Қрдсм «Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы» шжқ рмк

	ҚРДСМ «Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік фармацевтика академиясы» ШЖҚ РМК	044 – 40/15
	«Фармация ісін ұйымдастыру және басқару» кафедрасы

1. 
   Тақырып №1: Білікті фарм кеңес – фарм ұйымның жетістігі ретінде. Дәрілік заттарды қауіпсіз, әсерлі, тиімді қолдануда фармацевтің ролі.
   

2. 
   Мақсаты: Студенттерге сауатты фармацевтік кеңес беру туралы негізгі түсінік беру. Дәрілік құралдарды үнемді, тиімді және қауіпсіз қолдану бойынша кеңесші ретіндегі ролі туралы түсінік беру.
   

3. 
   Дәріс тезистері:
   

Халықтың үлкен бөлігі өз бетінше емделеді, біздің пікірімізше бұл қоғамның ажырамас бөлігіне айналды. Бірақ бұл процесті дәрілік құрал тұтынушыларының ерекшелік сипаттарына қарай, барлық уақытта жауапты деп атауға болмайды.

Бұл процеске өз денсаулығына ұқыпты қарайтын, берік сенімді, өз денсаулығына жауап беру мүмкіндігі бар тұтынушылар жауапкершілікпен қарайды. Мұндай қасиет халықтың аз бөлігіне тән, ал көпшілігі шешімді жауапсыз қабылдайды. Өз бетінше емделу процесін тоқтату мүмкін емес және бұл жағдайда дәрілік құралдар мен басқа фармацевтикалық тауарларды тұтыну мәдениетін дамыту қажет.

Өз бетінше емделу мәдениетін қалыптастыруға біз шартты түрде ішкі және сыртқы деп бөлетін көптеген факторлар әсер етеді. Біз ішкі факторларға пациенттің білім деңгейін, оның жалпы мәдениетінің деңгейін, рухани және өнегелік қасиеттерін, құбылыстар мен тәжірибені синтездеу мен талдай алуын, сұранысын, өзін сапалық өзгерту элементі ретінде еңбексүйгіштігін, ерік күшін, ақпарат көздеріне сенімділігін жатқыздық. Сыртқы ортаның негшізгі факторлары экономикалық жағдай, ақпарат көздерінің объективтілігі, салауатты өмір саясаты бойынша мемлекеттік бағдарламалар, медицина және фармацевтика мамандарының біліктілік деңгейі, дәрі құралдары мен басқа фармацевтикалық тауарлардың сапасы, аурудың алдын-алу бойынша мемлекеттік бағыттың дамуы болып табылады.

Фармацевтика нарығында билік жүргізетін және пациенттер өз бетінше емделу мәселелерін шешу үшін көмек және кеңес сұрайтын, фармацевтикалық көмек көрсететін субъектілерге ерекше көңіл бөлінеді.

Фармацевтикалық кеңес беру және ақпараттық қызмет фармацевтикалық көмек құрылымының құрамы болып табылады және фармацевт пен провизордан әдістерді және кеңес беру тәсілдерін терең білуді талап етеді. Мұны фармацевтикалық қызметкердің әлеуметтік статусы-оның кәсіптік, экономикалық ерекше белгілерімен халық денсаулығын сақтау жүйесіндегі ұстанымы талап етеді.

2009 жылғы наурызда Нижний Новгород дәріханаларында жүргізілген зерттеулер нәтижесінде тұтынушылардың дәрілік құралдарға пікірін бейнелейтін мәліметтер алында: олардың 57%-да созылмалы аурулар бар, 48%-дәрілік құралдарды жедел ауруларды емдеу үшін сатып алады, 30%-созылмалы ауруларды емдеу үшін, 22%-маусымдық аурулардың алдын-алу үшін сатып алады.

Көп жағдайда дәрілік құралдарды дәрігердің тағайындауынсыз суық тиіп ауырғанда және бас ауруында (75%), шаршағанда (53%), іш өту (47%), ашушаңдық және ұйқысыздықты (42%) пайдаланады.

Ауру пайда болған жағдайда пациенттер 57% жағдайда дәрілік құралдармен өз бетінше дәрілік құралдарды ББҚ бірге (4%), дәрілік құралдарды халық емімен бірге (29%), дәрілік құралдарды ББҚ (2%) емделеді.

Пациенттер өз бетінше емдеулерін уақыттарының жоқтығымен және дәрігерге талап алу үшін және дәрігердің қабылдауына кезекте тұрғысы келмейтіндігімен түсіндіріледі (59%). Бұдан басқа 22% олар дәрігерден толық ақпарат алмаймыз деп есептеледі және 15% дәрігерлерді қымбат бағалы дәрілерді тағайындау қызықтырады деп сенеді. Маңызды себептерінің бірі кедергісіз (дәрігердің тағайындауынсыз) дәріханадан кез-келген дәріні алуға мүмкіндік болып табылады (29%)Респонденттердің 10% дәрігерлер біліктілігінің жеткіліксіздігіне баса көңіл аударды және дәрігерлерге сенімсіздік білдірді.

Дәрігердің тағайындауынсыз дәрілік құрал сатып алған кезде пациенттердің 61% фармацевтикалық қызметкердің кеңесіне, 48%-өз тәжірибесіне, 29%-бағасының қол жетімділігіне, 33%-өз бетінше алған біліміне сүйенеді.

Зерттеу нәтижелері бойынша 95% жағдайда дәріхана ұйымына келушілерге түрлі сұрақтар бойынша провизордың (фармацевтің) кеңесі (ақпараты) қажет болады.Бұл жағдайда тұтынушыға кеңес беру-ақпарат қызметі провизорының (фармацевтінің) әсері артады және ақпараттың, кеңес берудің тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында байланыстар алгоритмін жетілдіруге, нормативтік құқықтың базаға сай бұл жұмыста дағды мен білім маманнан талап етіледі.

Кеңес беру мәселесі фармацевтикалық қызметкерлер тұрғысынан да зерттелді. Бұл зерттеулер мамандардың халықтың дәрілік құралдар бойынша 83%-на, ББҚ бойынша (58%), ИМН бойынша (35%), ауруға күтім жасау бұйымдары бойынша (30%), ауруды емдеу бойынша (11%), дәрілік өсімдік шикізаты бойынша (46%), бірінші дәрігерге дейінгі көмек көрсету бойынша (30%) кеңес беретінін көрсетті. Кеңес беру процесінде, жасқа дәрілік құралды қабылдау тәсілі мен дозасына (79-84%),бұдан басқа қарсы көрсетілімдері мен жанама реакцияларға (76%), және 20-26%жағдайда тұтынушы жарамдылық мерзіміне, үй жағдайында дәрілік құралдарды сақтау ережелеріне көңіл аударады. Кеңес беру процесінде мамандардың 72% өз білімі мен тәжірибесіне, 31% жағдайда әріптесінің кеңесіне сүйенетіндігі анықталады.

