214
жүйесі дамиды, қызметтің жаңа мәні пайда болады, олардың тәжірибесі
ӛзгереді. Сол себептен де, бүгінгі таңда білім беру үдерісі мұғалімнің
дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол мұғалімнің
ӛзін-ӛзі дамуына, ӛзіндік білім алуына және кәсіби жетілуінемүмкіндік
береді. Мұғалімдердің ӛз білімдерін жүйелі жетілдіруі- олардың
шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ететін негізгі фактор.
Мұғалімнің ӛзін-ӛзі бағалау құрылымы қай кезде оңтайлы? Ол әрине,
күнделікті іс тәжірибесіне үздіксіз рефлексия жасауға бейімделсе. Себебі:
рефлексия адамның ӛзін-ӛзі талдау, ӛзін-ӛзі ұғыну және ӛзін-ӛзі
қайта ұғыну қасиеті ретінде ӛзіндік сана-сезім үдерістерін ынталандырады,
адамның «Мен-тұжырымдамасын» байытады, жеке адамның ӛзін-ӛзі
жетілдіруінің маңызды факторы болып табылады (А.Г.Асмолов, Р.Бернс,
В.П.Зинченко);
рефлексия адамға ӛз ойын оның мазмұны және оның құралдары
тұрғысында
саналы
түрде
реттеуге,
бақылауға
мүмкіндік
береді
(Л.Н.Алексеева, И.Н.Семенов, Д.Дьюи);
рефлексия ойлау қызметі ӛнімділігінің факторы (И.С.Ладенко,
Я.А.Пономарев);
Сонымен рефлексияның функциялары қандай?
Біріншіден, адамға ӛз ойын саналы түрде жоспарлауға, реттеуге және
бақылауға мүмкіндік береді (ойлауды ӛзін-ӛзі реттеуімен байланыс); екіншіден,
ой шындығын ғана емес, сонымен қатар олардың логикалық дұрыстығын да
бағалауға мүмкіндік береді; үшіншіден, рефлексия міндеттердішешу
нәтижелерін жақсартып қана қоймай, оның қолданылуынсыз шешілмейтін
міндеттерді шешуге де мүмкіндік береді.
Педагогикалық үдерісте рефлексия мынадай функцияларды орындайды:
— жобалау (педагогикалық үдеріске қатысушылардың қызметін жобалау
жәнемодельдеу);
— ұйымдастырушылық (бірлескен қызметте ӛзара іс-қимылдың
анағұрлым тиімдітәсілдерін ұйымдастыру);
— коммуникативтік (педагогикалық үдеріске қатысушылардың нәтижелі
қарым-қатынас жасау шарты ретінде);
— мағыналы-шығармашылық (қызмет пен ӛзара іс-қимыл саналылығын
қалыптастыру);
— уәждемелік (педагогикалық үдеріске қатысушылардың бірлескен
қызметініңнәтижеге бағытталуын анықтау);
— түзетуші (ӛзара іс-қимыл мен қызметтегі ӛзгеріске талаптандыру).[2]
Рефлексияда адам ӛзімен ылғи да диалогта болады: оның психикасы
екіге бӛлінеді. Бір бӛлігі «Мен-ӛзім» болады да, екінші бӛлігі«Мен-басқа»
рӛлінде болады немесе М.М. Бахтин бойынша, «Мен-орындаушы» және «Мен-
қадағалаушы» болып екіге бӛлінеді. Адам осылайша ӛз әрекеттеріне сырт
кӛзбен қарап, оларды екшейді, таразы басына салады, олардың дұрыс
бұрыстығын ажыратады. Ылғи да «Мен оның (яғни ӛзінің) орнында болсам не
жасар едім?» деген ой үстінде болады.[3, 73-б]
215
Бұл ұйғарымға сәйкес, психолог А.А.Бизяеваның ӛте орынды келтірілген
мысалдарына сүйенсек, мұғалім сабақта «Мен-орындаушы» ретінде жаңа
тақырыпты түсіндіреді де, ал «Мен-қадағалаушы» рӛлінде «мен қалай
түсіндіріп тұрмын?» деп ӛз әрекетін талдап, оны бағалайды. [4, 27-б]
Сондықтан, мұғалім рефлексияға қабілетті болуы маңызды мәселе. Себебі,
рефлексия арқылы ӛзін-ӛзі «түрлендіруге», ӛзінің тұлғасын ӛзгертуге
ынталандырады.
