| Біріншіден,
өз басым түбірі латын, грек
тілдерінен алынып, Еуропа тілдерінің бəріне сіңісті болып кеткен термин сөздерді сол
күйінде қалдырған жөн деп есептеймін.
Екіншіден,
түбі таза орыс, славян тілдерінен
алынған сөздерге міндетті түрде қазақша балама табуға болады деген пікірмен толық
келісуге болады.
Үшіншіден
, əрбір терминді бекітуде оның орыс, түрік, Еуропа
тілдеріндегі нұсқаларына салыстырмалы талдау жасап, қазақ тілінің тілдік нормасына
сəйкесін ғана қабылдаған жөн.
Төртіншіден
, қазақ тілінің термин жасау мүмкіндігі
тарылған жағдайда туыс тілдердің, яғни түркі тілдерінің терминдері ескерілген жөн.
Бесіншіден,
терминнің қазақ тіліндегі бірінші кездескен баламасымен шектеліп қалмай,
онымен ұялас, іргелес сөздердің мағынасын, реттік жүйесін тұтас қамтыған жөн».
Аталмыш пікірді ғалымдар да жиі айтуда:«Терминком ұсынған атау сөздер ұғымын,
көп белгілерінің бəрін бірдей, əсіресе терминдік өрісін қамти алмай жатқандықтан, өзге
бір сөз нақтырақ, тартымдырақ болып көрінеді, осылайша баспасөз бен ғылыми əдебиетте
жарыспалылыққа жол ашылады.
Терминологияның даму деңгейін анықтап, оның қазіргі жайына баға беру оңай
мəселе емес. Термин тағдырына кез келген арнаулы саланың маманы бей- жай қарай
алмайды. Соңғы 7-8 жыл көлемінде, дəлірек айтқанда, 1990 жылдардан бері қарай термин
жасау мен қалыптастырудың бұрынғы орныққан дəстүрлері бұзыла бастады. Қоғамның
саяси-əлеуметтік, рухани-мəдени өмірінде болған түбегейлі өзгерістер ұлт тілінің ресми
мəртебесін өзге деңгейге көтеруімен қатар, ғылыми-техникалық терминологияны
қалыптастыруда басшылыққа алынып келген қағидаларға да сол ұлт тілінің мүддесі
тұрғысынан жаңаша қараудың қажеттілігін туғызды. Термин шығармашылығында 90-
жылдарға дейін басшылыққа алынып келген принциптердің біразы ескерілмей,
терминологияны қалыптастыру мен дамытудың ғылыми негізделген жаңа принциптері əлі
орныға қоймағандықтан қазақ терминологиясы күрделі кезеңді өткеріп жатыр.
Терминология мəселесіне бүгінде қайта оралудың себептері туралы айта келіп академик
Ə.Қайдаров былай дейді: «Қазақ тілі терминологиясы əртүрлі жағдайларға байланысты
бүгінде дағдарысқа ұшырап отыр: оның ғылыми принциптері жаңа үрдіске бағыт-бағдар
беріп, алда жүріп отырудың орнына артта қалып, термин практикасы аяқ асты болып бара
жатыр. Осының нəтижесінде əркімнің өз білгенінше термин жасауы немесе оны
ауыстыру, алмастыруы тəрізді бейберекет «бұқаралық» əрекетке (анархия) жол беріле
139
«РОЛЬ ТРАНСПОРТНОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ В РЕАЛИЗАЦИИ ПЯТИ ИНСТИТУЦИОНАЛЬНЫХ
РЕФОРМ», ПОСВЯЩЕННОЙ ПЛАНУ НАЦИИ «100 КОНКРЕТНЫХ ШАГОВ»
__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
бастады». Мұндай жағдайдың қалыптасып отырғандығы дау тудырмайды. Жоғарыда
айтқанымыздай, терминдерді, ұғымдар жүйесінің өзіндік ерекшелігін, əр ұғымның
айрықша белгісін жақсы білетін салалық мамандар жасайды. Бірақ əр маман өзінше
термин жасап, өз терминін қолдануға тиісті емес екендігі баршамызға түсінікті жайт.
Солай бола тұрса да термин жасауда осындай əрекетке жол беріліп отырғандығын жоққа
шығаруға болмайды. Соңғы жылдары ғылым мен техниканың белгілі бір салалары
бойынша жарық көрген терминологиялық сөздіктерді, оқулықтарды салыстыру арқылы
оған анық көз жеткізуге болады. Бір ғана термин түрліше аударылып, əр сөздікте, əртүрлі
деңгейдегі оқулықтар мен ғылыми еңбектерде түрліше қолданылып жүр. Мəселен, мына
төмендегі терминдер сондай бірізділіктің жоқтығын дəлелдейді:
Достарыңызбен бөлісу: | 