Тұтынушылардың өзінің бағалауы бойынша, олар дәрілік құралдарды дәрігердің рецептісіз сатып алады (74%). Қызметкерлердің бағалауы бойынша пациенттердің тек 6% дәріханаға барлық уақытта рецептпен, ал 11% жағдайда-әрбір екінші, 14%-әрбір үшінші, 20%-әрбір төртінші, 44%-әрбір бесінші адам рецептпен келеді. Келтірілген мәліметтер фармацевтикалық қызметкерлердің пациенттің өз бетінше емделгені үшін жауапкершілікті өзіне алатынына және бұл кезде патологиялық физиологоя (50%), физиология бойынша (26%), фармакология бойынша (46%), медициналық және фармацевтикалық тауартану бойынша (13%) өз білімдерінің жеткіліксіздігін байқайды деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді, онсыз кеңес беру толық, объективті, қауіпсіз, мақсатты бола алмайды.

Мұндай жағдайда провизорлар (фармацевтер) халықты оның денсаулығын, өз қауіпсіздігін, тұтынушыларды дәрілік құралдармен өз бетінше емделуге және басқа фармацевтикалық тауарларға жауапкершілік мәдениетінің дамуын қамтамасыз ету мақсатында халыққа кеңес беру құралдары, әдістері және формаларын зерттеу кіретін, арнайы дайындалған бағдарлама бойынша оқытылуы қажет саналады. Ол үшін провизор мен фармацевт фармацевтикалық анықтамаға, фармацевтикалық белсенділік және фармацевтикалық интелектке сәйкес, фармацевтиканы меңгерудің жоғары дәрежесіне ие болуы қажет. Бұл өте қажет, өйткені өз бетінше емделуге әсер ету денсаулықты нығайту және салауатты өмір салтын қалыптастыру, дәрілік құралдарды жеткізу мен пайдалану, дәрілік құралдарды тағайындау мен қолдану әсерімен қатар дәріхана тәжірибесіне қарасты негізгі элементтерінің бірі болып табылады.

Дәріханаға келушіліердің көпшілігі маманның кеңесіне зәру, демек фармацевтикалық кеңес, пациентпен жұмыс істейтін фармацевтің маңызды қызметтерінің бірі болып табылады. Бүгінгі таңда көптеген азаматтар дәріхана қызметкерлерінің бақылауымен өз бетінше емделеді, тек бес пациенттің біреуі ғана дәріханаға дәрігердің рецептімен келеді. Өз бетінше емделудің себептері көп, олардың бірі-поликлиникадағы кезектің үлкендігі. Бұл жағдайда бірінші үстел қызметкерінің жауапкершілік дәрежесі өте жоғары. Фармацевтің міндеті ақпараттық және кеңес беру қызметі арқылы өз бетінше емделу мәдениетіне әсер етуден тұрады.

Көптеген сатып алушылар дәріхана қызметкерлерінің ұсынысына қарағанда дәрігер кеңесіне үлкен сеніммен қарайтындығы белгілі. Белгілі себептер бойынша адамдардың көпшілігі емдеу мекемелеріне тек маңызды жағдайларда ғана барады, ал қалған жағдайда өз денсаулық мәселелерін өз бетінше немесе дәріхана қызметкерлері ұсынысының көмегімен шешуді дұрыс көреді. Дәріханаға келу әдеттегідей емханаға қабылдауға келуден әлдеқайда оңай. Сондықтан келушілердің көпшілігі мемлекеттік немесе жеке емдеу мекемелеріне қарағанда, дәріханада (бұл қол жетімді, ыңғайлы тегін) кеңес алуды дұрыс көреді. Сонымен, кейбір дәріхана мен дәріхана желелерінде «дәрігер-кеңесші» қызметінің пайда болуы белгілі бір дәрежеде заңды процесс-дәрігер дәріханаға келеді және адамдарға біршама жақын болады. Өз бетінше емделуге жауапты бөлімде, дәрігер-фармацевт-пациент жүйесінде жемісті және тиімді өзара қатынас жасау дәріханалық мекеме шеңберінде жүзеге асырылады, бұл кеңес беру қызметінің саасын арттыру үшін қосымша мүмкіндіктер туғызады.

Дәріханалық ұйымдар жүзеге асыратын қызметтер бар. Оларды шартты түрде бірнеше топқа бөлуге болады:

• 
  сауда қызметтері (дайын дәрілік препараттарды рецепт бойынша және рецептсіз сату; дәріханалық мекемелерден босатуға рұқсат берілген басқа тауарларды сату, дәрілік өсімдік шикізаты, медициналық бұйымдар, жеке бас гигиенасы заттары, оптикалық, минералды сулар және т.б);
  
• 
  өндірістік қызметтер (денсаулық сақтау мекемесінің талабы және дәрігердің рецепті бойынша дәрілік препараттарды дайындау);
  
• 
  әлеуметтік қызметтер (халықтың жекелеген топтарына дәрілік препараттарды тегін немесе жеңілдікпен босату);
  

• 
  кеңес беру – ақпараттық қызметтер (өз бетінше емделудің жауапкершілігін қамтамасыз ету мақсатында кеңес беру көмегін көрсету, дәрілік препараттарды сақтау және пайдалануға тиісті қажетті ақпараттарды халыққа ұсыну, денсаулық сақтау мекемелерін медицина қызметкерлеріне ұсыну, дәріханадағы дәрілік препараттар, сондай-ақ жаңа дәрілік препараттар туралы қажетті ақпараттарды хабардар ету, әлеуметтік қамтамасыз ету);
  
• 
  сервистік қызмет (прокат пунктері арқылы заттарды босату);
  
• 
  алғашқы медициналық көмек көрсету.
  

Дәріхана қызметкерлерінің үнемді, тиімді және қауіпсіз дәрілік препараттарды қолдану бойынша және емдеу процесі ретінде ролі (дәрігер-провизор / фармацевт-пациент үшбұрышы) өкінішке орай , нормативті құжаттарда толық көрсетілген. Атап айтқанда ҚР лауазымдар классификаторында фармацевттің міндетіне пациентке дозалау мәселесі, қабылдау тәртібі және жекелеген дәрілердің сәйкестігі көрсетілген, әрине, мұндай тұжырымдаманы жеткілікті және кең деп атау қиын. Бүгінгі күні жұмыс істеп тұрған фармацевтикалық лауазым мен мамандық номеклатурасы да бірінші үстел қызметкерінің негізгі міндетін – дәрілік препараттарды босатқан кезде кәсіби кеңес беруді бейнелемейді.

Күнделікті тәжірибеге қатысты дәріхана кәсіпорынның негізгі міндеттерінің бірі ретінде кәсіби кеңес беруге ерекше көңіл бөлінуі қажеттігін дәріхана желілері және дәріхана басшыларының көпшілігі түсінеді. Жарнамалық текстерде, дәріханалық web – сайттарда (оның ішінде интернет – дәріханаларда), ақпараттық стендтер мен кестелерде, дәріхананың өзінде «фармацевт-кеңесші», «дәрігер-кеңесші», «сатушы-кеңесші», сөз тіркестерін жиі кездестіруге болады.Әрине, ондай жарнамалық стратегия бірінші кезекте алушылар үшін заманауи және ыңғайлы түр беру, кеңес беру қызметінің сапасын арттыру есебінен келушілер санын қосымша тартуға мүмкіндік беретін маркетингтік жүріс болып табылады. Бұдан басқа, көптеген дәріханалық кәсіпорындар өте қарқынды ритмде жұмыс істейді және сатып алушыларға жедел қызмет көрсету қажеттігі көп жағдайда кеңес беру қызметінің сапасының төмендеуіне алып келеді.