Бүгінгі білім беруге қойылатын жаңа талаптарды - педагогикалық ұжым
жаппай, ӛзігінен білім алуға,әр мұғалімнің әлеуетін арттыруға бағытталған
әрекеттер арқылы мектептегі кәсіби білім беру қоғамдастықтарымен желілік
қоғамдастықтарарасында
ӛз
білімдерімен
ұдайы
бӛлісетін
және
тәжірибелерімен алмасатын және мектептегі әріптестер коучингтері мен
тәлімгерлік үдерістері арқылы жүзеге асырылады.Мектеп мұғалімдерінің
кӛшбасшыларыбағдарламасы бойынша сертификатталған мұғалімдер ӛз
әріптестерінің кәсіби дамуына ықпал етуі үшін тиімді коучинг үдерісін
жоспарлау қажет. Себебі, коучинг - әр адамның әлеуетін ашады, жоғары
нәтижеге жетуге және жаңа сапалы деңгейге шығуға кӛмектеседі.
Коучинг ҥдерісінің негізгі сипаттамалары қандай деген сҧраққа
келетін болсақ:
1.
Коучинг үдерісі жүйелілік дегенді білдіреді.
2.
Коучинг-сабақтың тақырыбы «бір реттік»; мысалы, бүгін
формативті бағалау бойынша коучинг-сабақ ӛткізілсе, келесі жолы дәл осы
топта осы тренермен сын тұрғысынан ойлау бойынша коучинг-сабақ ӛткізіледі
(бірақ,
аталған тәсіл бірінші және келесі шеберлік-сыныптарының
тақырыптары бір-бірімен мүлдем ӛзара байланыспайтын тренинг пен шеберлік-
сыныптарын ӛткізуде әбден мүмкін).
3.
Коучинг тақырыптарын таңдамас бұрын, коуч мұғалімдердің
қажеттіліктерін анықтауы тиіс. Қажеттіліктерді анықтаудың ең дұрыс жолы –
әріптестерінің сабақтарына қатысу немесе мұғалімдердің қажеттілІктері мен
сұраныстарын анықтау мақсатында диагностика жүргізу.
4.
Коуч мәселені қалай шешу керектігі туралы айтпайды, ол
тексабақты мұғалімдердің ӛз тәжірибесіне рефлексия жасау үшін жағдай жасай
отырып ұйымдастырады; коуч дайын шешімдерді ұсынбайды, мәселені шешуге
бағыттайды.
(https://www.mindtools.com/pages/article/newTMM_15.htmсайт
материалы бойынша)
5.
Коуч әріптестерінің коучинг-сабақтарға қатысу нәтижесі бойынша
ӛз тәжірибелеріне ӛзгерістер енгізуі туралы білуі қажет; ол ӛзгерістер іске асуы
әріптестерінің сабақтарына қатысуында болжамды реттілік жоспарынан
байқалуы тиіс.
6.
Келесі коучинг-сабақты коуч сабақтарға қатысу нәтижесін есепке
ала отырып жоспарлайды; яғни, ол мұғалімдер ӛз тәжірибесіне ӛзгерістер
енгізетіндігі және оларда қандай қиындықтар туындайтындығы жайлы біледі.
Ал тиімді коучингтің нышандары қандай болу керек ? Әрине, бұл
сауалға жан- жақтылы сипаттама беруге болады. Дегенмен, оның басты
