«роль транспортной науки и образования в реализации пяти институциональных реформ», посвященной
жүктеу 15,03 Mb. Pdf просмотр
|
| 1.
Автокөліктер көп шоғырланған осы екі аудандағы радиациялық жағдайды бағалау үшін РД1503 радиоактивті индикаторымен - 0,30 мкЗв\сағ диапозонында өлшеу жүргізілді. 2. Автокөліктер аз жүретін аудандарда өлшеу жүргізу. Екі аптадай жүргізілген өлшеу нəтижесінде аптаның алғашқы күндеріне қарағанда соңғы күндерінде өлшенген радиация мөлшері жоғары болды. Бұл кезде гамма фонның орташа көрсеткіші - 0,16 мкЗв/сағ болды. Максимальды көрсеткіш – 0,19-0,20 мкЗв/сағ., минимальды көрсеткіш – 0,13 - 0,14 мкЗв/сағ болды. Оның себебі Сыбаға базары қала халқының азық-түлік, көкөніс өнімдерін алатын негізгі сауда орталығы болуынан, осы кезде автокөліктің тығыздығының жоғары болуы. Ал Ақмешіт мөлтек ауданының автобустар аялдамасында жүргізілген гамма фон мөлшері жұмыс күндері жоғары болды. Оның себебі, автокөліктер санының демалыс күнге қарағанда көп болуы, ауаға шығатын техногенді радионуклидтерден түсетін жүктеменің көбеюі себеп болады. Əрі жақын маңда Қызылорда жылу орталығынан шығатын шығарындылардың да гамма фонға елеулі əсері бар. Жалпы алғанда, Қызылорда қаласының радиациялық ахуалы тұрақты деп саналады. Тек жасанды көздерден шығатын заттар айналымының əсері, тұрмыстық қызмет көрсету, сияқты, қайта қалпына келетін ағымдық əсерлер уақытша өзгертеді. Қорыта келе, адамның іс-əрекетінің нəтижесінде шыққан шығарындылар табиғи радиациялық фоннан өзгерген технологиялық радиациялық фон қалыптастырады.
ƏДЕБИЕТ 1.
Козлов В.Ф. Справочник по радиоционной безопасности . – 4-е изд.перероботки и доп. – Москва: Энергоатомиздат, 1991.-352c. 2.
Приаралья. Выпуск за 2014. - Астана. 2013.
3. Информационный бюллетень о состоянии окружающей среды и здоровья населения Приаралья. Выпуск за 2014. - Астана. 2014.
4. Информационный бюллетень о состоянии окружающей среды и здоровья населения Приаралья. Выпуск за 2015. - Астана. 2015.
5. В.П. Машкович, А.М. Панченко. Основы радиационной безопасности. – М.: Энергоатомиздат, 1990. - 176 с.
98
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ УДК 574 (075.8)
Шпехт П. – студент, Костанайский инженерно-экономический университета им. М. Дулатова (г. Костанай, Казахстан) Жамалова Д.Б. – ст. преподаватель, Костанайский инженерно-экономический университета им. М. Дулатова (г. Костанай, Казахстан)
ГЕНЕТИЧЕСКИ МОДИФИЦИРОВАННЫЕ ПРОДУКТЫ: ДЕЙСТВИТЕЛЬНО ЛИ ОНИ ОПАСНЫ? За последние годы в прессе и на телевидении все чаще появляется информация о генетически модифицированной продукции. Причем среди выступающих есть как сторонники этой продукции, так и ярые противники. Сторонники и ученые, разрабатывающие генетически модифицированную продукцию, считают ее чуть ли не панацеей спасения мира от голода и болезней. Противники обвиняют создателей генетически модифицированных продуктов в уничтожении всего населения земного шара.
Во
всем мире
идут споры
о безопасности применения генетически модифицированной продукции. Это является весьма актуальным и в нашем городе, так как мы можем предположить, что: 1.
2.
Жители города почти ничего не знают, что такое генетически модифицированные продукты. 3.
Горожане весьма равнодушно относятся к сохранению своего здоровья. Цель работы: изучить распространение генетически модифицированных продуктов в оптово-розничной сети г. Костаная и отношение горожан к генетически модифицированным продуктам. Задачи работы:
1. Выяснить, что такое генетически модифицированные продукты. 2. Изучить влияние генетически модифицированных продуктов на здоровье человека. 3. Выявить, какие генетически модифицированные продукты встречаются в оптово-розничной сети г. Костаная. 4. Изучить отношение горожан к генетически модифицированным продуктам. Данная работа проводилась, в основном, в форме социологического исследования (анкетирование жителей г. Костаная). Объект исследования: жители города Костаная. Предмет
исследования : отношение жителей города
к генетически модифицированным продуктам. Методическая процедура исследования : данное социологическое исследование имеет не сплошной, а выборочный характер, так как быстро исследовать всю совокупность жителей Костаная невозможно. Имеет смысл опросить по несколько человек из различных социальных групп, чтобы получить общее, развернутое представление об отношении к генетически модифицированным продуктам. Выборка: Генеральная совокупность – жители города Костаная. Выборочная совокупность – 40 человек: 20 мужчин и 20 женщин. Возраст респондентов – от 16 до 55 лет. Социальные группы – студенты, преподаватели Костанайского Инженерно- Экономического университета им. М. Дулатова Образование – от незаконченного среднего до высшего. Инструментарий опроса: анкета.
99
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ С тех пор, как человек перешёл от собирательства и охоты к земледелию и скотоводству, он занимается выведением новых, нужных ему и более продуктивных сортов растений и пород животных. Это всегда требовало многих лет и даже десятилетий упорного труда. Но в конце 1970-х-начале 1980-х гг. появились быстрые и радикальные методы генной инженерии, с помощью которых стало возможно изменять в нужную сторону свойства организма, вводить в геном чужеродные полезные гены. Генетически модифицированные организмы – это любые одноклеточные или многоклеточные в результате вмешательства человека в их генетический аппарат, способные к воспроизводству или передаче наследственного генетического материала и отличные от природных организмов. Учёные открыли ферменты, которые позволяют выделять микроскопические участки ДНК, отвечающие за тот или иной наследственный признак организма, расшифровывать гены и вставлять их в другие клетки. В результате новый хозяин гена приобретает необходимые свойства. Методами генной инженерии можно получать качественно новые особи, изменять свойства исходных сортов в желательном для человека направлении. Например, к геному растения прививается ген иных живых существ или других растений, после чего оно становятся менее подверженным заболеваниям или приобретает устойчивость к засухе. Генетически модифицированные продукты (ГМП), полученные из таких растений, могут иметь новые полезные для человека свойства (вкус, пищевую ценность, устойчивость к неблагоприятным условиям в процессе хранения и т. п.). Природа риска при получении и использовании генетически модифицированных организмов настолько многообразно, что даже его систематизация – достаточно сложная задача. Однако определённое понимание этой проблемы в настоящее время уже достигнуто. В целом, возможные причины риска условно можно разделить на две группы: воздействие на окружающую среду и воздействие непосредственно на человека.
Для выяснения отношения к генетически модифицированной продукции мы составили опросный лист, куда вошли 8 вопросов. Опрашивались 40 человек разных возрастов и слоев населения. Это были студенты и преподаватели. В результате анкетирования нами было выяснено, что жители города абсолютно (100%) не знают, какие продукты являются генетически модифицированными. Кроме того, всех опрошенных можно разделить на две возрастные группы – до и после 25 лет. Такое разделение вполне обосновано, так как учитывались социальный статус, общность интересов, жизненный опыт. В возрастной категории было опрошено 20 молодых людей студентов Костанайского инженерно-экономического университета им. М. Дулатова. В другой категории оказались преподаватели. Вся ГМП, представленная в магазинах, покупается нашими жителями в большей или меньшей степени, за исключением детских молочных смесей или каш. Но, здесь, возможно, просто в анкетировании не принимали участие молодые мамочки, которые чаще всего и покупают эту продукцию. В основном, покупаются шоколад, напитки и чипсы, причем, основными покупателями являются молодые люди: ученики и студенты. Более половины опрошенных (77,5%) в большей или меньшей степени стали бы употреблять ГМП, даже, если бы знали, что она является генетически модифицированной. 97,5% опрошенных не встречали на упаковках маркировку о том, что данная продукция является генетически модифицированной. Только один человек сказал, что встречал такую маркировку. Подавляющее большинство опрошенных не смогли вразумительно ответить на вопрос, какой вред здоровью могут нанести генетически модифицированные продукты. Как мы и предполагали, большинство опрашиваемых (кстати, в разных возрастных группах) – 62,2% не знают, наносят ли вообще генетически модифицированные продукты
100
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ вред здоровью. На данный вопрос мы получили весьма парадоксальные ответы, например: выпасть или испортиться зубы – 5 человек; расстройство желудка – 5 человек; растолстеть – 1 человек. Но это и не удивительно, так как даже среди ученых, занимающихся этой проблемой, нет единого мнения. Все однозначно могут признать, что сказать точно, является ли эта продукция опасной, можно только спустя достаточно длительного время.