Кассалық аппаратта тұрған провизорға (фармацевтке) келушілердің ағылып келу жағдайында сатып алушымен тыныш, сенімді әңгімелесу, оған сауатты және білікті кеңес беру қиын болады. Сондықтан дәріхана кәсіпорыны штатындағы «босатылған» фармацевт-кеңесші халықпен жұмыс істеуді үйлестіруге мүмкіндік береді. Кеңесші өзіне келген сатып алушымен және әңгіме жүргізеді, оны тыңдайды дәрігерге қаралуы керек екендігін шешеді, қажет болған жағдайда нақты дәрілік препаратты таңдау жасауға көмектеседі, оны сақтау мен қолдануға қатысты қажетті ақпаратты ұсынады (келушіні өз бетінше емделуге жауапкершілігі аясында қызмет көрсетеді) – бұл уақытта басқа фармацевт кассалық аппаратта сауда жасау міндеттерін орындайды. Бірақ кеңес беру қызметін көрсету әдістері мен жекелеген түрлері фармацевтің кәсіби статусының төмендеуіне олардың жұмысының сауда қызметі аясында шектелуіне мүмкіндік береді. Бұл жерде кейбір дәріханалық кәсіпорындарда пайда болған «дәрігер-кеңесші» лауазымын еске алуға тұрады. Бір жағынан келушілермен тіл табысқа алатын және кеңес беру процесінде медициналық тәжірибесі мен жинақталған білімін пайдаланатын, сауатты және білікті дәрігер (терапевт, педиатор) сөзсіз дәріхана үшін құнды болып табылады және дәріхана ұжымында ондай маманның болуын қолдау қажет. Бірақ мәселе мынада, заңға сәйкес дәріханалық ұйымда жұмыс істейтін дәрігер келушілерге тек фармацевт-кеңесші кеңес беретін шеңберде ғана кеңес беруге құқылы.

Дәріхана мекелерінде кеңес беру немесе ақпарат беру – фармацевт немесе дәрігер орындаса да, бірдей нормативті құжат негізінде жүзеге асырылады:

• 
  өз бетінше емделуге жауапкершілікті қамтамасыз ету мақсатында кеңес беру көмегін көрсету;
  
• 
  үй жағдайында (дәріханалар, дәріханалық пунктер, дәріханалық киоскілер, дәріханалық дүкендер) дәрілік препараттарды сақтау және пайдалануға тиісті қажетті ақпаратты халыққа ұсыну;
  
• 
  денсаулық сақтау мекемесі медицина қызметкерлеріне дәріханадағы дәрілік препараттар, сондай-ақ жаңа дәрілік препараттар (дәріханалар, дәріханалық пунктері) жайлы оқыту мен басқа ақпараттармен қамтамасыз ету.
  

Жоғарыда баяндалғандарды ескере отырып біздің елде күнделікті дәріханалық тәжірибе, дәріханалық мекемелердің сауда қызметтері бірінші орынға шығатынын және фармацевт сатушы өкінішке орай қайтадан кеңесші болатыны анықталды. Ондай ағым Дүние жүзілік денсаулық сақтау ұйымы, халықаралық фармацевтикалық ұйымдар, ғылыми мекемелер үгіттеп, дамытқан дәріхана қызметкері мамандығына қарама-қайшылықта болады.

Біздің қазіргі заманғы өмірімізде түрлі факторлардың әсерінен (әлумметтік, экономикалық, демографиялық, экологиялық, өмір ырғағының өзгеруі, ассортименттің кеңеюі және дәріханалық өнімдердің қол жетімділігі ауруларды жазудың потенциалды мүмкіндігінің артуы) өз бетінше емделудің өсуі дәріхана қызметкеріне дәрілік препараттарды тиімді қолдану және дұрыс таңдауға байланысты, барлық мәселелер бойынша сапалы және тиісті ақпарат пен кеңес беру жауапкершілігін жүктейді, одан емдеу барысында туындайтын мәселелерден сақтандыру және шешуге белсенді қатысу (өзінің біліктілігінің аясында) талап етіледі. Денсаулық сақтау жүйесіндегі фармацевт роліне қатысты ДДҰ құжаттары фармацевт қайда жұмыс істесе де дәріханада, ауруханада, лабораторияда, өндірісте немесе академиялық мекемеде – халық денсаулығын сақтау бойынша команда мүшесі болып табылады және адамдардың денсаулығы туралы қамқорлық, дәрі сатуға приоритет болуы қажет екендігін растайды.

Дәріхана қызметкерлерінің кеңес беру қызметіне өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап ДДҰ, Fip, PGEU мамандарымен дәріхана тәжірибесіне тиісті GPP / дәріхана қызметі сапасының стандарты, Fip 1993ж, «Дәріханалық мекемелердегі тиісті дәріханалық тәжірибе, ДДҰ, Женева, 1996ж, Еуропадағы тиісті дәріханалық тәжірибе, PGEU, 1998ж: Жаңа тәуелсіз мемлекеттердегі тиісті дәріханалық тәжірибе. Стандарттарды енгізу және дайындау бойынша жетекшілік, ДДҰ 2001ж жұмыстары мамандардың назарын аударуға мүмкіндік береді».

GPP маңызды мақсаттарының бірі дәрілік құралдар жайлы объективті ақпараттық қол жетімділігін қамтамасыз ету, оларды дұрыс қолдану туралы ақпараттандыру; өз бетінше емдеуге болатын ауру белгілерін дәрімен және басқаша емдеу туралы ұсыныс кіретін, өз бетінше емделуге байланысты негізгі элементтердің бірі-қызмет болып табылады.

GPP талаптарына сәйкес дәріхана пациенттерінің (сатып алушының, келушінің) өтініші бойынша немесе қажет болған жағдайда кеңес ұсынуы қажет. «Еуропадағы тиісті дәріхана тәжірибесі» стандартын жасаушылар өз бетінше емделу бойынша ұсыныс беру үшін арнайы дайындалған қызметкерлер бөлінуі мүмкін деп санайды. Жоғары сапалы дәріхана қызметін қамтамасыз ету және әр сатып алушыға , әрбір нақты жағдайда рецептсіз босатылатын дәрілік препараттарды дұрыс таңдау мақсатында GPP:

• 
  келушімен жеке әңгіме жүргізу;
  
• 
  оның мәселелерін жүйелі түрде анықтау (немесе белгілерін бағалау),, мысалы, кімде мәселе туындады (жасы, жынысы, жағдайы / мысалы, жүктілік) жеке ерекшеліктері, ол неден тұрады, белгілері қандай, сырқаттану қанша уақытқа созылды, қандай шаралар қолданылды немесе қандай дәрілер қабылданды.
  

• 
  рецептсіз босатылатын дәрілік препараттарды таңдауға қатысты кеңес беру үшін стандарттар болуы керек деп болжайды.
  

