С.Қ. Малыбаев, Н. А. Данияров, А. Ж. Қарсақова

 
 
жағының  секторларының  біреуіне:  доңғалақ  жұбын  құрастырған  дайындау-
шы-заводтың  шартты  нөмірін («ф»  әрпі),  қабылдау  таңбаларын, 
құрастырылған күнін; доңғалақтар күпшектерін ығысуға сынау таңбаларын, 
сынау жүргізген заводтың шартты нөмірін,  қабылдау таңбаларын, сыналған 
күнін;  осьті  дайындау  таңбасын,  осьті  жасаған  заводтың  шартты  нөмірін, 
осьтің  нөмірі  мен  жасалған  күнін;  осьтің  сол  мойнағының    бүйір  жағына: 
доңғалақ  жұбын  толық  куәландыру  таңбасын,  куәландыру  жүргізген  вагон 
депосының шартты нөмірін және күнін жазады.  
 
 
 
Дайындаушы заводтың шартты № 
Осьтің жасалған күні 
Ось нөмірі 
Балқыма № 
Инспектордың таңбасы 
Құрастыру таңбасы 
                                                                   42
 
1.8-сурет Сырғанайтын мойынтіректі доңғалақ жұбының осі 
мойнағының бүйір жағындағы таңба 
 
Поездар қозғалысын қамтамасыз ету мақсатында техникалық пайдалану 
Ережелерімен  доңғалақ  жұптары  элементтерінің  тозу  және  бұзылу 
шақтамаларының  нормалары  белгіленген.  Доңғалақтардың  ішкі  қырлары 
арасындағы  ара  қашықтық 1440
±3  мм  болу  керек.  Сағатына 120 км-ден 
артық  жылдамдықпен  айналатын  поездардың  жолаушылар  вагондарында, 
ара  қашықтық  1440
±1  мм  болу  керек.  Бұл  ара  қашықтықты  доңғалақ 
жұптарын  куәландыру  кезінде  және  оларды  вагонның  астына  әрбір 
жылжытқан  кезде  мұқият  бақылайды.  Оны  диаметрлі  орналасқан  төрт 
нүктеде арнайы үлгімен өлшейді    (1.9-сурет). 
 
 
 
Заводтың шартты №
 
Толық куәландырылған күні 
Құрастырылған күні
 
Заводтың, депоның немесе 
ВДШ шартты № 
Орын 
                            

 
 
 
1.9-сурет Тұтас айналған доңғалақтар немесе құрсаулар тоғындарының 
ішкі шекаралары арасындағы ара қашықтықты өлшеуге арналған үлгі 
 
Доңғалақ  жұптарының  негізгі  ақаулылықтары:  тұтас  айналған 
доңғалақтар мен құрсаулар тоғындарының жазылуы; жалдардың қалыңдығы 
бойынша  тозуы;  доңғалақтардың  айналатын  бетіндегі  сырғақтар,  бұдырлар 
мен  қуыстар  және  жарықшақтар.  Доңғалақ  жұптарының  айналу  шеңбері 
бойымен жазылуы келесідей болатын вагондар пайдалануға берілмейді: алыс 
жол жүретін жолаушылар  поездарында 7 мм-ден артық, жүк және рефриже-
ратор (сағатына 120 км дейінгі жылдамдықпен жүретін) вагондарында  9 мм-
ден артық. 
Сағатына 120 км-нен  артық  жылдамдықпен  қатынайтын  поездарға 
қосылатын,  жолаушылар  вагондарында  доңғалақ  жұбының 5 мм-ден  артық 
емес көлемінің  жазылуына рұқсат етіледі.  Тұтас айналған доңғалақтар мен 
құрсауларжың жазылуын абсолюттік стандарттық үлгінің көмегімен өлшейді 
(1.10-сурет, а). Жалдың қалыңдығын сол абсолюттік үлгімен, бірақ оның кері 
жағында  бар  болатын  басқа  өлшеу  аяғымен  өлшейді (1.10-сурет,  б). 
Жалының оның биіктігінен 18 мм ара қашықтықта өлшенген қалыңдығы  25 
мм-ден кем болатын доңғалақ жұптарын ауыстырады. 
 
                      а)                                            б)                 
 
1.10-сурет Доңғалақтың жазылу көлемін (а) және жалының қалыңдығын 
(б)  абсолюттік үлгімен өлшеу 
 
Сағатына 120 км-ден  артық  жылдамдықпен  қатынайтын  поездарға 
қосылатын  жолаушылар  вагондарында,  жалдың  қалыңдығы 28 мм-ден  кем 
болмау  керек.  Жалдың  тозғанын  (кесілгенін)  айқындау  үшін  арнайы  үлгіні 
қолданады (1.11-сурет). 
Егер  үлгінің  тік  қыры 18 мм  биіктікте  жалдың  шындыққа  негізделген 
қалыңдығына  байланыссыз,  жалдың  кесілген  бетімен  жанасса,  доңғалақ 
жұбы вагонның астында жұмыс істеуге жіберілмейді.   
Үлгіні  доңғалақ  жұбына  орнату  кезінде  оның  аяғы  доңғалақтың  ішкі 
қырына  тығыз  қысылу  керек.  Тұтас  айналған  доңғалақ  немесе  құрсау 
тоғынының  жазылу  шеңбері  бойынша    қалыңдығы 1.3-кестеде  келтірілген 
шамалардан кем доңғалық жұптары пайдалануға жіберілмейді. 
                                                                   43
                            

 
 
Тежегіш  қалыптармен  қатты  қысылып  қалған  доңғалақтар  айналмай, 
рельстердің бойымен  сырғып (юзбен  жүрсе), дұрыс тежелмеу  кезінде пайда 
болатын,  доңғалақ  тоғынының  айналатын  бетіндегі  желінген  жерлерді 
сырғақтар деп атайды. Тереңдігі 2 мм-ден артық сырғағы бар, шығыршықты 
мойынтіректі доңғалақ жұптары және тереңдігі 1 мм-ден артық емес сырғағы 
бар, 
шығыршықты 
мойынтіректі 
доңғалақ 
жұптары 
пайдалануға 
жіберілмейді.    Сырғақтың  тереңдігін  абсолюттік  үлгімен  өлшейді. 
Өлшемдерді  екі  жерде:  сырғақтың  орналасқан  жерінде  және  оның  жанында 
жасайды.  Өлшемдер  арасындағы  айырмашылықты  сырғақтың  тереңдігі 
құрайды.  
Тұтас  айналған  доңғалақ  немесе  құрсау  тоғынының  айналатын  бетінде 
сырғақтың  бар  болуы  салдарынан  айқындалатын  шағын  жергілікті  тереңдік 
бұдыр деп аталады. 
 
1.3-кесте Тоғын мен құрсаудың мүмкін болатын параметрлері 
 
Вагондар 
Тұтас айналатын 
доңғалақ тоғынының 
қалыңдығы, мм 
Құрсаудың 
қалыңдығы, 
мм 
Жолаушылар вагондары:  
 
қозғалыс жылдамдығы кезінде, км/сағ:  
 
140-тан 160 дейін 40 
– 
120-дан 140 дейін 35 
– 
120-дан төмен 25 
– 
Жүк вагондары:  
 
Алты және төрт осьті 22 
25 
Екі осьті 19 
22 
 
Сондай-ақ  бұдырлар    металдың  жасырын  ақауларынан  пайда  болуы 
мүмкін. Тұтас айналатын доңғалақтары мен құрсауларының бетінде тереңдігі 
10 мм-ден артық немесе жүк вагондарында ұзындығы 5 мм-ден артық және 
жолаушылар  вагондарында  ұзындығы 25 мм-ден  артық  бұдырлары  бар 
доңғалақ  жұптары  пайдалануға  жіберілмейді.  Бұдырдың  тереңдігі - 
сырғақтың  тереңдігі  сияқты,  жазылуын  шығарғанда    айналу  бетінен,  ал 
бұдырдың ұзындығы миллиметрлік бөліктері бар сызғышпен өлшенеді.   
 
 
                                                                   44