Назарова Ж.Ж. – ст. преподаватель, Костанайского инженерно-экономического университета им. М. Дулатова (г. Костанай, Казахстан) Серикова Ж. – студент, Костанайского инженерно-экономического университета им. М. Дулатова (г. Костанай, Казахстан)
ЭКОЛОГИЯ И ЭКОЛОГИЧЕСКАЯ БЕЗОПАСНОСТЬ На сегодняшний день в мире существует много экологических проблем, начиная от исчезновения некоторых видов растений и животных, заканчивая угрозой вырождения человеческой расы. На данный момент в мире существует много теорий, в которых большое внимание уделяется нахождению наиболее рациональных путей их решения. Но к сожалению, на бумаге все оказывается значительно проще, чем в жизни. Также во многих странах проблема экологии стоит на первом месте, но увы в не нашей стране, по крайней мере раньше, но сейчас ей начинают уделять все больше внимания, принимаются новые экстренные меры: - усилить внимание к вопросам охраны природы и обеспечения рационального использования природных ресурсов; - установить систематический контроль за использованием предприятиями и организациями земель, вод, лесов, недр и других природных богатств ; - усилить внимание к вопросам по предотвращению загрязнений и засоления почв, поверхностных и подземных вод ; - уделять большое внимание сохранению водоохранных и защитных функций лесов, сохранению и воспроизводству растительного и животного мира, предотвращению загрязнения атмосферного воздуха ; - усилить борьбу с производственным и бытовым шумом. Все те меры, которые приведены выше, рассматриваются в общих чертах. Все стороны деятельности человечества, и в том числе природоохранная деятельность, неразрывно связаны с производством и потреблением энергии, прежде всего электрической. Однако резкий рост темпов развития энергетики, без которого пока что немыслим научно-технический прогресс, ставит две важнейшие проблемы, от успешного решения которых во многом зависит будущее человечества. Во-первых, это проблема обеспеченности энергетическими ресурсами, во-вторых, проблема влияния энергетики на состояние окружающей среды. Энергетика является одной из самых загрязняющих отраслей народного хозяйства. При неразумном подходе происходит нарушение нормального функционирования всех компонентов биосферы (воздуха, почвы, воды, животного и растительного мира), а в исключительных случаях, подобных Чернобылю, под угрозой оказывается и сама жизнь. Поэтому главным должен стать подход с экологических позиций, учитывающий интересы не только настоящего, но и будущего. Воздействия современных предприятий, в частности, энергетических на природную среду,
как правило, носит комплексный характер, поскольку в
101
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ технологических процессах современных производств находят применение физико- механические, физико-химические и химико-биологические процессы. Выявление и определение их качественных и количественных характеристик позволяет характеризовать функционирование природно-промышленных систем и по экологическим показателям, воздействующим на природную среду. Воздействия могут протекать в открытой и скрытой формах. Так, для открытых форм воздействий характерны выбросы (в атмосферу), сбросы (в гидросферу и литосферу) а для закрытых – поля электромагнитных и ионизирующих излучений, микроконцентрации вредных веществ, как то, диоксины и др., находящиеся в выбросах производств в окружающую среду. Воздействия производства на природную среду проявляются в природных компонентах в виде нарушений или загрязнения. Особо следует подчеркнуть тот факт, что человек в процессе техногенеза сам оказался объектом, который в первую очередь испытывает на себе последствия антропогенной негативной деятельности, проявляющейся в нарушениях и загрязнениях природной среды. Распространение перечисленных выбросов в атмосферу зависит от рельефа местности, скорости ветра, перегрева их по отношению к температуре окружающей среды, высоты облачности, фазового состояния осадков и их интенсивности. Так, крупные градирни в системе охлаждения конденсаторов ТЭС существенно увлажняют микроклимат в районе станции, способствуют образованию низкой облачности, туманов, снижению солнечной освещенности, вызывают моросящие дожди, а в зимнее время – иней и гололед. Взаимодействие выбросов с туманом приводит к образованию устойчивого сильно загрязненного мелкодисперсного облака – смога, наиболее плотного у поверхности земли. Одним из видов воздействия ТЭС на атмосферу является все возрастающее потребление воздуха, необходимое для сжигания топлива. Для улучшения охраны зеленых зон и лесопарковых территорий необходимо определить их четкие границы. Должны быть установлены и благоустроены в них места длительного и кратковременного отдыха населения. Организована охрана
и своевременная очистка данных территорий. Значительную роль играет проведение работ по расширению в городах и пригородных зонах площади зеленых насаждений, создание новых парков, садов, скверов. Также строго ограничивать отвод земельных участков в лесах зеленых зон городов, лесных защитных полосах и других лесах первой группы, для целей, не связанных с развитием лесного хозяйства. Надо сказать, что в данное время в этой области очень много нарушений, что связано с плохо развитой законодательной системой. Выводы: Надо сказать, что, кроме этого, принимаются такие меры, как: - обеспечение организации производства нового, более
совершенного оборудования и аппаратуры для очистки промышленных выбросов в атмосферу от вредных газов, пыли, сажи и других веществ ; - проведение соответствующих научных исследований и опытно-конструкторской работ по созданию более совершенной аппаратуры и оборудования для защиты атмосферного воздуха от загрязнения промышленными выбросами ; - осуществление на предприятиях, в организациях и учреждениях шефмонтажа и наладки газоочистного и пылеулавливающего оборудования и аппаратуры; - осуществление государственного контроля за работой газоочистных и пылеулавливающих установок на промышленных предприятиях. Я считаю, что экологическая проблема одна из наиболее важных задач человечества. От решения этой проблемы зависит будущее всей планеты. И уже сейчас люди должны это понимать и принимать активное участие в борьбе за сохранение мира.
Пусть их вклад не такой уж и значительный, но как говорится: ”С миру по нитке - голому рубашка”.
102
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ЛИТЕРАТУРА
1. Величковский Б.Т. “Здоровье людей и окружающая среда” (учебное пособие). 2. Савельев И.В. «Курс общей физики», том 2, «Электричество и магнетизм. Волны. Оптика». - М. Наука, 1978. 3. Книга о здоровой жизни или Валеология. Дубровский В. И., 2000. 4. Свинухов Г.В., Свинухов В.Г., Сенотрусова С.В. “Основы экологии и охраны окружающей среды” 5. Страны и народы: Науч.-попул. Геогр.-этногр. Изд. В 20-ти т. Земля и человечество. Глобальные проблемы / Отв. Ред. И. Т. Фролов. – М.: Мысль, 2012.
УДК 577.4:628.515
Берсембаева С.К . – оқытушы, М.Тынышбаев атындағы Қазақ Көлік жəне Коммуникациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.) Нариманов А. – студент
, М.Тынышбаев атындағы Қазақ Көлік жəне Коммуникациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.)
ЖЕРГІЛІКТІ ЖЕРДЕГІ ҮЛКЕН КӨЛДІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ЗЕРТТЕУ
Туған жер, топырағыңнан нəр аламын, Көркіңе, келбетіңе таң қаламын. Кең далам,айдын шалқар көл мен өзен Мен саған тең өлкені қайдан табам?
Экологиялық білім – маңызды мəселе. Экология – тірі организмдердің бір – бірімен қарым-қатынасын қоршаған ортамен байланыстырып зерттейтін ғылым. Бұл анықтама қазір ғылыми-техникалық прогресспен жəне адамның іс-əрекетімен байланыстырыла айтылып, оның аясы кеңейе түсуде. Экология ғылымының нені зерттейтіні анықталса да, қоғамдағы асқынған проблемалар еш шешімін таппай күннен күнге ушығуда. Осындай келеңсіздікті болдырмау үшін халықтың экологиялық білімі мен тəрбиесін көтеруіміз керек. Ол, əрине, ең бірінші мектеп табалдырығынан басталады. Сол себепті мектептегі экологиялық тəрбие мен білімді күшейту, кезек күттірмейтін мəселе.
Экологиялық білім берудің жəне тəрбиелеудің мазмұны білім беру жүйесін жəне табиғат байлығын оңтайлы жəне орынды қолдана білу жолдары мен əдістері туралы түсініктерін дамытатын оқушылар қызметінің түрлерін қарастыра отырып, қоршаған ортаны сақтау бойынша нақты дағдыларын қарастырады. Адам үшін туған жерден ыстық не бар? Оның табиғатын суреттеу арқылы өз жері, өз еліне деген сүйіспеншілігін арттырып, қоршаған ортаға жанашырлық сезіммен қарап, оны сақтай білу мақсатымыз. Талдауға қарағанда биылғы жылдың есепті кезеңінде өткен жылдың сəйкес кезеңімен салыстырғанда тұзды аммоний, фенол мен хром сияқты көрсеткіштер бойынша өткен жылға қарағанда су ластау. Шаған мен Деркөл өзендерінде де осындай жағдай байқалды. Облыстың шағын өзендері суларының құрамында хлоридтер, сульфаттар, магний тəрізді тұздардың жоғарылауымен сипатталады. Шағын өзендердегі ластаушы заттардың концентрациясы, бұл қысқы – көктемгі кездердегі табиғи-климаттық жағдайлармен байланысты. Ластану деңгейі біршама жоғары болып келген өзендердің қатарына: Өлеңті, Березка, Ащы, Шолақ – Аңқаты, Шідерті, Кіші жəне Үлкен өзен жəне Рыбный Сакрыл көлі жатады. Егер, адам бала кезінде табиғат ананы бағалауды үйренбесе, есейгенде де оның қасиет-құтын түсінбейді. Табиғаттың да жаны бар, сенің жасап жатқан əр іс-əрекетіңді ол
103
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ сезіп отырады. Сен оған қалай қарасаң, ол да саған солай жауап қайтарады. Ауылымыздың табиғи мақтанышы, көрік беріп тұрған бірден-бір табиғи ортасы, көгілдір қазынасы «Үлкен көл» бар. Сондықтанда жергілікті жеріміздің өсімдік əлемі мен жануарлар дүниесіне, кіші өзендеріне зер салып, байлығын бағаламақпыз. Зерттеу бөлімі. Зеленов ауданының физикалық – географиялық орны мен табиғат жағдайы.
Зеленов ауданы 7,7 мың шаршы километр аумақты алып жатыр.Ол облыстың оң жағалаулық бөлігінің солтүстігінде орналасқан жəне солтүстігінде Ресей Федерациясымен, шығысында Батыс Қазақстан облысының Теректі, солтүстік – шығысында Бөрлі, батысында Тасқала, оңтүстігінде Ақ Орал аудандарымен шектеседі. Теректі ауданымен шекаралас орта тұсын солтүстік – батысқа қарай созылып Орал қаласының жерлері алып жатыр. Аудан орталығы – Переметное ауылы.[ 1 ]
Тектоникалық жəне геологиялық құрылымы. Бұл территория түпкілікті теңіз суынан арылуы жағынан (Орал өзені аң-ғарымен Деркул жонының шығыс бөлігінен оңтүстікке қарай территориялардан басқа) сол жақ жағалаулық бөліктегі – Орал маңы үстіртінен кейін екінші орынды алады. Жер бедерінің вертикальды қозғалысы салдарынан полеоген дəуірінің орта шенінде теңіз суларының астынан Жалпы Сырт пен Орал маңы үстірті көтерілген. Осы кезеңдерге дейін Зеленов ауданының территориясы ұзақ даму тарихын бастан кешірді.
