ҚАРСЫЛАС ДИЗБЕКЛИ ҚОСПА ГӘП

9. Төмендеги текстти таллаң, олардың қурылысы бойынша қандай гәп екенин анықлаң.

1.Аўа, ол қандай ерлик ис ислегенин өзи де сезбеди, ҳақыйқатында да, ерлик ис еди.(Ш.А.) 2. Мунира келе сала төбешикке шыға баслаған еди, бирақ дәслеп ҳеш нәрсе көре алмады.(Л. Махмудов) 3.Мөминжан аға бағдағы бир түп ағаштың қуўрап қалғанын көрип таңланайын деди, бирақ себебин билипалғанша үндемеди.4.Барынша сулыўлық пенен шоқлықты анасынан алды, ал батырлық пенен адамларға болғансүйиўшиликти әкесинен алды.(Баш.гүр). Батыр қарындасының сөзине инанып аяқ-қолын байлап еди, қыздың бир ширенгенине шыдамай арқан пыт-шыт болды.(ертектен). 6.Бул жерде, жолдаслар, ойын-заўық қойылып атырған жоқ, партия жыйналысы болып атыр.(М.Ш.) 7. Бул исти басқа биреў қылса қылыўы мүмкин дә, ол қылмайды. 8. Қүбладан ҳүўлеп самал еседи, бирақ бийик раштан самалдың күши артықмаш етпейди.9.Бундай саўашты биринши реет көрген Ҳүрзия қорқып окоптан басын көтере алмас деп ойлап едик, лекин Ҳүрзия бизиң ол ойымызды бийкарға шығарды.(М.Д.)10. Дослардың өз-ара түсинисиўи дүньядағы ең беккем күш болса керек, бирақ түсинисиў ушын ең соңғы күшине шекем сарп етиўиңе туўра келеди.(Т.Қ.) 11.Песиннен таң атқанша қозғалмай, көзгир алмай отырған бийлердиң арасынан бундай қуўанышлы салтанат ушын той бериў ҳаққындағы усынысты ким жасағаны пәмәлим қалды, лекин ҳаммениң жүзине үлкен иске ғамхорлықтың нышанлары ушқынлады.(Т.Қ.)

10. Төмендеги қоспа гәплерди таллаң. Олардың составындағы жай гәплердиң өз-ара байланысын ҳәм синтаксислик қатнасын анықлаң.

1. Мен ушын мектебим-бир кең әлем, ал муғаллимим –сол әлемниң ийеси.2.Сол ушын мектебиме арнап қосық жаздым, бирақ биринши жазған қосығым болғанға ма, мениң ҳешкимге көрсетким келмеди. Ҳурзия жүдә сада еди, мен оны көрген сайын табылған ақлымды айтып түсиндирдим ҳәм өзиниң зейинлилигиниң арқасында сөзге жақсы түсинип кимниң ким екенин таный баслады.(М.Д.) 3.Биз пахта беремиз, ал ҳүкимет болса бизге ақша, товар, машина береди..(И.Ю) 4. Өтинип жалынбаңыз, шайықым, пиркилмейди.(Т.Қ.) 5.Бурын бул аўылға келген саўдагерлерден бажы өндирилетуғын еди, енди олардың ҳәр бири елдиң қәдирли мийманына айланды.6. Маман бий, сизлерге көп нәрсе алып киятырғанымыз жоқ., лекин бийдай туқымның ҳәр дәнесинде, аў тоқыўға, арқан есиўге әкиятырған қабығымыздың ҳәр талында ел-ҳалқымыздың сизлерге қызғын сәлеми бар.(Т.Қ.) Жоқ, басқа жаққа кетпей, усы жерде төменде тур, ал мен таўдың басына шығып Жан-жаққа бир қарайын.(Л.Т) Ж минген аты жақсы, бирақ олардың минген атлары буннан да жақсырақ.(Т.Л) Дүняьда ҳешкимге. исенбей тәнҳә өзи жасағаннан жаманы жоқ, ал ҳешкимниң саған исенбегени бәринен жаман.(Ш.С.)Кийимниң-тазасы жақсы, достың гөнеси жақсы.11. Жаманлар кетти, даўыл турғызып кетти, биз қалдық.(Т.Қ.) Бирликсиз елдиң дәстурханыда пыррым –пыррым,ал дәстурхансыз ел-бахытсыз ел.(Т.Қ) Мениңше, бул қала жердиң ең бийик шоққысына ғана салынған емес, ал өзи де уллылықтың ең бийик шыңы(Т.Қ)

ҮЛГИ: Ийтлер үре береди, кәрўан жүре береди.