ҚОСПА ГӘПЛЕР БОЙЫНША ШЫНЫҒЫЎЛАР

Төмендеги текистти таллаң. Қоспа гәплердиң түрлерине ажратың, иркилис белгилерин қойың.

Жаңа жылда жаңа тилек айтайын,

Аббат болсын еллер, жерлер алаплар,

Шын дослыққа ийилейик ийилсек,

Пақтаға.. салыға жерим қайыссын,

Үйиң маңлай тердиң мүлкине толсын,

Сизиң ҳәр күниңиз әжайып болсын,

Кийимлер, липаслар әлҳасыл болсын,

Мәңгилик дос излеў- өз өмириңди мәңгилик сынға қойыў, гейде басын менен тас жоныў десе де болады. Дослар бири бири менен түсиниссе, оннан беккем күш болмаса керек, бирақ түсинисиў ушын ең соңғы күшке шекем сарп етиўге туўра келеди. Бас қатты мА, тас қатты мА демектиң мәниси мынаў: дослық өз өзинен бәржай болмайды: я сен өз нәпсиңди достыңның нәпсине бағындырыўың керек, я достың өз ықтыярына сәйкеслендириў керек. Адамлар бар: айырымлары- тасып аққан бир дәрья, бири екиншисине қосылса теңиз дөретип ана- жердиң бир көзине айланады; адамлар бар: бири ийт минезли, екиншиси- пышық минезли; олар жолығысса бириекиншисине үрпейсип ҳәм өзлерин, ҳәм айланасындағыларды қорқытады. Қонағына сыйлы тамақ таба алмадың бар ғой-ең дурыс жолы дәстурхан орнына ашық жүрегиң болсын. Адамның басы пүткил денениң үстинде болыўына қарамастан, барлық салмақты сол көтереди: ғаррылық та, жалық та, даналық та, шалалық та бастың искерлиги менен белгиленеди: тилден жаман сөз шықса да, аяқ жаман жерди басып алса да, қол патас нәрсени усласа да, көз иплас бир жерге қарай берсе де бас айыплы. Ким, бириншиден, үәдесине үападар болмас, дослықта тек шынлық ҳәм исенимге сүйенбесе; екиншиден, барлық орында өзин әдеп-икрамлы тута билмесе, ол өз бахты ушын муздан жай салып өз атын музға жазғаны, әттең, муздан салған жайының сырттан жалтырағанынан үлги алыўға умытылыўшылар аз емес, бизде жалатайлар аз емес бул жақты дүньяда. Орынлы айтылған сөз- әбизәмзәмниң суўы, ол кисини кеселинен айықтырады; ретин таўып айтылған сөз- зилдей тас, үстине түссе, ҳеш ким жылыстыра алмайды, сөз – ретинде, алақанға қысымлаған ҳаўа, қармаланып – қармаланып ҳеш нәрсе таба алмайсаң: сөз – ретинде аспанға ушыратуғын қанат, соның ушын аяғынан сүрниксе де тилинен сүрникпеген шайырдың, Бердақтың, жолын бергей балаларымызға! (Т.Қ.)

4

1. 
   Өмирди түсиниў ушын қаншама көп ҳәм терең ойлансақ, ол соншама терең ҳәм түсиниксиз. Өмир – халқыңның бахты ушын гүресип өлиў; сол ушын ҳәр ким өз өмирин бәҳәрге усатып жасаўы керек, бирақ өмирдиң өзи бәҳәр емес, өмирди мийнет бахытлы қылады, тек адам күши ғана жазға айландырады. Өмир бәрҳә бәҳәр болса қыстың не екенин билмейди адам; өмир бәрҳә жаз болса, гүздиң не екенин аңламайсаң, соның ушын өмирдиң төрт мәўсими де керекли. 2. Өмир – суўлықсызларға суўлық салып жөнге салыўға шебер, егер өз өмириңде сен дәрежеңди, ким екениңди билмейди екенсең –ҳеш кимге абройың болмайды. Қысқасы, сен балаңа ат қылып ойнаўға таяқ әкелип бересең, ержеткен соң саған таянып жүриўге таяқ (ҳаса) әкеп береди. Өмир деген әне, усы екеўиниң аралығы. Бул- тиришиликтиң нызамы. 3. Нан- адам мийнетиниң нәтийжеси, Маркстиң айтыўына қарағанда, адамды адам еткен –мийнет. Демек, мийнет сениң устазың, адам өз устазың жерге- жәмге тийгизбей қәдирлеўи керек. Ким аянбай ели ушын мийнет етсе, үйиниң қасындағы төбешик қум алтынға айланады. 4. Өмиримде бундай ул-қызлары бар ел көрмеген едим, биз бүгинжаўлап азап Берген менен,балалары ертең бизден өш алыўға келеди. Жаўға қарсы беккем бирликти үйренгимиз келсе, балаларымыз ата-аналар рухына садық ҳәм мәрт болып өскиси келсе, орысят ели менен байланыс жасаўдан басқа жақсы жол жоқ. Ким азанда мекемесинде бирге ислескен жолдасларын сағынып жумысқа шықса, жолдаслары да оны көриўге ынтықса; ал жумыс ўақты тамам болғаннан соң ата-анасы, бала-шағасы оны көриўге асығып отырса, адамда оннан артық бахыт жоқ: ҳәмме сениң қылған қылаўларыңнан жеркенсе, бул сениң өз өмириңде кризиске ушырағаның.(Т.Қ.)
   

МАЗМУНЫ
Қоспа гәплер туўралы түсиник,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,