Су обьектілері жағдайы. Ауданның барлық өзендері Каспий теңізінің бассейініне жатады. Олардың негізгі бөлігі өзінің суларын Жайық өзеніне құяды. Ал Таловая өзенінің жоғарғы жағы жəне Солдатка, Трубица, Переметная сайлары Волга өзенінің бассейініне жатады. Ең үлкен өзен – Жайық. Ол Зеленов ауданын облыстың Бөрлі жəне Теректі аудандарынан бөліп жатыр. Зеленов ауданы территориясында ірі елеулі көлдер жоқ. Территория тоғандардың көптігімен ерекшеленеді. Ауданның оңтүстігінде Киров су қоймасы орналасқан. Ағып шығу жағдайына қарай ауданның барлық өзендері жазықтықта болып келеді. Барлық су қоры негізінен қар суымен қоректенеді, сондықтан су режимі бойынша көктемгі су тасқынды өзендер қатарына жатады. [2] Шаған, Деркөл ауданының негізгі су көздері кіші өзендері болып саналады. Су белдеуі жолақтары бойынша қорғауға алынған су айдындарындағы судың экологиялық сапасын тексеру мақсатында жылына 2 рет су құрамы зерттеуге алынады. Деркөл өзенінің суы құрамында тұз көп. Соңғы үш жылда фенол [3] Топырақ, өсімдік жамылғысы. Топырақтардың зональдық таралуы жағынан оңтүстікке қарай қара топырақтардан кейін қоңыр каштан топырағы орналасады, əдетте бұл топырақ типтері сыртты саздарда пайда болады. Олар сортаңданған. Сулы қабатты ұстап тұратын жыныстар жазатын ақ бор, мергель, избестастар болады. Судың минералдануы көптеген жағдайда 1-2 г/л-ден аспайды, бірақ олар ашқылтым болып келеді. Қоңыр – каштан топырақтары арасында сортаңдау белгілері бар қалыпты жəне карбонатты топырақтар жиі кездеседі. Шалғынды – батпақты топырақтар Зеленов ауданында тоғандар мен кішігірім өзендерді айнала қоршап жатады. Аудан көлемінде өсімдік (топырақта) далалық типке жатады. Ауданның солтүстігі ақ селеулі далада, ал оңтүстігі бетегелі далада орналасқан. Өзендердің жоғары террасаларында,сарғылт топырағында қара жусанды, түймедағы, ақ жусанды ала кешені пайда болды. Ауданның оңтүстік бөлігінде, Каспий маңы ойпатына өтпелі жерінде жантайған жазық терең жыралар мен сайлармен ойылған. Бұл жерде екі мүшелі, үшмүшелі өсімдік кешендері кең тараған.[2 ] Дарьинск ауылының физикалық – географиялық орны мен табиғат жағдайы. Дарьинск ауылы Батыс Қазақстан облысының есолтүстігінде, Жайық өзенінің оңтүстікжағалауынан алыстау орналасқан. Дарьинск ауылы солтүстігі – Орынбор губерниясы Первомай ауданымен, батысы – Трекино мен Чувашка ауылдарымен жəне шығысы – Рубежка ауылымен, оңтүстігі – Үлкен көл мен Жайық өзеніне дейін шектесіп жатыр. Қазір Дарьинск селолық округі Зеленов ауданы құрамына кіреді. 1935 – 1996
104
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ жылдар аралығында Приурал ауданының орталығы болған. Жер көлемі –182 , 4 км 2 .
ауданға жатады. Бұл ауданның агроклиматы ерте пісетін дəнді – дақылдарға, бау – бақшаларға өте қолайлы. Ауыл шаруашылығын сумен қамтамасыз етуде Үлкен көл суының маңызы зор. Көктем мен жаз айларында жергілікті жеке шаруашылық иелері мен жерді жалға алып көкөніс егетін кəсіпкерлер үшін мол табыс көзі болып отыр. Жергілікті тұрғын халық егін жəне мал өсірумен айналысады. Көл жағасы малға мол азық қоры жайылым, шөпте шауып алуға шабындық. [3] Үлкен көлді гидроэкологиялық зерттеу. Дарьинск ауылының іргесіндегі Үлкен көл оңтүстік батысты жағалай оңтүстік шығысқа дейін созылып жатыр. Бұл көл көрші Озерный ауылына дейін жетеді. Өз ауылымыздағы бөлігін бірнеше жылдан туристік - өл- кетану, экология үйірмелерінде үйірме мүшелері жəне танымдық жорықтар мен экскурсия сабақтарында үзбей зерттеп келеміз. Көл суы соңғы жылдары азайып бара жатқандығы байқалы, бізді алаңдатып отыр. Былтыр да, биылда «Орал өңірінің кіші өзендері» атты
аудандық туристік – экологиялық жорықтар мен
ғылыми конференцияларға қатысып, осы
көл туралы
өз ұсыныстарымызды жəне бағдарламаларымызды ұсынып келеміз. Өйтке-ні су өсімдіктері де сиреп бара жатқандығы да ойландырады. Бұрынғыдай емес соңғы жылдары қардың, жауын – шашынның аз түсуі де, ауа – райының биылғы ыссы болуы да əсер етіп отыр. Жергілікті ауыл адамдарының айтуы бойынша Дарьинск ауылынан 6 км қашықтықта Лебедовское, ауылымыздан 7-8 км қашықтықта «Брусяное», «Дубовое», «Светлое» көлшіктерінің бар екендігін анықтадық. Осы көлдердің ішіндегі ең үлкені болғандықтан біздің зерттеу аймағы ретінде алған көліміз «Үлкен көл» деп аталып кеткен. Үйірме мүшелері зерттеу барысында Үлкен көлге саяхат жасап, зерттеу барысында топ-топқа бөлініп, гидроэкологиялық зерттеулер жүргіздік. Үлкен көлдің ұзындығы 9-12 км. Орташа тереңдігі 4-5 м, ені 115-117 м. Ағынсыз көл болғандықтан ағысы жоқ. Тек күнделікті жел бағыты мен күшіне байланысты ағыс пайда болады. Көл суының сыйымдылығын өлшеу барысында W – BHL /6 формуласын пайдаландық. А- су қоймасының ұзындығы, Б- су қоймасының ені, * -тереңдігі, L- көлдің ұзындығы, B- көлдің ені, H –көлдің тереңдігі, W = 115*12*5/6 =1150 кв.м. Зерттеу барысында көл суы-ның сыйымдылығы 1150 кв.м – ге тең екендігі анықталды.
Судың мөлдірлігін анықтау . Өзен суында оның мөлдірлігін төмендететін қалқып жүретін заттар болады. Судың мөлдірлігін анықтау əдістері көп, соның бірі – Секки табақшасы арқылы анықтау. Бұл əдісте өзен суының мөлдірлігін анықтау үшін диаметрі 30 см болатын Секки табақшасын алып, оған жүк бекітілген ұзын жіпті байлап, тіке кететіндей етіп суға батырады. Біз Секки табақшасының орнына торға салынған қақпақша алдық. Табақшаны суға көзге көрінбей кеткенше батырдық. Көрінбей кеткендегі жіптің ұзындығы – судың мөлдірлігін көрсетті. Су мөлдірлігін көрсеткен тереңдік 60-70 см –ге тең болды. Су мөлдірлігі қалыпты жағдайда деп есептедік.
Судың түсін анықтау. Шыны ыдысқа зерттеліп отырған суды құйдық. Таза ақ қағазды ыдыстың арғы жағынан ұстау арқылы судың түсін қарадық. Зерттеуге алынған көл суы-ның түсі сарғылт болды. Себебі бұл көл суының құрамының таза еместігін көрсетеді.
Судың иісін анықтау. Судың иісін анықтау барысында төменде көрсетілген кестені пайдаландық. Кестені пайдалана отырып, көл суының иісін анықтау барысында судан балықтың, балық майының иісі сезілді. Су иісінің көрсеткішін 2 балға бағаладық. Себебі судың иісі бірден сезілмейді, бірақ егер көңіл аударса, анық байқалады.
Су температурасын, су жағалауларының деңгейін анықтау. Көл жағалауының су деңгейі жылдан – жылға азайып барады. 2011 жылғы 29 қыркүйекте су деңгейіні жазғы уақыттан 2,20 с м-ге азайып кетсе, 2012 жылы 27 қыркүйекте су деңгейінің жазғы уақыттан 5,80см-ге азайғаны байқалды. Су температурасын өлшеп, су температурасыны
105
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ +15 екенін анықтадық. Сонымен қатар су жағалауындағы су беткейінің біркелкі емес, 10см, 48см,85см,40см,72см,10 см-ге тең екендігі анықталды.
Судағы аммиак пен аммоний ионын анықтау. Диаметрі 13-14 мм сынауыққа 10 мл зерттеуге алынған суды құйып,0,2 -0,3 мл 30% -к сегнет тұзы мен 0,2 мл Неслер реактивін құйдық. 10-15 минуттан кейін кесте бойынша анықтау барысында көл суының құрамында аммиак ионының жоқтығы анықталды.
Судағы нитраттарды анықтау. Заттық шыныға концентрлі күкірт қышқылында əзірленген дифениламин ерітіндісінің 3 тамшысын жəне 1-2 тамшы зерттеуге алынған суды тамыздық. Егер су құрамында нитрат иондары болса, зерттеуге алынған суымыздың түсі көгереді. Зерттеу барысында судың түсі аздап əлсіз көгерді, яғни су құрамында нитраттардың аз мөлшері 0,2 мг/л бар екендігі анықталды.