«Еуропадағы тиісті дәріханалық тәжірибе» стандартын жасаушылар, өз бетінше емдеуге болатын әрбір сырқаттану немесе әрбір белгі үшін дәріханада фармацевт қадағалайтын рецептсіз босатылатын дәрілік құралдарды қолдану бойынша кеңес беру хаттамасы болуы қажет деп санайды. Фармацевт өзіне байланыстының бәрін сатып алушыда өзіне ұсынылған препараттың (әсері, қолдану мерзімі мен тәсілі, қарсы көрсетілімдері, жанама эффектілері, басқа дәрілік құралдармен, алкогольмен,тамақпен өзара әрекеттесуі және т.б) қасиеттеріне қатысты күмән және ешқандай түсінбеушілік болмауы үшін өз мүмкіндігі мен құзырының аясында істеуі қажет, сақтауға тиісті дәрілік препарат жағдайы туралы кеңес беру; медикаменттерді қолданбай өз бетінше емделу бойынша ұсыныс беру: -қажет жағдайда басқа денсаулық сатау қызметкеріне жолдама беру (мысалы, емдеуші дәрігерге және т.б) келушімен әңгімелесу және оның мәселелерін шешу барысында фармацевтке, аурудың дәрігерге баруына ұсыныс беруге тура келетін, денсаулығының бұзылу мәселелеріне байланысты екенін анықтау қажет. Кәсіби кеңес және ақпарат беруге қатысты GPP кейбір стандарттарын кеңінен енгізу күнделікті дәріхана тәжірибесінде приоритеттердің айтарлықтай алмасуын қажет етеді; медициналық білім саласында кәсіби дайындық деңгейін арттыру: бұл біздің дәріхана жүйелеріміздің қазіргі емес, ертеңгі күні, оның келесі даму кезеңдерінің бірі. Бұл жағдай, дәріханалық кәсіпорындарындағы кеңес беру қызметінің жалғызын, дәрілік көмек бойынша маман ретінде фармацевтің ролінің маңызын айтпай қалуға болмайды.

Егер дәріханалық кәсіпорында қызметкерлер арасында сауда дәне кеңес беру қызметін бөлу бар болса,мысалы, фармацевт-кеңесші жеке лауазымы қарастырылды (сауда операциясын орындаудан босатылған) бәрібір бұл қызметтер дәріханалық мекеме аясында тұтас біреуді құрайтын екі адамға ұсынылады. Бұл уақытта кеңестік-ақпараттық қызметтер сауда қызметінен бөлек жүзеге асырылуы мүмкін. Фармацевтикалық қызметкер жұмысы шеңбері мен тапсырмасы дәріханалық мекеме төңірегінде шектелмейді: оның жұмысы дәрілік құралдар бойынша маман ретінде қазіргі заманғы контексте неғұрлым кең қарастырылады – аурудан сақтандыру және емдеу, денсаулық сақтау мақсатында дәрілік препараттар туралы білікті ақпарат беру және оны қолдану бойынша кәсіби ұсыныс талап етіледі. Сондықтан мамандық жауапкершілігі шеңберіне тек халықты емес, түрлі мекемелер мен қызметтерді (бірінші кезекте медицина, сондай-ақ оқыту, әлеуметтік қамтамасыз ету және т.б) ақпараттандыру және кеңес беру тұтастай кіреді. Қазіргі жағдайда емдеу-сауықтыру мекемелері алдында тұрған міндеттерді тиімді және жедел шешу, фармацевтикалық қызметкердің кәсіби қатысуын талап етіледі. Дәрігер (аурудың алдын-алу және емдеу бойынша маман ретінде) мен фармацевтің (дәрілік препарат бойынша маман ретінде) белсенді бірлесіп жұмыс істеуі тиімді және нәтижелі дәрілік терапия жүргізу үшін қажет. Соңғы он жылдықта әлемнің көптеген елдерінде емдеу мекемелері фармацевтің кеңес беру қызметін пайдалана бастады, соның салдарынан «фармацевт-кеңесші», «клиникалық фармацевт», «госпитальдық фармацевт», «фармацевт ақпарат беруші» лауазымдары пайда болды. Емдеу мекемесінде жемісті жұмыс атқару – дәрілік препараттарды қолдануға қатысты барлық мәселе бойынша ауру мен дәрігерге кеңес беру үшін, фармакологиялық топтағы нақты препаратты таңдауға көмектесу, дәрілік терапия схемасын оптимизациялауға қатысу (емдеу тиімділігі және үнемдеу тиімділігі көзқарасы бойынша) дәрігерлерге жаңа дәрілік препарат жайлы ақпарат беру, препарат жоқ болған жағдайда тиімді алмастыру мәселесін шешу және т.б. Фармацевт біліктілігі мен тәжірибесі сәйкес болуы қажет. Сондықтан әлемнің көптеген мекемесінде жұмыс істеуді қалайтын фармацевтер мамандандырудан өтуі қажет. Олар үшін арнайы білім бағдарламалары сертификаттық циклдар және тіпті (кей елдерде) лицензиялау қарастырылған.

Құрама штаттарда өткен ғасырдың 50-жылдарында алдыңғы қатарлы американ фармацевтерінің тобы қарттарға күтім жасау мекемелерінде дәрілік препараттарды пайдалануды оптимизациялаумен шұғылданды, ал біршама уақыт өткеннен кейін фармацевт-кеңесші мамандығы пайда болды. «consultant pharmacist» терминінің өзін фармацевтің кеңес беру негізін қалаушы деп санайтын АҚШ-та Джордж Аршамбо ұсынды. Жарты ғасырдан кейін америкалық фармацевт-кеңесшілер өздерінің кәсіби қызметін емдеу мекемелерінің кең спектіріне, күтім жасау мекемелеріне (қарттар, мүмкіндігі шектеулі жандар және т.б) түрлі форматтағы мекемелерде табысты көрсетуді жалғастыруда: олар медициналық немесе әлеуметтік мекеме штатында бола алады, дәріханадан, фармацевтикалық қызмет ұсынатын басқа ұйымдардан контракт бойынша немесе жеке жұмыс істеу қызметін көрсетеді.

Көптеген американ фармацевт-кеңесшілер, бүгінгі күні 10мыңнан асады, кәсіби ассоцияцияға – фармацевт-кеңесшілердің Америка қоғамына білікті (American Society of Consultant Pharmacists), өздерінің этикалық кодексі және мерзімдік басылымдары бар («The Consultant Pharmacists»).Сертификаты бар фармацевт-кеңесші болу үшін сәйкесінше білім беру курсын және сертификаттық емтихан тапсыруы қажет: емтиханда оның тәжірибе барысында туындайтын кәсіби міндеттерді претенденттің шеше алуы тексеріледі. Фармацевт-кеңесші дайындау негізінде гериатриялық терапияға ерекше көңіл бөлді. Бұл фармацет-кеңесші мамандығының даму тарихы және АҚШ-та қарт адамдарға күтім жасау үшін мекемелерде фармацевт-кеңесшілерді кеңінен тарту әсерімен емес. Көптеген емдеу мекемелерінің пациенттерінің үлкен пайызын жасы ұлғайған адамдар құрайды. Оларға медикаментоздық емдеу жиі қажет етіледі, бұл кезде препаратты бірден тағайындайды. Жасы ұлғайған адамдармен жұмыс істеген кезде дәрілік құралдардың өзара әсері және оларды қолдану мерзімі мен тәсілі, жанама әсерлері, созылмалы ауруларының болуы және т.б. факторларға екі есе көңіл бөлінуі қажет. Сондықтан гериатриялық фармакотерапияны білу фармацевт-кеңесшінің табысты жұмыс істеуі үшін қажетті шарт ретінде қарастырылады. Американдық фармацевтердің гериатриялық фармакотерапия бойынша арнайы емтихан тапсыру мүмкіндіктері бар және қосымша кәсіби біліктілік алып, сертификаты бар гериатриялық фармацевт бола алады. Біздің елде дәрігерлер үшін дәрілік құралдар фармацевт-ақпарат көзі болатын фармацевт ақпарат берушілердің көмегімен дәрігер және фармацевтикалық қызметкер арасындағы қарым-қатынастың жүзеге асырыла бастағанына көп болған жоқ.

