Ӛте жақсы  8  Жапырақтары қурап қалды,  сабағындағы ісіктер жарылып,  әбден құрғап қалды

154 

 

4 

Ӛте жақсы 

8 

Жапырақтары қурап қалды, 

сабағындағы ісіктер жарылып, 

әбден құрғап қалды.. 

 

2 кесте. Ҧмағаш орманындағы сабынды сумен суарылмаған аққайың 

ағаштарының жағдайы 

Ағаштың 

жағдайы 

санаты  

Ағаштың 

жағдайы 

Сабынды сумен 

суарылған ағаштар 

Ағашқа мінездеме 

1 

Әлсіреген 

20 

Жапырақтары сарғылтанған, сабағы 

ісіктерге толы. 

2 

Ӛте әлсіреген  10 

Жапырақтары сұрланған, 

сабағындағы ісіктер жарылған, 

тамшылап тұр. 

3 

Қурайын деп 

жатқан 

2 

Жапырақтары қурап қалыпты, 

сабағындағы ісіктердің кейбіреулері 

ағып құрғапты. 

4 

Қураған  

18 

Жапырақтары қурап қалды, 

сабағындағы ісіктер жарылып, 

әбден құрғап қалды. 

 

3 кесте. Ормандағы аққайың ағашының жағдайының ӛзгерісі 

Таралу 

колемі 

Га 

Орманның 

атауы 

Есепке алынған 

ағаштар саны 

Есепке алған 

жылдар 

Алынған 

ағаштардың 

жағдайы 

10 

Отын қарағай  1150 

2010 

Нашар 

30 

Тасбұлақ 

1200 

2010 

Нашар 

40 

Егіндіағаш 

1000 

2011 

Ӛте нашар 

2 

Қаратал 

100 

2011 

Ӛте нашар 

 

Жұмысымызды  соңында  Erwinia  multivora  бактериясынан  туындайтын 

аққайың ағашының сарысулы бактериясы Қазақстан Республикасының Ақмола 

обылысының  және  Солтүстік  облысындағы  орман  ағаштарындағы  терек, 

қарағай  ағашы    және  қайың  аралас  орманда  бұл  ауру  тек    аққайыңдарда 

табылды.  Қурай  бастаған  жас  ағаштар  70  %  құрайды.  Бактериоздық  дамуы 

отырғызылған  және  тұқымнан  пайда  болған  әр  түрлі  жастағы  ағаштарда 

табылды.  Қайыңның  бактериозы  әр  түрлі  аймақтарда  қайың  ормандарын 

жаралайтын қатерлі ауру.  

Ауру  Ортағаш  ормандарын  2010  жылы  кӛктемде  биші  ағаштардың 

қабығы ісінуінен анықталды. Сол жылдың күзінде ол Отын қарағай, Тасбұлақ, 

Егінді-ағаштарының 200 га мен Қарашілік ауылының 100 га орманына кеңінен 

жайылды.  Осы  жылдары  ауру  Ақмола  облысының  оңтүстігінде  орналасқан  

Елтай,  Қызылсая,  Семфирополь,  Қызылағаш  ауылының  ормандары  ауруға 

ұшырағанын апаймен кӛріп зерттеп анықтадық. Былтырғы жылы жаңбырдың аз 

жауымен  байланысты  ормандарымызға  қайтпас  шығынға  ұшыратты.  Әсіресе 

кӛктем  мезгілінде  аққайын  ағашының  сабағының  әрбір  жерінде  ісіктер  пайда 

болды.  Ол  ісікті  жарсаң  сұрланып  кеткен  су  ағады.  Ауа  ылғалды  болғанда 

155 

 

аққайың сарысу бактериясы тез жел, су арқылы тез тарайды.  

Ойымды  қорыта  келегенде  оқушы  кӛзімен  табиғаттың  тылсым  ӛмірін 

зерттеу ӛте қызықты болды. Зерттеу нәтижесінде оқушыларымның бойынан ӛз 

Отанына,  оның  табиғатына  жан  ашитынын  кӛре  білдім,  олар  табиғатқа  басқа 

кӛздің  қырынан  қарайтын  байқадым.  Осы  зерттеу  жұмысы  меніңде  бойымы 

ӛзгерістерді  енгізді.  Кішкене  оқушы  балалар  үлкен  жұмысты  ауыр  да,  қатерлі 

екенін  біле  отыра  белді  бекен  буып  бітіргенінше  асық  болғаны  және  Мүскен 

Меруерттің  ақылдылығы  мен  білуге  деген  құмарлығы  мені  жай  қалдырмай 

ісімізді аяқтауға дейін алып келегні мені қуантады.   

 

Әдебиеттер:  

 

1. 

ІІІ  деңгей  мұғалімдерінің  нұсқаулығы  «Қалай  оқу  керектігін 

үйрету» 43 б. 

2. 

Биология:  Жалпы  білім  беретін  мектептің  7-  сыныбына  арналған 

оқулық. Алматы: Атамұра, 2007. 

3. 

Гусев, Минеева Определитель бактерий Берджи. 1997; 2003. 

4. 

Hauben, L., E. R. B. Moore, L. Vauterin, M. Steenackers, J. Mergaert, L. 

Verdonck, and J. Swings. 1998. Phylogenetic position of phytopathogens within the 

Enterobacteriaceae. Syst. Appl. Microbiol. 21:384-397.  

5. 

Mee-Ngan Yap, Jeri D. Barak, and Amy O. CharkowskiGenomic 

Diversity of Erwinia carotovora subsp. carotovora and Its Correlation with 

Virulence// Applied and Environmental Microbiology, May 2004, p. 3013-3023, Vol. 

70, No. 5 

6. 

Waleron M, Waleron K, Podhajska AJ and E. Lojkowska 2002. 

Genotyping of bacteria belonging to the former Erwinia genus by PCR-RFLP 

analysis of a recA gene fragment Microbiology, 148, 583-595 с. 

7. 

Биолог анықтамалығы №1(21) 2011 қаңтар-ақпан  

8. 

В.Г.Хржановский. Курс общей батаники. 

 

 

 

КӘСІБИ ЖЕТІЛДІРУ КЕШЕНДІ ПРОЦЕСС 

 

Кошанова М.Т., Тасболатова Ж.С. 

Ш.Уәлиханов атындағы Кӛкшетау мемлекеттік университеті, Кӛкшетау қ.,  

Қазақстан 

zhan_tass@mail.ru 

 

Бұл 

б

олашақ  маманның  оқу-таным  процесінде

ӛзін-ӛзі  жетілдіруде  дара 

ерекшеліктерінің  кәсіби  қызметіне бағыттауының мәселелері талқыланады.  

 

Кәсіби  ӛзін-ӛзі  анықтаудағы  тұрақтылық  кәсіпті  дұрыс  таңдауда 

басты құбылыс және барлық кәсіптік бағдар жұмыстарындағы эффективті 

бағасы  болып  саналады.  Осы  тұрғыдан  алғанда  мынадай  сұрақтар 

туындайды:  қай  жағдайда  және  қандай  әдістерді  қолдану  арқылы