Судағы хлоридтер мен сульфаттарды анықтау. Су қоймаларындағы хлорид иондарының мөлшері 350 мг/л ге дейін болуы керек. Сондықтан 5 мл сынаманы алып, оған зерттеуге алынған суды жəне 3 тамшы 10% -к күміс нитратын тамыздық. Хлорид ионы болса, ерітіндіде тұнба пайда болады. Біздің зерттеу барысында алынған ерітіндімізде ақ тұнба пайда болып, лайланды. Су құрамындағы хлорид, сульфат иондарын анықтау кестесін пайдаландық. Көл суының құрамында сульфат иондары 160 мг/л , хлорид иондарының 250 мг/л кездесетіні анықталды.
Судағы қорғасын ионын анықтау. Зерттеуге алынған суды сынауыққа құйып, үстіне 50%-к сірке қышқылы ерітіндісінің 1 мл-н тамызып,араластырдық. Үстіне 0,5 мл 10 %-қ калий дихроматы ерітіндісін қостық. Егер суда қорғасын иондары болса, сары тұнба пайда болады. Біздің зерттеуге алынған көл суының құрамында қорғасын иондарының жоқ екендігі анықталды.
Үлкен көлге гидрологиялық зерттеу жұмыстарының нəтижесі барысында көл суында аммиак,қорғасын иондары жоқ. Нитрат,хлорид,сульфат иондарының аз мөлшерде бар екендігін анықтадық. Үлкен көлдің көл суының ластанып бара жатқандығы халықты алаңдату керек. Əдетте жергілікті халық көл суын ысырапсыз пайдаланып, өз қажеттілігіне қолданып отыр. Үлкен көлдің су қорының азайып бара жатқандығы, санитарлық тазалығы, су деңгейінің төмендеуі бізді алаңдатып отыр. Кіші өзендер кіші деп аталғанмен,олардың экология тұрғысынан алғандағы маңызы үлкен. Себебі, ірі өзендердің жағдайы кіші өзендерге байланысты. Олар қан тамырлары тəрізді бүкіл Қазақстан территориясын торлап жатыр. Судың кермектілігін анықтау.
Зерттеуге алынған судан 100 мл алып, титрлеу колбасына құйдық. Оған біреше тамшы индикатор қосып, 0,1н НСl ерітіндісін сары түстен ақшыл қызыл түске дейін титрлейміз. Мұндағы: N 1 – НСl – дың нормасы, V 1 –
НСl –дың көлемі /титрлеуге кеткен/, V 2 – зерттелетін су үлгісінің көлемі.
C =
∗ (
мг экв
л ) V 1 = 0,3 V 2 = 0,3 V 2 = 0,26
C = , ∗ , ∗ = 0,3
Cудың кермектілігі – 0,3 мг/экв/л
Су кешенінің экологиясы. Су кешенінің экологиясын зерттеудің негізгі мақсаты – судың ластану дəрежесін анықтау жəне судағы тірі ағзалардың бір-біріне тигізетін əсерін зерттеу. Судың сапасын анықтаудағы ең жақсы «Құрал» – суды мекендейтін тірі ағзалар болып табылады. Əрине, олардың да кемшіліктері бар, олардың шкаласы жоқ. Сондықтан биоиндикация əдісін қолданғанда, біз судың жалпы ластану деңгейін ғана бағалай аламыз, бірақ су құрамындағы заттардың концентрациясын дəл анықтай алмаймыз. Дегенмен бұл
106
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ əдістің тиімділігі арзанға түседі жəне арнаулы құралды қажет етпейді. Олардың көпшілігі қарапайым, жас зерттеушілер өз жұмысында пайдалана алады. Бастысы, биологиялық əдіс су сапасына кешенді баға береді, суды ластаушы заттардың өзара əсерін есепке алады жəне судың ластану көзінің күші өзгермелі болғанда, судың химиялық құрамы тұрақсыз болғанда көп көмек береді. Зерттеу барысында Үлкен көлден өзен шаянын, қошқармүйіз ұлу, инелік, маса дернəсілдерін байқадық. Соған орай судың ластану дəрежесі Майер индексі бойынша орташа деп алдық.
Көл маңының экологиялық жағдайы. Табиғат – біздің ортақ үйіміз. Дəл қазір табиғат бізден көмек күтеді. Өз ауылымыздың, ауданымыздың жағдайын сауықтыру үшін, жасыл өсімдіктер – ағаш-бұталарды қимай, санын молайту керек. Көктемде жасыл өскіндерді биологиялық ерекшеліктеріне қарай отырғызу керек. Жерді дұрыс пайдаланып, оны құнартып отыруға ерекше назар аударайық, ауыл тазалығына көңіл бөліп, керексіз қалдық заттарды соларға арналған орындарға төгуді естен шығармайық. Бұл жұмыстарды атқару əркімнің қолынан келеді. Табиғатымызды аялайық, сақтайық, оны таза , сау күйінде болашақ ұрпаққа табыс ету – біздің парызымыз. Жер, топырақ, ауа, су тазалығы бір-бірімен жалғасып, күнделікті тұрмыстық тазалықпен тығыз байланысып жатыр десем артық айтпаспын. Күнделікті өмірде тазалық сақтай білсек, бұл денсаулығымыздың дұрыс болуының кепілі. Табиғатымыз бен қоршаған ортамыздың тазалығы – күнделікті қарапайым еңбек. [10] Мектеп оқушылары көлдерді, өзендерді, ауыл маңының ластанбауын қадағалап, кең көлемде бақылау жүргізсе, біздің ауылымыз, суымыз таза да, құнарлы болады. Əр көшеде өз тұрғындары тазалық жұмыстарын жүргізіп, əсіресе көктем мезгіліндегі қардың еруі, қыстан шыққан қоқыс, лас т.б. өнімдерін ауыл маңайына лақтырмай, тектен-тек бүлдірмей арнайы шұңқыр қазып соған тастаса, оны əкімшілік жағынан құрылған бригада қадағаласа, тұрғындарға кеңес жүргізіліп ақылдасса, салауатты өмір сүруге уақтылы шақырылып отырса, тұрғындар келісер еді. Біз үйірме мүшелерімен бірлесе осыны қолдаймыз. Қорытынды: Берілген аймақты зерттей отырып, мынадай қорытынды жасадық. Аймақтың өсімдіктер дүниесімен табиғи ерекшеліктеріне табиғи факторлар мен адам факторының əсері сезіледі. Адамның топыраққа, өсімдіктер мен жануарлар дүниесіне əсері үзбей жүріп отырған. Бірақ, табиғаттың қайта қалпына келу қабілетіне байланысты бұл əсерлер көп байқалмайды. Су жағасында ағаштардың біркелкілігі байқалады. Ал шөптесін өсімдіктер жабыны ойпаң жерлерде қалың, биік жерлерде жəне ашық далада жұқа болып келеді. Судың химиялық құрамын зерттеу – су құрамында тұздардың хлорид иондарының 250 мг/л, сульфат иондарының 160 мг/ л – ге тең екенін көрсетеді. Бұл мөлшер өсімдіктер жəне жануарлар дүниесі экологиясының өзгеруіне əсер етпейді. Қазақстан суларында лалагүл мен тұңғиықтардың болуы – судың тазалығын көрсетеді. Ал бұл өсімдіктердің біздің зерттеу аймағында аз болуы судың ластануын көрсетеді. Сондықтан, құрметті табиғат пайдаланушылар! Сіздерді табиғат заңнамаларының талаптарын бұзбауға, табиғатты пайдалануды рұқсатты түрде жүргізуге, өзіміздің сұлу өлкеміздің ауасын, суын ластамауға, қоршаған ортаға залал келтірмеуге шақырамыз.
ƏДЕБИЕТ
1. Ғалымов А.Ғ., Ғалымов М.А., Амельченко В.И. «Батыс Қазақстан облы-сының географиясы » .Орал,2001 жыл 2. М.Н.Сыдыков, А.А. Бисембаев, С.Ю.Гуцалов, А.А.Джубанов, С.К.Рамазанов, Т.Т. Жусупкалиев,Р.С.Мергалиев, Д.В.Марыксин, Г.З.Амангалиев «Батыс Қазақстан облысының тарихи –мəдени жəне табиғат мұралары ескерткіштері» Батыс Қазақстан облыстық тарих жəне археология орталығы, 2008
107
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 3. « Малая Родина» Дарьинск ауылдық кітапхана ұжымы 2005 жыл. 4. Областной центр детско – юнешеского туризма и экологии «Простейшие методы полевых исследований » Уральск,2010 5. «Су - өмір нəрі» «Соқпақ - тропинка» журналы №3, 2006 жыл 47-51 бет. 6. Дарбаева Т,Отаубаева А., Цыганкова Т. «Батыс Қазақстан облысының өсімдік əлемі» Орал, 2003 жыл 7. Петренко А.З., Джубанов А.А., Фартушина М.М.,Чернышев Д.М., Тубетов Ж.М. « Зеленая книга Западно - Казахстанской области» Уральск, 2001 жыл 8. Құлжанова Н.А.,Құрманова С.Е.,Садырбекова Н.Қ. «Батыс Қазақстан облы-сының өсімдіктері мен жануарлары » Орал,2003 9. Байдулова Л., Булатова Қ.,Қарағойшин Ж. «Батыс Қазақстан облысының жануарлар дүниесі» Орал,2002 10. «Жайық өзенінің мəселелерін көтеру арқылы оқушыларға экологиялық тəрбие беру » «Соқпақ - тропинка» журналы №1, 2010 жыл 25-26 бет.