Дәрі жетіспеушілігі жағдайында провизор-ақпарат берушілер анықтама қызметін де орындады: дәріханадағы дәрігер туралы ақпараттар ұсынды, препарат жоқ болған жағдайда сауатты алмастыру жүргізуге көмектесті.

4. 
   Иллюстрациялы материалдар: презентация
   

5. 
   Әдебиеттер:
   

6. 
   Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
   

1. 
   Сапалы қызмет көрсетудің ажырамас бөлігі ретінде, сауатты фармацевтикалық кеңес беру.
   
2. 
   Өз бетінше емделудің қалыптасуына қандай факторлар әсер етті.
   
3. 
   Тұтынушыға кеңестік-ақпараттық қызмет көрсетуге фармацевтің әсер ету ролі.
   
4. 
   Фармацевт кеңесшіге қойылатын талап.
   
5. 
   Мамандар пациентке кеңес берген кезде неге ерекше көңіл аударады.
   
6. 
   Дәріхана ұйымдарында қандай жұмыстар бар?
   
7. 
   Дәріхана пациенттерінің емдеу процесінде дәріхана қызметкерінің ролі.
   
8. 
   «Дәрігер кеңесші» лауазымы.
   
9. 
   Пациенттерге кеңес және ақпарат беру қандай нормативтік құжаттар негізінде жүзеге асырылады?
   
10. 
    Дәріханаға келушілерге кеңес беру үшін ақпараттық негіз ретінде не қызмет атқарады?
    
11. 
    «Фармацевт-кеңесші» анықтамасы алғаш рет қашан пайда болды?
    
12. 
    ҚР дәріхана пациенттеріне кеңес беру тәжірибесі қолданыла ма?
    

1. 
   Тақырып №2: Пациенттерге кеңес беру фармацевтердің коммуникативтік дағдыларының маңызды бөлігі. Фармацевтикалық қамқор.
   

2. 
   Мақсаты: Студенттерге пациенттерге кеңес беру жайлы, фармацевтикалық қамқоршы туралы негізгі түсініктерді беру.
   

3. 
   Дәріс тезистері:
   

Фармацевтің пациентке кеңес беруге қатысуы сөзсіз дәрі қабылдаудың дұрыстығына оң әсер етеді. Бұл үшін ауру мен фармацевт арасында игі қатынас орнауы қажет, яғни фармацевт әңгімелесудің жақсы дағдыларын игеруі қажет. Фармацевт пациенттің емдеуге байланысты сұрақтарына жауап берген кезде максимальді тиімді нәтижеге жетуге өзара сенуді және тырысуды сипаттайтын, серіктестік өзара қатынас пайда болады. Ондай қатынастың орнауы динамикалық прцесс болып табылады. Алғашқы күні әңгімелесудің оң әсері провизорға қатысы жоқ себепке байланысты бірнеше күннен кейін теріс әсерге ауысуы мүмкін. Фармацевт пациенттің дауысы, бет жүзі бойынша жағдайының белгілерін анықтай алуы қажет.

Пациент – фармацевтің қарым-қатынасының тиімлілігі – егер соңғысы түсінікті ақпарат көзі бола алатын болса, әлеуметтік-экономикалық және мәдени деңгейіне, әдеттері мен қызығушылықтарына байланысты кедергіні жою қажет.Бұдан басқа пациент фармацевтпен талқылыған ақпараттың құпия болып қалуына сенімді болуы керек.

Фармацевтке бірінші кезекте пациенттің хабардарлық деңгейін анықтауына тура келеді. Әңгімелесу барысында түсінуге оңай сөздерді пайдалану және күрделі медициналық терминдерді айтпауға тырысуы қажет.

Тиімді әңгімелесу ақпарат алушы оған хабарлап тұрған нәрсені естіп түсінген кезде өтеді. Бұған, пациент ақпаратты қайталаған кезде «белсенді тыңдау» әдісімен қол жеткізуге болады.

Пациент фармацевтің сұрағы көмек көрсетуге шынайы тілейтінін сезінуі қажет. Бірлесіп жұмыс істеуге қол жеткізу үшін фармацевт тек сұрақтар қою себебін түсіндіруі қажет.

Әдетте сұрақтың екі түрі пайдаланылады.

Маған ауру белгілері жайлы көбірек айта аласыз ба? Түріндегі ашық сұрақтардан, «иә» немесе «жоқ» жауаптары алынатын сұрақтар қоюмен салыстырғанда, ақпарат көбірек алынды. Пациенттің препаратты қолдану бойынша нұсқауды меңгергеніне көз жеткізу үшін фармацевт «Бұл дәріні қалай қолданылатындығын айтып беріңізші, деп сұрауы мүмкін». Алынған мәліметтерді қорытындылау үшін нақты жауап күтілетін сұрақтарды пайдаланады, мысалы, ерекше ақпаратты жинауға немесе ашық сұраққа бұрын алынған жауапты нақтылауға мүмкіндік беретін «Бұл ауру сізгде қашаннан бері? Сұрағын пайдаланады». Бір ретте тек бір ғана сұрақ қою маңызды; екі немесе үш сұрақты бір мезгілде қою әңгімелесуді бұзады.

Тыңдай білу әңгімелесудіңмаңызды компоненті болып табылады. Бұл пациенттің мәселені еркін баяндап беруін және фармацевтің жеке өзіне көңіл қоюына сенімді болуын білдіреді. Соңғысы пациентке көңіл қойып, әңгімелесуді бөгетін сәттерді болдырмауы қажет. Фармацевт пациеттің сұрақтарға берген жауабына көңіл қойып, жеке деталбдарды нақтылауы қажет. Әңгімелесу тілектестік жағдайында болуы керек, пациент сөзін қайталап айтуға, айтылғанды ауруға түсінікті болу үшін қайталауға тура келеді. Әңгімелесуді үзу немесе қызығушылығы жоқ екенін көрсету пациенттің сенімін азайтады және мәселені талқылауға дайындығын, соның салдарынан препаратты сатып алуын төмендетеді. Керісінше, пациентті қолдау түсіністік байқату әңгімелесуді жеңілдетеді. Фармацевт пациенттің пікіріне қызығушылық білдіріп және жылы шырай көрсетіп, пациенттің дұрыс шешімін қолдауы қажет.

Вербальді емес әңгімелесу дағдысы пациентпен жұмыс істеу процесінде маңызды. Дене тілі – кейіп, бет бейнесі – үлкен маңызға ие. Провизорға пациенттің вербальді емес мінез-құоқына көңіл аударуына тура келеді. Ашық кейіп – пациентке бетінен қолын айқастырмай қарау-ашықтықты, әңгімелесуге және иыңдауға дайындықты, қол жетімділігін білдіреді. Пациентпен тиісті ара-қашықтықты ұстау маңызды, фармацевт әңгімелесудің құпиялылығын қамтамасыз ету үшін жеткілікті жақын тұруы және пациент үшін ыңғайсыздықты тудырмауы, сондай-ақ өзі үшін ирусты ауруды жұқтыру қаупін тудырмайтын қашықтықты ұстануы қажет. Егер пациент шегініп немесе қозғалса оның орнатқан қашықтығын ұстану қажет. Сондай-ақ көз байланысын ұстану және теріс эммоцияларды болдырмау үшін пациент жүзінің құбылысын қадағалау қажет. Пациент тарапынан да вербальді емес әңгімелесу маңызды. Егер пациент жабық кейіпті қолдарын айқастырса, провизордан денесін бұрыс ұстаса соңғысы қолайсыздық себебін түсініп, оны жоюға тырысуы қажет. Фармацевт те пациент жүзінің құбылысын бағалауы қажет, үрейлену, ашулану, күйзеліс,агрессия және ауру сияқты физикалық белгілері бар екенін қадағалауы қажет.

Толыққанды әңгімелесу үшін физикалық кедергілер жойылуы немесе азаюы қажет. Биік тұғырлар мен платформалар, шыны қоршаулар, біздің дәріханаларымызда кең тараған, ол әңгімелесу процесін бұзады. Провизор оның беті пациенттің көзімен бір деңгейде болуы үшін тырысуы қажет. Дәріханада пациентке кеңес беру үшін арнайы орын қарастырылуы қажет.

Аурудың кейбір топтарымен әңгімелесу үшін арнайы әдістеме болуы қажет. Саңырау немесе нашар еститін пациенттерге ақпаратты жазбаша түрде беру қажет. Егер есту қабілеті бұзылған пациент ерін қимылы бойынша оқитын болса, фармацевт пациенттің қарсы алдына жақын тұруы және әңгімелесу процесінде көз байланысын ұстануы қажет. Бұдан басқа, баяу, бөліп-бөліп, мүмкіндігінше қатты дауыстап сөйлеуге тура келеді.

Тыныштық пен жақсы жарықтың да маңызы зор, өйткені шуда және қараңғыда есту қабілеті бұзылған адамдармен әңгімелесу мүмкіндігін едәуір төмендетеді.Фармацевт сондай-ақ мысалы, дененің зиян шеккен бөлігіне немесе қораптағы нұсқауға ыммен көрсетуді пайдалана алады. Көзі нашар көретін пациентке кеңес бере отырып, фармацевт бірінші кезекте өзін таныстыруы керек. Өйткені соқыр пациент вербальді емес әңгімелесе алмайды, провизор дауыстық жоғарылығымен және сөзбен пациенттің мәселесіне қызығушылығы мен көңілін бейнелейді.

Пациентке сауал қою

Пациентке кеңес беру – жоғары кәсіби жауапкершілікті талап ететін, қызмет көрсетудің негізгі бөлігі. Пациент сұрақ түрінде сіз не ұсынасыз? – сұрағы түрінде шағым айтуы мүмкін немесе пациент нақты сұрақ қоюы мүмкін: екі препараттың қайсысын қолдануға кеңес бересіз? Егер пациент өзіне қарсы көрсетілімі бар және асқынуға алып келетін дәріні таңдаса, фармацевт белсенді түрде араласуы қажет.

Емдеу жоспарын құру немесе пациентті дәрігерге жіберуге дейін, фармацевт нақты жағдайды анықтау және бағалау үшін жеткілікті ақпарат алады. Бұл ақпараттың ең маңызды бөлігі пациент қолданатын барлық препараттардың дәл тізімі болып табылады. Бұл ақпарат пациентті әдеттегі сұрау арқылы 3-5 мин ішінде алынады. Сұрау процесі «Біз таңдаған дәрі ағымдағы емдеуге сәйкес келуі үшін, қазіргі уақытта қандай препараттарды қабылдайсыз?»- сөзімен басталуы мүмкін. Пациент қабылдаған дәрілердің дәл тізімін ала отырып, провизор пациентте дәріге аллергияның бар екенін анықтауы қажет. Қажетті ақпаратты тиімді және жылдам алу үшін фармацевт қатаң тәртіпте сұрақты тікелей қоя білуі керек. Тәжірибелі фармацевт жағдайды бағалау үшін қажетті ақпаратты бірнеше минутта жинай алады.

4. 
   Иллюстрациялы материалдар: презентация
   

5. 
   Әдебиеттер:
   

6. 
   Қорытынды сұрақтар (кері байланыс):
   
   1. 
      Әңгімелесудің негізгі принциптері қандай?
      
   2. 
      Тиімді әңгімелесу қалай жүреді?
      
   3. 
      «Ашық сұрақ» ұғымын түсіндіріңіз?
      
   4. 
      Вербальді емес әңгімелесу. Ол қалай сипатталады?
      
   5. 
      Әңгімелесу кезінде қандай кедергілер кездеседі?
      
   6. 
      Әңгімелесудің арнайы техникасы, ол кімдерге арналған?
      
   7. 
      Нақты жағдайды бағалау неге байланысты.
      
   8. 
      Фармацевтикалық қамқоршы дегеніміз не?
      
   9. 
      Фармацевт өзінің біліктілігінің аясында қандайі қызметтерді орындауы қажет.
      
   10. 
       Фармацевтикалық қамқорлық аясында фармацевттің қызметі.
       
   11. 
       Өз бетінше емделу мәселелерін анықтау үшін не қажет.
       
   12. 
       Дәріханаға келуге мәжбүр пациенттердің анализ белгілері мен синдромдары.
       
   13. 
       Толыққанды фармацевтикалық қамқорлықты енгізуді қиындататын жағдайлар.
       

1. 
   Тақырыбы №3: Әлеуметтік менеджмент және оның мінездемесі мен ерекшеліктері.
   

2. 
   Мақсаты: Студенттерді әлеуметтік менеджменттің методологиялық түбірімен таныстыру.
   

3. 
   Дәріс тезистері:
   

Әлеуметтік процестермен басқару процесінде басшылық келесідей негізгі әлеуметтік заңдарды есепке алады:

- әлеуметтік басқарудың тұтас жүйесі, саяси, экономикалық және мәдени

факторларымен қамтылған қоғамның және жеке бастапқы ұйымның толығымен дамуы;

- пропорциональды басқарылмалық олардың рациональды ішкі байланысын

ұсынатын басқарушы жүйесінде басқару;

- қоғамның дамуының деңгейіне байланысты өзгертуші әлеуметтік

басқарудың орталықтандыру және деорталықтандыру функцияларының оптимальды байланысы;

- өзінің міндеттерін қанағаттандыру мақсатында тиімділігі мен

жауапкершілігін жоғарылату үшін әлеуметтік басқаруда қызметтердің қатысуы.

Әлеуметтік менеджментте басқарушы функциялар белгілі принциптерді, жағдайларын және қалыпты бағытын, ұйымның өмірлік циклінің сатысына тәуелді қолдануды бақылау арқылы жүзеге асырылады.

Фармацевтің ұйымның әлеуметтік менеджментінің негізгі принциптеріне келесілерді жатқызуға болады:

- ғылыми әлеуметтік басқару;

- басқару процесінің экономикалығы және тиімділігі;

- басқару объектісінің немесе субъектісінің жүйелілігі;

- биліктің иерархиялылығы;

- басқару нәтижесіне жауапкершілік;

- шешімдерді қабылдау және ұжымдық пікір алысу кезіндегі жеке басшылық;

- фармацевтік қызметкерлердің еңбегін анықтау;

- басқару процесі.

Басқару субъектісіне жергілікті тұрғындар, мемлекеттік билік органдары, қоғамның азаматтық институттары, бастапқы өндірістік ұйымдар, оның ішінде фармацевтік ұйымдар және қызметкерлер жатады. Басқару объектілеріне басқарушы әрекеттің әлеуметтік ортасы, әлеуметтік процестер, басқару деңгейінің барлық әлеуметтік ресурстары жатады.

Әлеуметтік менеджменттің негізгі механизміне экономикалық, ұйымдық-үлеспелі, әлеуметтік-психологиялық және басқарудың оң тәсілдерін құрайды. Олардың ішінде бастысы әлеуметтік-психологиялық әдіс болып табылады.

Әлеуметтік жүйемен басқару процесі басқарудың әртүрлі деңгейіндегі басқару субъектісінің диагностикалық әрекетін және әлеуметтік информациялы жұмысты қарастырады. Қазіргі кездегі басқарудың әлеуметтік ресурстары фармацевтік ұйымның жұмысының тиімділігін жоғарылатудағы негізгі құралы ретінде қарастырылады. Әлеуметтік ресурстар жеке өндірістік потенциалы фармацевтік ұйымның әлеуметтік тобының жұмысшыларын құрайды.

Әлеуметтік ресурстар келесідей белгілер бойынша топтастырылады:

- функционалды аймағының әрекеті бойынша;

- қатысушылардың сипаттамасы бойынша шешімдерді орындау және жасау;

- ұйымды жұмыс сферасының қалыптасуына әсер етуі бойынша.

Әлеуметтік ресурстардың функционалды аймағының әрекеті басқарушы, өндірістік және қосымша белгілерімен сипатталады.

Әлеуметтік ресурстардың ұйымының жұмыс ортасының қалыптасуы коммуникативті, дәлелдемелі, әлеуметтік-психологиялық және инновациялы белгілермен сипатталады.

Фармацевті ұйымның жұмысының тиімділігін жоғарылату факторы ретінде әлеуметтік ресурстарды қолданудың активизациясының бір түрі басқарудың әлеуметтік технологиясын қолдану болып табылады.

Басқарудың әлеуметтік технологияларын қолдану әдісін білетін, басшының командалы реттеуші жұмысында қызметкерлердің жұмысының жоғары тиімді жетістігі кадрлардың тұрақсыздығын төмендетеді және бәсекелес жұмысының шарттарында фармацевтік ұйымның тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

Қазіргі жағдайда ұйымның әлеуметтік басқару тәсілдерінің, соның ішінде әлеуметтік жоспарлау, әлеуметтік реттеу және әлеуметтік себептерінің мәні және рөлі мәнді түрде өседі.

Әлеуметтік қалыптастырудың нақты тәсіліне ішкі тәртіп ережелері, ұйымдағы ішкі этиканың ережелері және тәртіпті жүргізу түрлері жатады.

Әлеуметтік реттеу әдістері гармонизация негіздегі қызығушылықтардың әлеуметтік қатынастарын және әлеуметтік топтардың мақсатын және жеке өзара міндеттерін, объективті іріктеу жүйелерін, әлеуметтік қажетті тарауларын ретке келтіреді. Әлеуметтік ынталандыру әдістері кәсіби әрекеттің белгілі жетістіктеріне жеткен жеке жұмысшыларды әділ объективті орындау үшін қолданылады.

Қызметкерлермен әлеуметтік-психологиялық басқару әдістері бағытталған:

- өндірістік процестің әрекетінде қызметкердің мәдени және рухани

қажеттілігін қанағаттандыруға;

- өндірістік әрекетке бағытталған қызметкерлерге шарттардың пайда болуы;

- ұжымның әлеуметтік ынтасының дамуы және әлеуметтік бағытты орнату;

- ұйымдарда басқаруда жұмысшылардың қатысуы;

- қызметкерлер әрекетінде жетекшінің жеке үлгісін қолдану;

- ұжымның тұрақтылығын қалыптастыру;

- ұжымда қолайлы психологиялық климаттың жүргізілуі;

- қызметкерлерді әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету6

Ұйымның әлеуметтік процесімен басқаруда жоғары мәнге лидерлік және басшының басқару стиліне ие болады. ХХ ғасырдың 50 –шы жылдары жасалған лидерліктің жеке теориясы ең жақсы жетекшілері үшін келесідей жеке қасиеті сипатталған:

- интеллект деңгейі;

- білім деңгейі;

- сырт келбетке әсер ету;

- шындық;

- дұрыс ой;

- әлеуметтік және экономикалық қалыптасу;

- өзіне сенімділігінің жоғары дәрежесі.

Сонымен, жүргізілген зерттеулер нәтижесінде саналы жетекші қалай болуы керектігін және қорытынды жасау керектігі жайлы әлі енгізілген жоқ, адам белгілі жеке қасиетке ие болса, ол басшы бола салмайды.Сондай-ақ, тағы да басқарудың саналы стилі жоқ. Басқарудың стилін таңдау нақты белгілі жағдайға, жеке тұлғаның қажеттілігіне және жетекшінің өзіне байланысты, сонымен қатар жағдайлар алмасатын болса, басқару стилі де алмасады.

4. 
   Иллюстрациялы материалдар: презентация
   

5. 
   Әдебиет:
   

1. Әлеуметтік процестермен басқарудың негізгі әлеуметтік заңдары.

2. Әлеуметтік менеджменттің негізгі элементтері

3. Басқарудың әлеуметтік әдістері

4. Әлеуметтік ресурстар

5. Жетекшінің басқару стилі және лидерлігі.

1. 
   Тақырыбы №4: Адамгершілік ресурстардың менеджменті және жұмыстың командалы құрылымы.
   

2. 
   Мақсаты: Студенттерді менеджменттегі адам ресурстары және командалық жұмыстың маңыздылығымен таныстыру.
   

3. 
   Дәріс тезистері:
   

Адамгершілік ресурстардың менеджменті басшының белсенді жұмыс жасауына байланысты жұмысшылардың шығармашылық мобилизациясына бағытталған және негізгі аспектілі менеджерлердің процесі ретінде қарастырылады, олардың әрекеті болып табылады:

- адамгершілік факторға ұйымның кіріс көзі ретінде қарым-қатынас;

- әрбір жұмысшының шығармашылық потенциалын орындалуы және дамуы үшін шарттардың құрылуы;

- беделді басқарудан басқарудың демократиялық тәсіліне өту;

- ұйымның және қоғамның жалпы политикасындағы политиканың кадрлы интеграциясы.

Жаңа сауда бәсекелесі шарттарында жұмысшылардың шығармашылық потенциалын орындау үшін шарттар құру және ұйымның және координациның жұмысының алға қойған мақсатының жетістіктері бойынша басшының тәжірибесіне міндеттері жоғарылады. Ол үшін басшы жұмысшыларды тәрбиелеуді және іріктеп алу бойынша жұмысты мұқият жүргізуі керек.

Сондықтан фармацевтік қызметкермен жұмыс жасау кезінде бастысы қызметкерлердің белсенді ынталығы, ұжымдық шешімдерді қабылдауы, фармацестикалық ұйымның соңғы жұмысының қорытындысына әрбір қызметкердің жауапкершілік сезімге тәрбиелеу болып табылады. Осыған байланысты жеке адамдар арасында қатынас рөлі жоғарылайды, мұнда әлеуметтік топ ұйымның жұмысының әрбір нәтижесін бағалайды, бұдан қабылданған шешімге жауаптылығы және оларды орындау басшымен және қызметкерлермен бірге жүргізіледі.Олай болса, адамгершілік ресурстар ұйымның жалпы стратегиясының белсенді компоненті болып табылады. Адамдық ресурстарды қолдану нәтижесін жоғары және орта дәрежедегі менеджерлер шешуі керек.

Менеджменттің даму тарихынан білетініміз, өндірісті жоғары ұтымды етуге және механиздеуде ұмтылушы инженерлер бастапқыда жоғары басқарушы орындарға ие болды. Содан кейін капиталмен нәтижелі басқару есебінде кірісті алудың маңызды мәніне ие экономистер мен финансистер келді. Олармен кезең басталды, жоғары басқарушы дәрежелері бизнесте және менеджментте формальды актілерді және толығымен заңдылыңы бақылау болып табылатын, юристер есебінен қалыптасты.

Қазіргі уақытта өндірістік процесте қызметкерлердің жақсы білетін ерекшеліктерін жүргізу. Олар адамды басқарудың қазіргі концециясының негізгі факторларын қарастырады. Батыстағы социологтар өздерінің зерттеулерінде келешекте ұйымдарды басқарудың лидирлік күйін қызметкерлермен жұмыс істей алатын мамандар алатын болады деп растайды. Бұл толығымен фармацевтік сфераға жатады.

Қазіргі заманда шарттарда басшы өндірістің ұйымдастырушысы ғана емес, сондай-ақ озат басшы болуы керек. Топтардың бағытына басшының әсері әлеуметтік-психологиялық және харазматиялық бағытта жүргізіледі. Әлеуметтік-психологиялық бағытта басшының беделі оның кәсіптенген, жетік меңгеру дәрежесінің пайда болу кезіндегі артықшылығын мойындау есебінде қалыптасады.

Басшылық келесідей жүргізіледі:

- «бәріміздің біреуіміз» -басшының өмір салты әлеуметтік топтың

мүшелерінің көпшілігінің өмір салтымен сәйкес келеді, онда қарым-қатынасы қалыптасады «ол біздің қызығушылығымызды қолдайтын болады»;

- «бізден ең жақсысы» - ол жеке дара, кәсіби дәрежесі бойынша

еліктеушілігі үшін мысал бола бастайды;

- «біздің күткен нәтижемізді ақтау» -адамгершіліктің жалпы қалыптарының

сәйкес бағытын жүргізу, уәдесін орындау болып табылады;

Басшыда топтың қатысушылары ең алдымен әрқайсысының жеке мәселесіне уайымдайтын адамдарды бағалайды. Фармацевтік ұйымы әлеуметтік топ ретінде белгілі бағыттың негізгі қалыптарын, қатынасын және иерархиялық статусын, топтастықты және лидерлікті жүргізеді.

Барлық басқа да ұйымдар тәрізді, формацевтік ұйымдарда құрылысына қарай үш түрі бойынша жүзеге асырылады:

- Басшы тобы;

- Өндірістік қызметкерлер тобы;

- Қоғамдық топтар: (профсоюздар және т.б.)

Басшының тобы басшыдан және оның тікелей бағыныштылары (орынбасарлары) және құрылымды бөлімдерінің басшыларынан тұрады. Олар шешімдерді қабылдау және ұйымның әрекетін жоспарлау үшін өкілдіктің кеңінен тараған түріне ие болады және жұмыстың тиімділігіне жауап береді.

Менеджменттің позициясымен қазіргі ұйымдар бастықтар мен бағыныштылардан тұрмайды, ал ұйымның бөліміндегі жұмыс команданың типі бойынша құралуы тиіс. Командалы жұмысты қалыптастыру кезінде жүзеге асырылады:

- бағалаудың жалпы жүйесін нығайту және жасау;

- қатысушылардың әрбір мүшесіне жеке тәсілді қолдану;

- кездейсоқ сәтсіздікке дайындық;

- шығармашылық ойлардың және инновациялы шешімдерді қолдау;

- жұмыстың жалпы нәтижесіне әрбір жұмысшының жауапкершілігі;

- жеткен жетістіктерін қолдау;

- жұмысқа топтардың тікелей қатысуы;

- жұмыстың нәтижесінің объективті бағасы;

- қатысушы топтардың үйлесімді әрекеті, шешімді қабылдау кезінде артықшылығын болдырмау.

Жұмыстың командалы түрі талантты шығармашылық ойларын және адамдардың өздеріне сенімділігін, ынтымақтастыққа қабілетін үйретуге және жергілікті әрекетін құруға мүмкіндік береді.

4. 
   Иллюстрациялы материалдар: презентация
   

5. 
   Әдебиеттер:
   

1. 
   Управление и экономика фармации: в 4т. Т.2: Учет в аптечных организациях: оперативный, бухгалтерский, налоговый. Учебник для студ. высш. учеб. заведений /под ред. Е.Е. Лоскутовой. – М.: Издательский центр «Академия», 2004.
   
2. 
   Парновский Б.Л. и соавторы. Основы фармацевтической информации. – Кишинев. «Штинца», 1986.
   
3. 
   Косова И.В. Лоскутов Е.Е. Организация и экономика фармации. – Москва, 2004.
   

1. 
   Веснин В.Р. Менеджмент. – Москва, учебник Элит, 2003.
   
2. 
   Лекционные материалы «Фармацевтическое консультирование».
   
3. 
   Сборник законодательных и нормативно-правовых актов, регулирующих фармацевтическую деятельность в Республике Казахстан. – Шымкент, 2002 г.
   

1. Адамгершілік ресурстардың менеджменті

	РГП на ПХВ «Южно-Казахстанская государственная фармацевтическая академия» МЗРК	044 -40/15
	Кафедра организации и управления фармацевтическим делом

Шымкент-2013

Лекционный комплекс составлен в соответствии с рабочей программой утвержденной на заседании Методического Совета ЮКГФА

Протокол №____ от «___»_________20__г.

1. 
   
   
   жүктеу 0,82 Mb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: