралды және органикалық тыңайтқыштармен қамтамасыз етеді.

Жер ерекше жылжымайтын мүліктің түрі, әмбебап табиғи ресурс, оны рационалды пайдаланған кезде ол басқа жылжымайтын мүліктер сияқты жойылмай, керісінше оның құнарлығы мен бағасыүнемі артып отырады. Бірақта тікелей табиғаттың жағдайына байланысты болғандықтан қаржыларды салудың тәуекелді саласы болып қала береді. Қазақстан Республикасында ауыл шаруашылығында жерді ипотекалық несиелеу жүйесінің нақты дамытуға төмендегілер әсер етуде:

• 
  жер нарығының нашар дамуы, оның өтімділігінің төмендігі;
  
• 
  ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерінің қаржылық тұрақсыздығы;
  
• 
  жер нарығының инфрақұрылымының жоқтығы;
  
• 
  жердің сапасының төмендеуі және т.б.
  

- ауыл шаруашылығы мақсаттарында пайдаланылатын жерлердің сапалық жағдайын жақсарту;

- жергілікті жерлерде филиалдары бар мемлекеттік банкті құру. Аталмыш банктің қызметтеріне ауыл шаруашылығына тиімді несиелердің түрлерін беру, ауыл шаруашылығы мақсатында жерді кепілге қоя отырып ипотекалық несиелендіруді жетілдіру;

- жер нарығының инфрақұрылымын ұйымдастыру. Оның негізгі мақсаты жердің тиімділігін ұлғайту мен олар қорғау. Сонымен қатар жер нарығы мемлекет тарапынан қатаң қадағалануы қажет, себебі жер ұлттық игілік болып табылады. Жер нарығының дамуы және қызметі үшін оның құқықтық және ұйымдық инфрақұрылымын өзіне мемлекеттік және коммерциялық ұйымдарды, меншіктің аралас түрлері болу мүмкін, атап айтсақ жер нотариаты, жер соты, тәуелсіз сақтандырушылар мен бағалаушылардың институты және т.б. құру қажет. Әрине, бұған белгілі бір уақыт қажет, бірақ нарықтық қатынастар жағдайында барлық ресурстар айналымға тартылады, жер де тартылуы мүмкін;

- мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өтімділігін арттыру, себебі оның өтімділігі қалалық және қала маңайындағы жерлерге қарағатда әлде қайда төмен болып келеді;

- жер ипотекасы жөніндегі теориялық және әдістемелік нұсқамаларды, ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілер мен банк жүйесі арасындағы экономикалық қарым қатынас механизмін құру;

- әділ, елдің нақты әлеуметтік-экономикалық жағдайларына жауап беретін ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді бағалау (жердің кадастрлік және нарықтық бағасы). Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жер нарығы жақсы дамыған елдерде жерге бағаның екі түрі болады: кадастрлік және нарықтық. Жерді кадастрлік түрде бағалау участокке салынған капитал немесе онда өндірілетін өнімнің құнының негізінде белгіленеді, тұрақты ақпараттық база негізінде есептелінеді. Жердің нарықтық бағасы сұраныс пен ұсыныс факторларының ара қатынасына, ауыл шаруашылық өндірісінің экономикалық теңдігіне жету мүмкіндігіне байланысты түрленеді;

- жергілікті бюджет пен Қазақстан Республикасының Ұлттық Қорына түсетін жер төлемдерінің түрінде түскен жер салығы, жалдық төлем және ауыл шаруашылық мақсаттарында пайдаланатын жерлерді сатудан түскен ақша қаражаттарының 70 %-ның қайтарымдылығы және мақсатты түрде қолданылуы заң жүзінде бекітілген. [19]

Қазіргі таңда игеруге қолайлы құнарлы жерлердің жеткіліксіз болуы салдарынан ауыл шаруашылық өндірісі құнарлылығы аздау игеруге қолайсыз жерлерді де өңдеуге тәуелді. Осы иегруге қолайлы жерлердің көлемі жыл сайын жаһандандыруға сәйкес бірте-бірте азаюда. Бұл жағдай осы жерлердің өзіндік бағасының қымбаттай түсінуіне соқтыруда.

Адам күшімен өңделген жерлерге аса көп мөлшерде шығындар шығарылады. Басты өндірістің негізгі құралдары сияқты жер физикалық және моральдық жарамсыздыққа ұшырамайды. Дұрыс өңдеп, дұрыс қолданылған жағдайда жердің құнарлылылғы жылдан-жылға арта түседі. Өкінішке орай біздің елімізде жер игеру технологияға сай жүргізілмей отыр. Сондықтан Қазақстанда ауыл шаруашылық агрокәсіби дамытудағы бірқатар шешілмеген мәселелер бар:

- біріншіден, Қазақстандағы жер ресурстарының қандай түрлері бар;

- екіншіден, Қазақстанда қанша жер игеруге жарамды ресурстары бар;

- үшіншіден, сол жер ресурстары негізгі жер игерушілердің арасында қандай мөлшерде бөлінуде;

- төртіншіден, Қазақстан Республикасының барлық ауыл шаруашылық аймақтарының жағдайы қандай. [20]

Қазақстан Республикасында жер игеруді және ауыл шаруашылық өнімдерді бақылаудың және ауыл шаруашылығынан бюджетке түсетін түсімдер көлемін қадағалаудың үш деңгейде тұратын үрдісі ұсынылады.

Бірінші деңгейі – аймақтың экономикалық дамудың соңғы бес жылғы дамуына талдау жасау.

Екінші деңгейі – салықтық базаның салаларына сәйкес салық түрлерін анықтау.

Үшінші деңгейі–салықтық бақылау үрдісін қаржылық бақылау органдарымен келісімді түрде жүргізу.

Ұсынылып отырған деңгейлік үрдіс Қазақстан Республикасындағы аймақтарда ауыл шаруашылығының реформаландырудың қалай өткізіліп жатқанын бақылауға мүмкіншілік береді.

3.2 Жер салығын салуды жетілдіру жолдары
Көптеген елдерде салықтар ұдайы өндіріс процесінің жалпы қаржылық реттеу жүйесіне енуде. Қазақстан Республикасында да жер салығы таяу уақытта экономиканы қаржыландырудың берік көздерінің бірі болуы қажет. Әрбір есептелген салықтар кәсіпорынның түсімдерінің бір бөлігін алып отырады. Себебі кәсіпорынның мақсатты таза пайдаға жету, онда талдаудың негізгі көзі-бұл түсімдердің өсуіне салықтардың әрекеті. Пайдаланылатын жерлер кәсіпорынның ең қозғалмалы құрылымдарының бөлігі, сондықтан салықтардың басты экономикалық қызметі-қолда бар құралдарды тиімді пайдалануын ынталандыру немесе олардан бас тарту. Жер салығының ставкалары “динамикаға” емес “статикаға” ғана әсер етуі арқылы бекітілуі қажет. Кәсіпорын пайдаланбайтын жер учаскелерін жалға беру үшін ставкалар біршама жоғары болуы қажет, бірақ олар (ставкалар) өндірісті тоқтатуға әсер етуі арқылы бекітілуі қажет. Жер салығының салығының жүйесі салық салынуға жататын жерлердің бағалау жөніндегі сұрақтарды шешуді талап етеді. Жерге орналастырушы органдардың жерді жалпы бағалауы, жерге салықтарды есептеудің басты мәлімет көзі болып табылады. Сонымен қоса кепілдік операцилар мен сату-сатып алу мәмілелеріне негіз болатын жылжымайтын мүліктер мен жер учаскелерін дұрыс бағалау үшін лицензияланған фирмалар (ассоциациялар) жүйесін құруға болады. Қазақстан үшін жер салығын салудың біртұтас механизмінің мақсаттары үшін ең қолайлысы жердің ақшалай (кадастрлік) құнының негізінде салық салуға арналған бағаны ұйымдастыру болып табылады, ал оны (бағаны ұйымдастыруды) тәуелсіз бағалаушылар ассоциясының сарапшыларын жұмылдыру арқылы қоныстандырушы органдар іске асыруына болады.[21]

Жер салын салу жүйесін қолайлы ұйымдастыру үшін оның ақпараттық қамсыздануын анықтау қажет. Дамыған елдерде бұған фискалдық кадастрлар жатады. Онда жер салығын қажетті ақпараттар жинақталып, өңделіп және сақталады. Мұнда маңызды жағдайдың біріне кадастрдің фискалдық және заңдық қызметтерінің байланысы жатады. Ал бұл салықтың меншік иесін және төлеушілерін анықтауға мүмкіндік береді. Қазақстанға осы қызметтердің бір кадастр шеңберінде қатар қолданған елдердің тәжірибесін қолдану қажет. Мұндай тәсіл орынды, себебі біздің елімізде кадастр бар бірақ басқадай мақсаттарға арналып құрылсада, салық салуға қажетті ақпараттпен қамтылған. Бұл әрине нарықтық жағдайларда іске асырылатын, кадастрге тән оның құрылымының ұйымдастыруын өзгертуге және көптеген элементтермен толықтырылуын талап етеді. Кадастрдің фискалдық және заңдық қызметтерін бір жүйеге қосу материалдық құралдар мен еңбек ресурстарын елеулі үнемдейді. Кадастрдегі ақпараттық база үшін жердің ақшалық (кадастрлік) құнын және олардан өндіріліп алынатын салықтардың мөлшерін анықтайтын арнайы бағалау карталарын құру қажет. Осыған байланысты жерге төлемдерді есептеу үшін ең анық ақпарат көзі ретінде жер кадастрының рөлі жоғарылауда. [22]

Сонымен қатар жер салығынан түскен қаржыны пайдалану мәселесі өзекті проблемалардың бірі болып отыр. Қолданыстағы заңға сәйкес жер салығы мақсатсыз салықтарға жатады., яғни салықтан түскен қаражат жергілікті бюджетке түседі және төмендегілерді қаржыландыруға жұмсалады:

- жергілікті деңгейдегі білім беруге, жалпы бастауыш, жалпы орта білім беру және орта мамандандырылған, қосымша білім беруге;

- жергілікті деңгейдегі арнайы білім бағдарламалары;

- әскер қатарына шақыру мен тізімге алу шараларына;

- жергілікті деңгейдегі төтенше жағдай жұмыстарына;

- жергілікті деңгейдегі құқық қорғау қызметіне;

- жергілікті деңгейдегі денсаулық сақтау бағдарламаларына;

- жергілікті бюджеттен арнайы мемлекеттік жәрдемақы төлеу шараларына;

- әлеуметтік мекен жай жәрдемақысымен қамтамасыз ету шараларына;

- жұмыспен қамтамасыз ету бағдарламасына;

- тұрғын үй бағдарламасына;

- жергілікті деңгейдегі мәдениет, спорт, ақпарат қызметіне;

- жергілікті деңгейдегі транспорт, құрылыс өнеркәсіп обьектілеріне;

- жергілікті деңгейдегі ізденіс жобаларын жүргізу;

- жол салу және оны пайдалану, қайта жаңғырту жұмыстарына;

- халықты ауыз сумен қамтамасыз ету және арықтарды тазалау шараларына. [23]

Осыған орай жергілікті бюджетке жер салығынан түскен қаржыны заң негізінде мақсатты сипатта қолдану, ғни жер ресурстарын басқару қорын нығайтуға жұмсау қажет.

Ланшафты егін шаруашылығын, табиғи азыққа пайдаланатын жерлерді жақсарту, органикалық қоректерді шығаратын обьектілерді салу, шымтезек өндіру, әк материалдарын, фосфориттерді өндіруге қаржыландырылуы керек. Ауыл шаруашылығында пайдаланылатын жерлердің шығындарын осы қор қарастыруы керек. Сонымен қатар органикалық және минералдық қоректер, соның ішінде агрохимилық сипаттағы топырақты жақсартуға кеткен шығындарды бөлшектеп орнын толтыру. Орын толтырудың көмегімен жердің құнарлығының оптималды деңгейіне жету қарқынына байланысты. Бұл жерде сапалы жерді әрі қарай жақсарту мақсатсыз, өйткені ол жерлер ауыл шаруашылық өнімдердің өсуіне әкелмейді, осыны оптималды деңгей деп айтамыз.

Қолданыстағы жерлерді жақсарту үшін жер иелеріне жеңілдетілген несиелер ұсыну қажет. Жерді қолдануды тоқтатуда орын толтыру төлемдері берілуі керек. Орын толтыру төлемі жіберіліп алынған пайда мен рентаны қосқанда есептелінеді. Орын толтыру төлемін бөлу проблемасы әлі де жетілмеген, сондықтан бұл мәселе заң тәртібімен жүргізілуді қажет етеді. [24]

Жергілікті уәкілеті органдар жұмсалынбаған қаржыны білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет т.б. әлеуметтік проблемаларды шешуге жұмсайды. Экологиялық жағдайдың төмендеуінің өзектілігіне негізінен жер иелеріне салынған айыппұлдар болып табылады.

Жер қатынастарын реттеуде айыппұлдың сыныптамасы:

• 
  жерді ластау және өнімділігін төмендету;
  
• 
  ауыл шаруашылық айналымынан жерді алу;
  
• 
  егістік жерлерін жайылымға айналдыру.
  

Кәсіпорындар мен фирмалардың жұмыстарының өнімділігі мен тиімділігі олардағы мекшік түріне байланысты болады. сол себепті фирмалар тиімді жұмыс істеу үшін меншік түрін өзгертуге және мекшіктік қатынастарды сапаландыруға ұмтылады. Бұл меншіктік объектілерді жекешелендіруге ұмтылудың басты себебі.

Жекешелендірудің басты белгілері ретінде келесі ерекшеліктерді атауға болады:

- мемлекеттік меншік құқығының жеке адамдарға көшуі немесе - - мемлекеттік меншіктің жекеменшікке ауысуы;

- мемлекеттік кәсіпорындарды толығымен жеке адамдарға сату;

«Жекешелендіру» деген ұғымдарға әр елдің ресми құжаттарында әртүрлі түсініктеме беріледі, бірақ ол түсініктемелер жекешелендірудің жоғарыда аталған ерекшеліктерінен алыс кетпейді.

Экономикалық жағдайдың сипатына орай меншіктің ауысу түрлерінің модельдеріне байланысты жер меншігі де өзгеруде. Жекешелендіру аталған ерекшеліктері мен түрлеріне қоса жекешелендірудің жаңа сипаты – мемлекет меншігіндегі жер үлесін жеке фирмаларға беру, өнідірістік басты міндеттерді (өнім өндіру) жекешеленген шаруашылыққа тапсыра отырып, қаржылай басқару тетігін мемлекет уысынан шығармау шындығында жекешелендіру деп кәсіпорынның басты капиталын сатуды ғана айтуға болмайды. Жекешелендіру экономиканы мемлекет билігінен босату және жеке азаматтарда кәсіпорындардың мүлкіне иелік етуге құқық беру арқылы өндірісті тиімділендіру үшін әкімшілік тарапынан қысымды азайтуды да айтуға болады.

Жер меншігін жеке меншіктерге беру арқылы жер игерудің тиімділігін арттыру дүниежүзілік тәжірибе арқылы дәлелденіп отырғанын айта кеткен жөн. Бұған келесі жәйттарды атаған жөн:

- жердің қолданылуының рентабельділігінің артуы;

- жер өңдеуге мемлекет тарапынан шығарылатын шығынның азаюы;

- бюджет қорына түсімнің молаюы;

- сыртқы және ішкі қарыздың азаюы;

- монополизм мен күрестің шыңаюы;

- қаржы нарығының кеңеюі;

- халықтың инвестицияларға сұранысының артуы;

- жұмысшылардың компаниялардың қаржылық үлесіне көптеп тартылуы;

- кәсіподақтар қозғалысының тежелуі;

- жеке меншіктердің әлеуметтік және саяси жетілуі.

Жердің мемлекет мешігінде болуы мемлекеттік қаржылық саясаттың бюджеттік қарызды өтеуге, сол арқылы ақшаның құнсыздануына бөгет жасауға мемлекеттің сыртқы қарыздарын төлеуге бағытталған басты табыс көзі болып отыр. Ал жер иелігін жекешелендіру және жерден өндірілетін өнім мен табыстың жекешелендіруге байланысты молаюына ықпал етеді. Шығыны көп тиімсіз кәсіпорындарды жекешелендіру, оларға мемлекет тұрғсынан бөлінетін бюджеттік шығындарды азайтады. Мемлекеттік бюджеттің түсімдерінің молаюы өндірісті қаржылық қысымнан да қорғайды. Жекешелендіруден түскен пайда мемлекеттің макроэкономикалық салаларына да жақсы ықпал етеді.

Қазақстан Республикасында 4 000-ға жуық мемлекеттік ауыл шаруашылық агрокәсіптері мен ауыл шаруашылық өнімдерін өңдейтін кәсіпорындар бар. Осы өнідіріс орындары шарашылық ұжымдар түрінде ұйымдастырылады да, табыс әрі ұжым мүшелеріне теңдей бөлініп отырады.

Ауыл шаруашылықтың өнімдерін өңдейтің сектордағы сектордағы мемлекеттік агросервис мекемлері де жекешелендірудің ұжым мүшелеріне акцияларды теңдей бөліп беру арқылы жүзеге асырылатын жолымен өзгеруде.

Өндірілетін өнімнің бағасы аталған жағдайда белгілі мөлшерде мемлекет тарапынан информацияға сәйкес белгіленіп отырады.

Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың баса назар аударған мәселесі, Қазақстан Республикасының 2030 жылғы стратегиясының аталған басты шешімдері - жер игерушілер мен жер иелерінің салық салымдарын төлеу мүмкіншіліктерінің ұзақ мерзімді бағдарын қолдап – тек қана өз иеліктеріндегі мекшіктен түсетін түсімдер шамасына сай тіршілік етулеріне жағдай жасалуының керектігі болып табылады. Бұл жағдайда жер салығын төлеу– азаматтардың ел экономикасына сапалы түрде ат салысуы және қаржы бөлу механизміне де белсенді араласуы болады.Қазақстан Республикасының Президентінің айтуына орай – «Салық төлеу әрбір Қазақстандың азамат үшін қалыптағы жағдай болып, олардың патриоттық міндетіне айналады».

Ұсынылып отырған салықтың жақсартылған түрлерін қолдау «Қазақстан–2030» бағдарламасына толық сәйкес болып отыр. Президенттің айтуына «2005 жылдан бастап, еліміздің жылдық экономикалық даму жоспары осы стратегиялық 2030 бағдарламаға сай болуы керек». Міне сондықтан жер меншігіне салық салу саясаты да аса маңызды болады. Елдегі қабылданған бірыңғай салық салу жүйесі де осы экономикалық дамудың 2030 жылға дейінгі бағдарламаны түбегейлі жүзеге асыруға бағытталады. [25]

Қорытынды

Бүгінгі таңда бюджет жүйесі республикалық және жергілікті бюджеттерден тұрады.

Республикалық бюджет негізінен жалпы мемлекеттік салықтар есесбінен қалыптасатын және Қазақстан Республикасының Үкіметі өзіне Конституциямен, заңдармен Қазақстан Республикасының Президентінің актілерімен жүктелген міндеттерді жүзеге асыру үшін белгілейтін жалпы мемлекеттік бағдарламалар мен шараларды қаржыландыруға арналған орталықтандырылған ақша қаражаттарының қоры болып табылады.

Мемлекеттің экономикалық нарықтағы ұйымдастыруға экономикалық құралдардың арасында салықтарға ерекше орын берілген. Әр мемлекетте нарықты дамытуы салық саясаты арқылы мемлекеттің өмір сүруінің және экономикалық қызмет етуінің реттеуші өзегі ретінде қарастырады. Отандық және шетел тәжірибелері көрсеткендей, салықтар және салық саясаты экономиканы басқарудың, қаржы құралдарының «күшті» құралы болып саналады.

Жергілікті бюджеттен жергілікті бағдарламалар мен шараларды қаржыландыру қамтамасыз етіледі, және жергілікті бюджет арқылы жалпы мемлекеттік бағдарламалар мен шаралардың бір бөлігін іске асыруға жол беріледі. Жергілікті атқарушы органдар (әкім, маслихат жиналысы) тиісті әкімшілік аумақтық бөліністер аумағында арнайы экономикалық аймақтардың жұмыс істейтінін ескере отырып, өз аумағының бюджетін дербес жасайды және атқарады. Сонымен жергілікті салықтар мен алымдар жергілікті бюджеттердің кірістерін толтыруға, бекітіліп берілген және жергілікті мақсаттағы қажеттерді қаржыландыруға жұмсалатын жеке тұлғалар мен кәсіпорындардың заң жүзінде белгіленген міндетті төлемдерінен тұратын Қазақстан Республикасының салықтар жүйесінің бір бөлігі. Сонымен қатар, жер салығының жергілікті бюджет жүйесінде алатын орны да ерекше болып келеді. Жер салығы жоғарыда айтылғандай, ол жер ресурстарын тиімді қолдану үшін, жер құнарлығын арттыру, оны қорғау жөніндегі шараларды жүргізу үшін, сол аймақтың әлеуметтік – мәдени дамуы үшін және мемлекеттік шараларды ұйымдастыру және жергілікті бюджет кірістерін қалыптастыру үшін белгіленген.

Жер салығы басқа да жергілікті салықтар мен алымдар сияқты мазмұнына қарай, бүгін де бюджетті түрдегі қаржылық қатынастар екі бағытта міндеттерін атқаруда: біріншіден, экономиканы тұрақты ұстай отырып, экономиканы дағдарыстан шығару үшін қаржы құралдарын орталықтандырылған жүйеде бөліп беру болса, екінші жағынан, жергілікті басқару органдарының қаржы қорларын кұру және пайдалануға байланысты құқықтарын арттыру арқылы іске асырылуда. Себебі, қазіргі уақытта әр аймақтың әлеуметтік экономикалық дамуының деңгейі, еліміздің нарықтық жағдайындағы қиындықтармен сәйкес келеді. Сондықтан жергілікті бюджетердің дербестігін қолдай отырып басқа да экономикалық қаржылық, бюджеттік салаларындағы маңызды мәселелерді неғұрлым кең және заң жүзінде ұйымдастыру қазіргі экономикалық жағдайдың талабы болып отыр. Қазақстанның Республикасының Жер Кодексінде жер мемлекетіміздің меншігі деп жария етілген. Жерді пайдалану үшін ақы төленуі тиіс. Бұл ақы жер салығы, төлемдері ретінде қарастырылған. Негізінен жер салығының мақсаты-экономикалық әдістермен жерді ұтымды пайдалануды қамтамасыз ету және жерді сақтау, құнарлығын арттыру, территориялардың әлеуметтік–мәдени дамуы үшін қажетті шараларды іске асыру арқылы бюджетке түсетін табыстарды құрау. Негізінен салық баршамыздың орындайтын міндетіміз болғандықтан оны дер кезінде, Салық Кодексінде белгіленген мөлшермен төлеу біздің борышымыз. Салық заңнамалары осы салықтық қатынастарды реттеп отыратын экономиканың бір тетігі деп айтуға әбден болады. Жергілікті бюджет кірістерінің уақыттан уақытқа ұлғаюы бюджет қаржысын ұйымдастыруында неғұрлым оң нәтижесін көрсетсе, соғұрлым жергілікті аймақтың әлеуметтік- экономикалық дамуының бір өзегі болып қалмақ.

Қолданылған әдебиеттер тізімі:

1. 
   Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы” Астана, 2006 жылғы 1 наурыз // Егемен Қазақстан 2 наурыз 2006 ж.
   
2. 
   Ермекбаева Б.Ж., Құлжабаева М.Т., Бурабаев О.Б. “ Жергілікті салықтар мен алымдар” / Алматы 1998 ж. “Экономика”
   
3. 
   Ілиясов Қ. Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы” / Алматы 2003 ж.
   
4. 
   Черник Д. Г. “Налоги” / Москва 2003г., “Финансы и статистика”
   
5. 
   Черник Д.Г. “ Основы налоговой системы” / Москва 2002г., ЮНИТИ
   
6. 
   ҚР «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» салық Кодексі. / 2002 жыл Алматы.
   
7. 
   Волкова Н.О. “О налоговых льготах ”// Аль- Пари, №9, 2003 г.
   
8. 
   Горохов Н.О. “О реформировании налогового законодательства” // Налоговый Вестник, № 9, 2003 г.
   
9. 
   Есенов Б.М. “Уақыт кәсіпкерлерге тың міндетті жүктейді” // Егемен Қазақстан № 60, 25 наурыз 2005 ж.
   
10. 
    Серикбаева К. “Экономическое содержание земельного налога и принципы налогообложения земли” // Қаржы- қаражат, 3/ 2003 ж.
    
11. 
    «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан Республикасының Кодексінің негізгі ережелерін түсіндіру жөніндегі жинақ // Астана, 2004 ж.
    
12. 
    Смагулов Б.Р. “Организация рынка земли в ФРГ” // Экономика и жизнь, № 15, 2001 г.
    
13. 
    Нургалиева Г.К. “Рынок земли в зарубежных странах” // Аль-Пари, № 4, 2004 г.
    
14. 
    Ермекбаева Б.Ж., Арзаева М.Ж. “Шет мемлекеттердің салықтары” / Алматы 2001 ж. “Экономика”
    
15. 
    Джапарова Н. “Реформирование земельного налога как продолжение земельной реформы в Кыргызской Республике ” // Аль-Пари № 2, 2005
    
16. 
    Сурашев А.А. “Налоговые проблемы” // Қаржы-қаражат № 5, 2005 г.
    
17. 
    
    
18. 
    Мустафаиева А.Т. “Проблемы залога земель сельскохозяйственного назначения и основные направления его развития в Республике Казахстан” // Банки Казахстана № 10, 2005 г.
    
19. 
    Серикбаева К. “Совершенствование системы налогообложения земель” // Қаржы-қаражат № 4, 2003 г.
    
20. 
    Пягай А.А. “Налогообложение-метод государственного регулирования аграрного сектора Казахстана” // Банки Казахстана № 9, 2004 г.
    
21. 
    Серикбаева К.А “Финансовые аспекты совершенствования земельных отношений в Казахстане” // Аль-Пари № 2, 2003 г.
    
22. 
    Есбайев Б. “Иелі жер киелі” // Егемен Қазақстан № 27, 2005 ж.
    
23. 
    Ким И. “Управление земельными ресурсами” // Саяса № 8, 2005 г.
    
24. 
    Касымов С. “Роль земельных отношений в углублении процессов экономической трансформации” // Аль-Пари № 2, 2003 г.
    
25. 
    Назарбаев Н. “Қазақстан-2030” / Білім 1998 ж.