УДК 331.101.1 (075.8)
Мусаева Г.С. – профессор Казахская академия транспорта и коммуникаций им. М.Тынышпаева (г. Алматы, Казахстан) Омаров Ж. – студент, Казахская академия транспорта и коммуникаций им. М.Тынышпаева (г. Алматы, Казахстан)
ЧТО ТАКОЕ РАДИАЦИЯ И ПОЧЕМУ ОНА МОЖЕТ ПРИНЕСТИ ВРЕД ЧЕЛОВЕЧЕСКОМУ ОРГАНИЗМУ? Радиа́ция от лат. radiātiō «сияние», «излучение». Атомной радиацией, или ионизирующим излучением, называют потоки частиц и электромагнитных квантов, образующиеся при ядерных превращениях, то есть в результате ядерных реакций или радиоактивного распада. Чаще всего встречаются такие разновидности ионизирующих излучений, как рентгеновское и гамма-излучения, потоки альфа-частиц, электронов, нейтронов и протонов. При прохождении этих частиц или квантов через вещество атомы и молекулы, из которых оно состоит, возбуждаются или даже ионизируются. Возбуждение атома – это такое явление, при котором атомные электроны переходят в состояния с повышенной энергией, оставаясь тем не
менее «привязанными» к ядру
электростатическими – кулоновскими – силами. Возбужденное состояние атома можно – очень грубо, конечно, – уподобить искаженной Солнечной системе, в которой Земля в результате какой-то ужасной встряски вдруг перешла на орбиту Марса. Если же проходящая через биологическую ткань ядерная частица или квант вызывают не возбуждение, а ионизацию атомов, то соответствующая живая клетка оказывается дефектной. Ионизация – это такое физическое явление, при котором электроны, входящие в состав атомов или молекул среды, отрываются от них и начинают странствовать по всему веществу. Выбиваемые при ионизации электроны, если они обладают достаточной энергией, тоже могут ионизировать и возбуждать молекулы вещества. Любое изменение в облучаемом объекте, вызванное ионизирующим излучением, называется радиационно-индуцированным эффектом. Все виды этого излучения можно условно разделить на две категории: естественные и космическое излучение. Солнечная радиация, радиоактивное излучение Земли, и искусственное - атомная энергетика, медицинские исследования, техногенные аварии и катастрофы. Уже из названия понятно. что естественные уровни радиации- это, в основном, те дозы облучения. на которые человеческий организм рассчитан. ведь именно
108
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ такие условия жизнедеятельности в него заложены изначально, и ,соответственно, искусственные источники могут стать опасными не только для здоровья. но и для человеческой жизни в целом. Радиация действительно опасна: в больших дозах она приводит к поражению тканей, живой клетки, в малых - вызывает раковые явления и способствует генетическим изменениям. Как правило, самым опасным воздействием считается воздействие на двенадцать самых проблемных мест организма: половые железы, молочные и щитовидная железы, красный костный мозг, легкие, надпочечники, поверхность ближайшей костной ткани, язык, глаза, слюнные железы, хрусталик и гипофиз. Облучение может вызвать нарушения обмена веществ, инфекционные осложнения, бесплодие, катаракту, лейкоз и злокачественные опухоли. Последствия облучения сильнее сказываются на делящихся клетках, и поэтому для детей облучение, гораздо опаснее, чем для взрослых. Существует ошибочное представление о том, что действие радиации проявляется мгновенно и опасны только достаточно высокие дозы облучения, но. Как правило, именно об источниках высокого уровня излучения население информировано(например зоны заражения после Чернобыльской катастрофы),а о бытовых источниках излучения практически ничего не известно. А что может быть страшнее- реакторы, находящиеся где- то далеко, или ваша собственная квартира, в которой вы проводите большую часть времени? Попробуем перечислить возможные источники радиационной опасности, с которыми вы можете контактировать ежедневно: 1. Квартира (дом, офис)- строительные материалы: кирпичные и бетонные поверхности, кафельная плитка,пигменты, входяшие в состав красок; кухонные рабочие поверхности из натурального камня; сан.фаянс; детали электроприборов; выключатели; дымоизвещатели; чугунные батареи и трубы; покрытия и элементы декора из натуральных материалов; люминисцентные покрытия(светящиеся детали часов, приборов, елочные игрушки и т.д.). 2. Радон-тяжелый, радиоактивный газ, выделяющийся из земли, стен, стройматериалов, имеет свойство накапливаться в помещениях, является вторым по значимости фактором возникновения рака легких после курения. 3. Земля- на дачных и приусадебных участках возможно наличие мест интенсивного выхода радона и источников радиоактивного загрязнения почвы, а так же: щебень и тротуарная плитка, покрытия для дорожек, декоративные каменные элементы и т.д. 4. Автомобили- фильтр тонкой очистки, галогеновые лампы с ториевым стеклом, радиоактивная пыль на деталях и обивке салона, корпус (так называемый "чернобыльский металлолом" и последствия японской катастрофы), некоторые виды топлива, выделяющие радон. 5. Продукты питания- грибы, ягоды, овощи и фрукты, произрастающие на зараженных территориях, мед и продукты пчеловодства, морепродукты и т.д. Помимо радиационного существует еще один вид излучения, воздействие которого наносит человеческому организму несомненный вред- это электромагнитное излучение. В настоящее время доказано, что электромагнитное излучение стимулируют изменения на клеточном уровне, вызывают нарушения генного порядка, способствуют появлению больных клеток и болезнетворных опухолей. Телевизоры, радиостанции, компьютеры, подключенные к Интернету, мобильные телефоны и еще целая куча незаменимых электронных устройств, призванных облегчить человеку доступ к новостям в любой сфере деятельности, кроме полезной информации принесли целый ряд новых заболеваний, таких как:
-синдром хронической усталости (СХУ); -заболевания опорно-двигательной и сердечно-сосудистой системы;
109
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ -так называемый мобильный рак из-за использования сотового телефона; -электромагнитную аллергию и гиперчувствительность к ЭМВ. Источником ЭМ-излучения могут быть: неисправные микроволновые печи; компьютеры, мобильные телефоны и зарядные устройства, телевизоры; некачественно выполненная проводка; силовые кабели,
проложенные в стенах и панелях
перекрытий;расположенные вблизи от вашего дома: радиостанции, телевизионные ретрансляторы, телевышки, электростанции, приемные и передающие антенны мобильной связи, линии метро и ЛЭП. Радиационная безопасность персонала, населения и окружающей природной среды считается обеспеченной, если соблюдаются основные принципы радиационной безопасности (обоснование, оптимизация, нормирование) и требования радиационной защиты, установленные Законом Республики Казахстан "О радиационной безопасности населения", НРБ-99 и настоящих санитарных правил. 23 апреля 1998 года. Контроль за реализацией основных принципов должен осуществляться путем проверки выполнения следующих требований: 1) принцип обоснования; 2) принцип оптимизации; 3) принцип нормирования ;
4) контроль за эффективными и эквивалентными дозами облучения; 5) предупреждения использования установленного для населения предела дозы. Радиационная безопасность населения обеспечивается: 1) созданием условий жизнедеятельности людей, отвечающих требованиям Закона Республики Казахстан "О радиационной безопасности населения", НРБ-99 и настоящих санитарных правил; 2) установлением квот на облучение от разных источников излучения; 3) организацией радиационного контроля; 4) эффективностью планирования и проведения мероприятий по радиационной защите в нормальных условиях и в случае радиационной аварии; 5) организацией системы информации о радиационной обстановке. Причины радиационного загрязнения в Республике Казахстан
обстановку на территории республики, определяющими по состоянию на 1999 г. остаются:
ядерные взрывы, выполненные для народнохозяйственных задач, произведенные в 1949-1961 гг;
деятельность китайского полигона "Лоб-Нор " и глобальные выпадения;
природные радиоактивные аномалии в местах проживания населения и подземных водах, используемых для питьевого водоснабжения. Активное развитие нефтепромысловой отрасли в Мангистауской и Атырауской областях Республики Казахстан привело к техногенному радиоактивному загрязнению участков добычи нефти и прилегающих районов, зафиксированы зоны кризисных ситуаций. Двенадцать городов и населенных пунктов этих областей с численностью » 100 тыс. человек подвержены радиоактивной опасности. На участках 22 наиболее крупных месторождений, где в настоящее время производится добыча нефти, были выявлены 267 участков радиоактивного загрязнения с мощностью радиоактивного излучения от 100 до 17000 мкр/час. Урановые месторождения Казахстана, оцениваемые как 1/4 часть мировых запасов определяют повышенные концентрации естественных радиоактивных элементов в природных водах, в газовых почвенных эманациях на значительных территориях. Выявлено более 700 природных источников с повышенным содержанием радионуклидов,
110
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ требующих контроля и ограничения хозяйственного использования. Более половины территории республики необходимо обследовать на радоноопасность. Влияние китайского полигона "Лобнор " и глобальные выпадения. В радиационное загрязнение территории Республики Казахстан определенный вклад вносит деятельность полигона "Лобнор", который осуществил более 25 взрывов. Установлено, что продукты распада ядерных взрывов, полигона "Лобнор" имеют перемещения в двух направлениях. 1. Восточное - через 2-3 дня после взрыва продукты распада загрязняют приземную атмосферу Приморского края, Камчатки, Сахалина России. Далее, обогнув земной шар, радиоактивные облака проходят над Европейской территорией, Средней Азией и Казахстаном в пределах 40-50о северной широты. 2. Западное (реже 10 из 100) радиоактивные отходы загрязняют Восточный Казахстан и северные территории Средней Азии. Влияние полигона "Лобнор" проявляется в кратковременном резком повышении концентрации короткоживущих радионуклидов в 100-200 раз и увеличении уровня фона.Большую проблему продолжают представлять источники ионизирующего излучения (ИИИ). В Восточно-Казахстанском областном управлении в 1999г. выявлено 2162 неучтенных источника ионизирующего излучения в радиоизотопных извещателях дыма, которые разрешалось приобретать без согласования с органами госсаннадзора. Из них 2146 - ампульные источники плутония-239; 1444 источника были захоронены. Захоронение отработанных источников ионизирующего излучения на
единственном долговременном хранилище "Байкал-1" становится основной проблемой для многих предприятий. В Западно-Казахстанской области на предприятиях и в организациях имеются (по оперативным данным) 44,9 тыс. шт. люминисцентных, ртутных ламп, из которых более 23 тыс. штук отработанные и хранятся в отдельных помещениях согласно разработанным правилам. В текущем году в г. Уральске открыт пункт приема (собрано 3000 шт.) использованных люминисцентных, ртутных ламп и приборов для централизованного сбора, хранения и последующей утилизации. В 1999 году специалистами Института ядерной физики (ИЯФ), Национального ядерного центра (НЯЦ) РК с участием представителя Западно-Казахстанского ОУООС был проведен комплекс работ по ликвидации пятен радиоактивного загрязнения на приустьевых площадках подземных полостей ТК-4 и ТК-5 объекта "Лира". В результате выполнения работ МЭД на данных участках приблизился к уровню естественных значений для данной местности. В результате многолетней разведки и добычи урана шахтными и карьерными способами в республике образовалось большое количество радиоактивных отвалов, в которых сосредоточено около 50 млн. т радиоактивных отходов общей активностью более 50 тыс. Кюри. Сложившаяся радиоэкологическая ситуация в местах размещения этих отвалов представляет потенциальную опасность для здоровья населения, -гак как установлены факты использования населением материалов радиоактивных отвалов горных пород в жилищном и дорожном строительстве (Кокшетауская, Талдыкорганская, Северо- Казахстанская и др. области).
ЛИТЕРАТУРА 1. Физика Рентгеновского излучения Лабораторный практикум Иркутск 2001. 2. Закон РК «Об использовании атомной энергии» от 14 апреля 1997. 3. Нормы радиационной безопасности (НРБ-99) Алматы. 4. Базанова И.А. Основы радиационной безопасности Алматы 2008.
111
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 5. Дуриков А.П. Оценка радиационной обстановки на объекте народного хозяйства Москва «Военное издательство» 1997.
ӘОЖ 658.645.625.17
Байкенжеева А.С. – доцент, М.Тынышбаев атындағы Қазақ Көлік жəне Коммуникациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.) Сисентaев Б.Б. – студент, М.Тынышбаев атындағы Қазақ Көлік жəне Коммуникациялар Академиясы (Қазақстан, Алматы қ.)
ЖШС «ҚAМҚОР ВAГОН» «ШAЛҚAР ВAГОН ЖӨНДЕУ ДЕПОСЫ» ЖҰМЫС ОРЫНДAРЫН AТТЕСТAЦИЯЛAУ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛДАУ
Қойылғaн мaқсaттың жүзеге aсырылуынa негізделген, зерттеулердің негізгі мəселелері
мынaлaрдaн тұрaды: жұмысшылaрғa əсер ететін зиянды жəне қaуіпті өндірістік фaкторлaр тaлдaуы; өндірістік жaрaқaттaну турaлы стaтистикaлық берілгендер мен aқпaрaт өңдеу жəне жұмыс орнын aттестaциялaу; мекемелерде пaйдaлaнылaтын, сaнитaрлы- гигиенaлы еңбек жaғдaйын жaқсaртaтын зaмaнaуи тəсілдерді- техникaлық- ұйымдaстыру шaрaлaр мен
инженерлік шешімдерді сaлыстыру; микроклимaт көрсеткіштерін оңтaйлaндыру бойыншa шaрaлaр
жүргізу, оңтaйлы
өндірістік жaрықтaндыруды жəне электроқaуіпсіздіктің жоғaрғы деңгейін қaмтaмaсыз ету, жұмыс орындaрындaғы шу мен діріл деңгейін төмендеу, нaйзaғaйдaн қорғaну (молниезaщитa) ұйымдaстыру, қорытындылaп aйтқaндa еңбек өнімділігінің жоғaрылaуынa негізделген шaрaлaр.Жұмыс орындaрын aттестaциялaу міндеттемелері: осы жұмыс орындaрындaғы қaуіпті жəне зиянды өндірістік фaкторлaрдың нaқты мəнін aнықтaу; жұмыс орындaрындaғы еңбек жaғдaйлaрының нaқты жaғдaйын бaғaлaу; зиянды жəне aуыр еңбек жaғдaйлaрындaғы жұмыс үшін жеңілдіктер немесе өтемaқылaр өтеу; еңбек жaғдaйының жaқсaруы бойыншa шaрaлaр жүргізу болып тaбылaды. Еңбек жaғдaйы бойыншa жұмыс орнын aттестaциялaу мекеменің aттестaциялық комиссиясы жүргізеді. Aттестaцияны жүргізу келесідей сaтылaрдaн тұрaды: жұмыс орындaрындaғы ҚӨФ (қaуіпті өндірістік фaкторлaр) жəне ЗӨФ- дың нaқты мəндерін aнықтaу; жұмыс орындaрындaғы еңбек жaғдaйының нaқты жaғдaйлaрын бaғaлaу; еңбек жaғдaйының жaқсaруы бойыншa шaрaлaр жүргізу. Нəтижелері құжaт бойыншa рəсімделеді соның нəтижесінде еңбек жaғдaйын жaқсaрту турaлы мекеменің шaрaлaр жоспaры құрылaды. Еңбек жaғдaйы бойыншa жұмыс орындaрын aттестaциялaу əрбір мекемеде 5 жылдa бір рет жүргізіледі. Еңбек жaғдaйын бaғaлaу зерттеудің құрaл-жaбдықты лaборaториялы, стaтистикaлық жəне эргономикaлық тəсілдерімен орындaлaды. Еңбек жaғдaйы бойыншa aттестaциялaу – мынa негізгі ұстaнымдaрғa сəйкес əрбір жұмыс орнын объективті бaғaлaуғa мүмкіндік береді: өндірістік ортaның сыртқы фaкторы бойыншa; жұмыс орнының жaрaқaт aлудaн қaуіпсізідігі бойыншa; жұмысшығa жеке ұжымдық қорғaғыш құрaлдaрмен қaмтaмaсыз ету. Жұмыс орындaрын aттестaциялaу үшін бұйрық шығaрылaды жəне соғaн сəйкес құрaмынa жетекші немесе оның орынбaсaры, еңбекті қорғaу жəне қaуіпсіздік қызметі мaмaндaры, сонымен қaтaр мекеме жұмысшылaрының өкілдер кіретін aттестaциялық комиссия құрылaды. Көп күш жұмсaуды қaжет ететін еңбек жəне еңбек aуырлығы міндетті түрде бaғaлaнaды. Қaуіпті өндірістік фaкторлaр əсерлерін төмендетумен сaнитaрлы- гигиенaлы еңбек жaғдaйлaрын оңтaйлaндыру тəсілдерінің теориялық тaлдaуы Сaнитaрлы –гигиенaлы еңбек жaғдaйлaрын оңтaйлaндырудың зaмaнaуи тəсілдері жəне еңбек қaуіпсізідігін қaмтaмaсыз ету.
112
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Өндірістік орындaрдaғы жəне ƏБҚ кaбинеттерінде микроклимaт көрсеткіштерін нормaлaу үшін көбінесе желдеткіштер, кондиционерлеу жəне жылытулaр пaйдaлaнылaды. Желдеткішті- қaлыпты еңбек жaғдaйын жəне жұмыс орындaрындaғы қaжетті aуa aлмaсуды қaмтaмaсыз ету үшін сaнитaрлы – гигиенaлы мaқсaттa қолдaнaды. Нормaтивті құжaттaрдың тaлaптaрынa сəйкес, тaбиғи желдеткіш бaрлық өндірістік орындaрдa болуы керек. Тaбиғи желдеткіштің тиімділігін ғимaрaттың төбесіне дефлекторлaр орнaту aрқылы жоғaрылaтуғa болaды. Ең көп тaрaлғaн «ЦAГИ» типті дефлекторлaр. Жылытулaрды – бaрлық өндірістік ғимaрaттaрдa жəне жaбдықтaрдa бекітілген нормaлaрғa сəйкес, темперaтурaны ұстaп тұру үшін пaйдaлaнуғa aрнaлғaн. Ең көп қолдaнылaтын ортaлық жылытулaр. Жылыту жүйесі келесідей негізгі элементтерден тұрaды: жылу генрaторы, жылутaрaтқыш, жылу тaсымaлдaнaтын теплопровод жəне жылытқыш aспaптaры. Жылутaсымaлдaғыш ретінде жaнғыш өнімдер, су буы, су немесе aуa қолдaнылaды. Ауа алмасу (кондиционировaние)- өндіріс орындaрындaғы жaбық жaйлaрдa aуaның көрсеткіштерін aвтомaтты турде ұстaр
тұру, темперaтурaны, сaлыстырмaлы ылғaлдылықты, жиілікті, қозғaлыс жылдaмдығын бaптaу процессі. Aуaны кондициялaу үшін кондиционер деп aтaлaтын aрнaйы қондырғылaр пaйдaлaнaды. Тaғaйындaлуы бойыншa жaрықтaндырылуды төрт негізгі топтaрғa бөлуге болaды: -
мекемелердегі, өндірістік жəне қосaлқы
орындaрды жaрықтaндыру ; -
Өнеркəсіптік aумaқтaрды, мекемелерді жəне ғимaрaттaн тыс орнaлaсқaн өндірістік жұмыс орындaрын жaрықтaндыру; -
-
Тұрғын пункттеріндегі, көшелердегі, жолдaр жəне aумaқтaрды жaрықтaндыру; Өндірістік орындaрдaғы жaрықтaндырылуғa қойылaтын негізгі тaлaп түрлі технологиялық процесстер кезіндегі объектіні көрудің қaжетті деңгейі қaмтaмaсыз ету үшін, жұмыс орнындa жaрықтaндыру жaғдaйын қaмтaмaсыз ету болып тaбылaды. Бірінші кезекте əрбір жұмыс орны нормaтивті қaлыпты жaрықтaндырулaрмен қaмтaмaсыз етіледі. Өндірістік орындaрдa əдетте екіжaқты бүйірбетті қaлыпты
жaрықтaндырулaр қолдынылaды. Жaсaнды жaрық көздері ретінде люминесцентті лaмпaлaр жəне қыздыру лaмпaлaрын пaйдaлaнaды. Өндірістік орындaрдa жəне ƏБҚ кaбинеттерінде жaрық көздерін потолоккa орнaту aрқылы жaрықтaндырудың жaлпы жүйесі орнaтылaды. Жaлпы жaрықтaндыруғa қосымшa тaғы қaжет болғaн жaғдaйдa жұмыс орнынa қосымшa жaрықтaндыру орнaтaды. Шудың деңгейін төмендету үшін, шу көздерінен дыбыстық оқшaулaғыштaр жəне кеңістіктің ішкі беттіктерін дыбысжұтқыш мaтериялдaрмен қaптaу пaйдaлaнaды. Дыбысоқшaулaғыш- бұл шудың бір aумaқтaн екіншісіне немесе сол aумaқтaрдa тaрaлуынa кедергі болaтын aрнaйы шектеу құрылғылaры (қaбырғa түрінде, қоршaулaр, кожух, экрaндaр т.б.). Дыбысоқшaулaғыш құрылымдaрын шудың тaрaлуынa кедергі болaтын тығыз қaтты мaтериялдaрдaн пaйдaлaнaды. Шу деңгейін дыбысжұтқышпен төмендету- мaтериялдың дыбысты жұту қaбілеттілігіне бaйлaнысты. Дыбыстaрлы ең тиімді жұтaтын қуысты мaтериялдaр. Егер шуды техникaлық əдістермен жəне құрaлдaрмен aзaйту мүмкін болмaсa, қорғaныстың aрнaйы жеке түрін қолдaну ұсынылaды. Шудaн жеке қорғaну үшін ұсынылaтын құрaлдaрдың негізгі түрлері: құлaққaп пен дулығa, дыбыс өткізбейтін костюмдер. Шудaн жеке қорғaйтын кейбір жaңa зaмaн тaлaбынa сaй құрaлдaрдың тиімділігі көрсетілген. Діріл aуруы aрнaйы шaқырылaтын aурулaр сaны бойыншa шaңның əсер етуінен кейін екінші орынды aлaды. Сондықтaндa діріл қaуіпсіздігі бойыншa іс-шaрaлaрғa ерекше көңіл бөлінеді. Діріл қaуіпсіздігін қaмту бойыншa іс-шaрaлaр жүргізу мынaдaй жaуaпкершілікке ие болaды: - діріл белсенділігі төмен мaшинaлaрдың қолдaнылуы;
113
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ - aмортизaторлaрдың қолдaнылуы; - дірілдің ең жоғaры төмендейтін жерін есепке aлa отырып жұмыс орындaрының жоспaрлaнуы; -діріл тaрaлуынa кедергі болaтын жəне оның aдaмғa тигізетін əсеріне қaрсы мaтериaлдaр мен конструкциялaрдың қолaнылуы; - жұмыс орындaрындa дірілдің əрекетін aзaйтaтын, дірілі белсенді мaшинaлaрдың ұтымды орнaлaстырылуы; - діріл қорғaу құрaлдaрының тиімді қолдaнылуынa бaқылaу жaсaу; - дірілдің зиянды əсерінен əлсіреуге aлдын aлa шaрaлaр ұйымдaстыру; Жaрaқaт aлудың ең жиі кездесетін түрі электрлік жaрaқaт aлу. Қорғaуғa тікелей жaнaсу дегеніміз – кернеуде тұрғaн токжүргізуші бөлігіне жaнaсуды болдырмaу бойыншa aлдын aлa қолдaнылaтын шaрaлaр. ПУЭ сəйкес электр тогынaн зaқымдaнудaн қорғaну үшін қaлыпты жaғдaйдa электроқұрылғылaрын пaйдaлaну тікелей жaнaсудaн қорғaну шaрaлaры - ток өткізгіш бөліктердің негізі - кіші кернеудің қaбылдaнуы Оқшaулaу бүлінген кезде электр тогынaн зaқымдaнудaн қорғaну үшін жaнaмa жaнaсу кезіндегі келесі қоғaныс шaрaлaрды қолдaнылуы қaжет: - қорғaныш жерге тұйықтaу - қорғaныш нөлденуі - əлеуеттерді теңестіру - қуaттaудың aвтомaтты түрде өшірілуі - aз кернеу - қосaрлы немесе күшейтілген оқшaулaу - қорғaғыш электр бөлу желісі. - бұғaттaулaр Қоршaу құрaлы ток өткізгіш бөліктерге кездейсоқ жaнaсуды aлып тaстaу үшін қaбылдaнaды. Жерге тұйықтaу қорғaнышы деп электр қaуіпсіздігін мaқсaтты түрде қaмтaмaсыз ететін тұйықтaуды aтaймыз. Жерге тұйықтaу – бұл пaйдaлaнудың қaлыпты жaғдaйындaғы кернеу қуaтындa болмaйтын, құрaл-жaбдықтaрдың метaлл бөлігі болaтын aрнaйы электр жaлғaғыштaр, бірaқ жер ток өткізгіштері aрқылы жермен кернеу көзінде болуы мүмкін. Мaқсaты жерге тұйықтaу қорғaныш aдaм корпусқa немесе құрaлдaрдың кенеттен кернеу көзінде болaтын бaсқaдa ток өткізбейтін бөлігіне, жaқындaғaн кезде электр тогымен зaқымдaну қaуіпін жою үшін жaсaлaды. Жеке тұйықтaу қорғaныштың жұмыс жaсaу мaқсaты құрaлдaр корпусы мен жер aрaсындaғы жолмен қaйтa-қaйтa бөліктелген кернеуді, жaнaсу кернеуді қaуіпсіз көрсеткішке дейін төмендетуге негізделген. Электр орнaтқыштaр құрaлдaрының ережесіне (ПУЭ) сəйкес қорғaныш тұйықтaлу кедергісі жылдың кез келген уaқытындa кернеуді орнaту үшін 1000 В көтерілмеуі тиісті: 10 Ом – трaнспформaтордың (генерaтордың) жиынтық қуaты кезінде, трaнсформaтордың жaлпы қуaты (генерaторa), осы желіні қоректендіретін 100 кВ*A aртық емес; 4 Ом- егер бұл қуaт 100 кВ*A көп болсa. Қорғaныш нөлденуі дегеніміз кернеу көзінде болуы мүмкін құрaлдaрдың ток өткізбейтін метaлл бөлігіндегі нөлдік қорғaныш өткізгішітігімен электрлік бaйлaныстың aлдын aлa дaйындaлғaн шaрaлaры.Қорғaныш нөлденуінің жұмыс жaсaу мaқсaты ең жоғaрғы ток қорғaнышы іске қосылғaндa желінің зaқымдaнғaн бөлігін өшіріп тaстaудың қорытындысындa бір фaзaлы қысқa тұйықтaлу (КЗ) корпусындa тұйықтaлудың тоқтaлуы кезінде жaсaлынaды. Жaнaсу кернеуін төмендетуге негізделген потенциaлдaр əдісін теңестіруге бір уaқыттa жaнaсуы мүмкін немесе aдaм тұруы мүмкін электр тізбегі aрaсындaғы қaдaм.
114
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Потенциaлдaр контурлық жерге тұйықтaғыштaр орнaту aрқылы тегістейді. Контурлы жерге тұйықтaғыштaрдaғы жерге тұйықтaғыштaр контур бойыншa орнaлaсaды жəне сол секілді қорғaныш зонaсының ішінеде. Қорғaныш сөндіргіші дегеніміз бір немесе бірнеше фaзaлы ток өткізгіштердің aвтомaтты тұйықтaлуы, электр қaуіпсіздігі мaқсaтындaғы нөлдік жұмыстық өткізгіш. Қорғaныш сөндіргіші оғaн ток зaқымдaну қaуіпі əсер еткенде, 0,1-0,2 aрқылы болaтын электроқондырғылaрдың aвтомaтты өшірілуін қaмтaмaсыз етеді. Бұғaттaу құрaлы электор тізбегінің aвтомaтты aлшaқтық есебінен жұмысы кернеу көзінеде болaғaн кездегі персонaлды қорғaйды. Нaйзaғaйдaн қорғaныш – бұл aдaмдaрдың қaуіпсіздігін қaмтaмaсыз етуге, ғимaрaттaр мен ғимaрaттaрдың сaқтaлуынa, құрaлдaр мен мaтериaлдaрдың жaрылудaн сaқтaуынa, нaйзaғaйдың əсерінен келген жaну мен қирaулaрдaн сaқтaнуғa негізделген қорғaныс құрaлдaрының жиынтығы. Қaзaқстaн Республикaсындa нaйзaғaйдaн қорғaнуды ұйымдaстыруды реглaменттейтін ұйым «Ғимaрaттaр мен ғимaрaттaрды нaйзaғaйдaн қорғaу құрaлдaры бойыншa нұсқaулық» СНРК 1.03-00-2015. Ғимaрaттaр мен ғимaрaттaрғa нaйзaғaйдaн қорғaнысты орнaту кезінде олaрдың aймaқтaры жaйтaртқыштың қорғaнысы бaсқa жaқын орнaлaсқaн ғимaрaттaр мен ғимaрaттaрдың экрaндaу мүмкіндігі есепке aлынaды. Тaбиғи жaйтaртқыштaрды қолдaну керек (дымқыл жəне түтін тaртaтын құбырлaр, су aйдaйтын мұнaрaлaр мен түрлі діңгектер). Жaйтaртқыштың қорғaныш əрекеті метaл конструкциялaрын ең жоғaры жəне тиімді жерге тұйықтaу нaйзaғaй сaпaсынa негізделеді. Əрбір жaйтaртқыштa өкілдік ететін бөлігі болып тaбылaтын кеңістіктің қорғaныш aймaғы, мүмкіндіктің aнықтaлғaн дəрежесіндегі нaйзaғaйдың турa соққысынaн қорғaлғaн объект ішкі қоршaлғaн жaйтaртқыштaр болaды. Нaйзaғaйдaн қорғaу кезіндегі қaрaстырылғaн жоғaрғы шaрaлaр СН РК1.03-00-2015 келсілген бойыншa, нaйзaғaй қорғaнышытың пaссивті жүйесіне қaтысты болaды. Оның үстіне, диссипaцияның белсенді емес жүйесі (зaрядтaрсіңуін) екі электрлік экрaндaндырылғaн. СНРК 1.03-00- 2015 рaдиокaтивті сəулелену жəне ерте эмиссия өшуі қaғидaттaрынa негізделген нaйзaғaйдaн қорғaныштың белсенді жүйесін қaбылдaуды ұсынaды. РСЭ қолдaныудың мəні нaйзaғaйдaн қорғaныш aумaғының үлекейу мaқсaтымен нaйзaғaй қaбылдaу əрекеті рaдиусындaғы aуaның қосымшa иондaлуындa жaсaлaды. Стримерліэмиттер рaдиоaктивті жəне рaдиоaктивті емес болып бөлініп қaрaстырылaды. Рaдиоaктивты терминaлдaр жaйтaртқыштың жұмыс істеу aумaғындa aуaның молекулaсын иондaйтын aльфa сəулелену көзімен жaбдықтaлғaн. Нaйзaғaй уaқытындa, иондaлу соққысы нəтижесінде жaс жұлдыздaр көзінен иондaр сaнын aрттырaтын, тізбектік реaкциясын шaқырa отырып aниондaр бұлтқa қaрaй жоғaры қозғaлaды. Рaдиокaтивті жүйенің РСЭ қолдaнылуы сaнитaрлық-эпидемиологиялық қaдaғaлaу оргaндaрымен келісімді болуы
керек. Рaдиоaктивті емес РСЭ нa искрaлы, импульстік, пьезоэлектрикaлық болып бөлінеді. Мұндaй терминaлдaр импульстік кернеу, пьезоэлектрлік əсер немесе ұшқын көмегімен сəйкес болaтын жaйтaртқыш əрекет ететін aумaқтaғы aуaның қосымшa иондaлуынa aлып келеді. Нaйзaғaй қорғaныш құрaлының биіктігі қорғaныш рaдиусы деңгейінің қaжет етеін шaтыр биіктігіне қaтысты, бірaқ ол қорғaлaтын ғимaрaттaн 2 метрден aз болмaуы тиіс. Шaтырдa стремирлі эмиссия aлдын aлумен нaйзaғaй қaбылдaу діңгектер aнтенaсының бетін орнaту кезінде кем дегенде aнтен діңгектері 2 метрден жоғaры болуы міндетті. Нaйзaғaй қорғaныш құрылғысынa қойылaтын тaлaптaр: Нaйзaғaйдaн қорғaу түрлері өндірістік процесс сипaтынa сəйкес келуі керек 1.
2.
Қымбaт емес мaтериaлдaрды қaбылдaу жəне ғимaрaттaр мен ғимaрaттaрдың конструтивті элементтерді қолдaну мүмкіндігі; 3.
Ескерту белгілерімен жaрaқтaндыру 4.
Нaйзaғaйдaн қорғaу элементтерінің жұмыс жaсaуның сенімділігі жəне жұмыс жaсaу мерзімінің көп болуы; (10 жылдaн жоғaры ) жəне т.б.
115
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ Ең жоғaры шу деңгейі ЖШС «Қaмқор Вaгон» «Шaлкaр вaгонжөндеу депосы» доңғaлaқты-роликті цехтaрдa жұмыс орындaрын aттестaциялaу нəтижелері бойыншa тіркелді. Шулы жерде жұмыс жaсaп жaтқaндa кезде қызметкерлерді қорғaу үшін құлaққaптaр мен дулығaлaр секілді жеке қорғaныш құрaлдaры қолдaнылaды. Aлaйдa, ЖҚҚ пaйдaлaну еңбек өнімділігін төмендетеді. Сол уaқыттa aғaш ұстaсы цехындa, шудың деңгейін төмендету, қaбырғaлaр мен төбелердің дыбыс жұтушы жaмылғылaрын орнaту жолымен іске aсыруғa болaды. Сондықтaн aғaш ұстaсы цехындa дыбыс жұтушы жaмылғылaрын қaптaуды қолдaнудың тиімділігіне сaндық жəне сaпaлық бaғa жүргізу керек. ЖШС «Қaмқор Вaгон» «Шaлқaр вaгонжөндеу депосы» жұмыс орындaрын aттестaциялaу қорытындысы бойыншa ең жоғaрғы діріл трaкторшығa əсер етеді. Сaнитaрлы-гигиенaлық еңбек шaрттaрын қaмтaмaсыз ету үшін трaкторшының орындығындa кондиционер мен діріл оқшaулaғыш құрaл қолдaнылaды. Сондықтaн трaкторшының орындығындaғы діріл өткізгіштің бaғa бойыншa тексеріс есебін жүргізу керек жəне оны бекітілген ережелермен сaлыстыру қaжет. ЖШС «Қaмқор Вaгон» «Шaлқaр вaгонжөндеу депосы» мекемесіндегі бaрлық электроқұрылғылaр мен білдектaр жоғaрғы кернеуді қолдaнудa жұмыс жaсaйды: фaзaлық – 220В жəне сызықтық – 380В. Бұл электр тогымен зaқымдaну қaупін aрттырaды жəне электр қaуіпсіздігі ережелерін қaтaң сaқтaуды тaлaп етеді. ЖШС «Қaмқор Вaгон» «Шaлқaр вaгон жөндеу депосы» мекемелерінде қорғaныш жерге тұйықтaлу бaрлық қызметтік жəне өндірістік мекемелерде қaрaстырылғaн. Сондықтaн ЖШС «Қaмқор Вaгон» «Шaлқaр вaгон жөндеу депосы» мекеме топырaғының электрлік кедергісі, жолaқтың горизонтaлды жaлғaулaрының ұзындығы мен жерге тұйықтaлу электродының диaметрі мен ұзындығын aнықтaу aрқылы есеп жүргізу қaжет, сондaй aқ Шaлқaр бекетінің климaттық жaғдaйындa бaқылaу қaжет. Электр тогымен зaқымдaну қaуіпінің ең жоғaрғы қaуіпі ТОО «Қaмқор Вaгон» «Шaлкaр вaгонжөндеу депо» мекемесінің мехaникaлық бөлімінде пaйдa болaды. Мехaникaлық бөлімшеде I ном = 35 A тоқтaғы, НПИ-60М типті сaқтaндырғышымен қорғaлaтын ВAЗ-70-150 кремнийлі түзеткіш орнaтылғaн жəне I ном
= 250 A тоққa қосылғaн A316 aвтомaтты сөндіргішпен қорғaлғaн П-145 типті зaрядты қозғaлтқыш- генерaтор орнaтылғaн. Сыртқы сымдaр- ол жердегі кaбель, ішкісі - түтіктегі кaбельдер. Қысқa тұйықтaлу тогының өлшемдері кaбельдің ұзындығынa жəне қимaсынa тəуелді болғaндықтaн, қорғaушы тұйықтaғыштың сөндіру қaбілеттілігіне сынaқты есептер жүргізу керек. Темір жол бекетінің aумaғындa ПУЭ-76 сəйкес жaрылысқa қaуіпті В-1a клaсынa жaтaтын мехaникaлық бөлім орнaлaсқaндықтaн, берілген объект жaйқорғaнның екінші кaтегориясынa сəйкес келеді жəне нaйзaғaй сaлaсының қaрқындылығындa 10сaғ/жыл, нaйзaғaйдың түзу соққылaрынaн қорғaлуы керек. Сондықтaн өндірістік процессті қызмет көрсету цех ғимaрaттaрынa aрқaнды жaйтaрaтқышпен, ғимaрaт өлшемдерін, нaйзaғaй сaлaсының қaрқындылығы жəне топырaқтың сaлыстырмaлы импульсті кедергісі бойыншa жaйқорғaнның сынaқ есептерін жүргізу қaжет.
Қорытынды : статьяда қарастырылып отырылған жұмыс орнындағы аттестациялау нəтижелері темір жол бекеттеріндегі жaлпы еңбек шaрты өндірістік еңбек өнімін көтеретін сaнитaрлы-гигенaлық тaлaптaрғa жəне техникaлық қaуіпсіздік тaлaптaрынa жaуaп беретіндігі қарастырылған. Талдау жүргізу қортындысы бойынша аталып отырылған жұмыс орнында барлық санитарлық—техникалық талаптар рұқсат етілген деңгейден аспайды, тек нақты дөңгелек роликті цехтa жұмыс орнында шумен діріл деңгейі рұқсат етілген деңгейден асып тұрғандықтан, шумен дірілді төмендету мақсатында 2 мм –лік темір қаптама қойылу ұсынылады, бұл шу деңгейін 10-15 пайызға төмендетуге мұрсат беретіні анықталды.
116
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ» __________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ƏДЕБИЕТ
1. A.Д Омaров, В.В Целиков, М.Д Зaльцмaн, К.С Кaспaкбaев, Е.С Мaтушевскaя Инженерные решения по безопaсности трудa нa трaнспорте. - Aлмaты-2002 г 2. Зaльцмaн М.Д., Цыгaнков С.Г. Охрaнa трудa в трaнспортном строительстве: учебник/ - Aлмaты: КaзAТК 2013-392с. 3. A.Д Омaров, В.В Целиков, М.Д Зaльцмaн, С.Г Цыгaнков Экологическaя безопaсность нa трaнспорте. –Aлмaты-1999г.
жүктеу 15,03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау