ПоәК-042-18-25 55/03-2016 №2 басылым 08. 09. 2016

• 
  сынған сүйекті дұрыстаймын деп тырысуға;
  
• 
  сүйек шығып тұрған жерге таяқшалар қоюға;
  
• 
  керек емес жағдайда киімін және аяқ киімін шешуге.
  

• 
  отыру немесе жату, валидол немесе интроглицерин таблеткасын тілдің астына қою.
  

дене қозғалысын қажет ететін жұмыстарды істеуге, дәрі қабылдамастан ауруды жеңуге тырысуға.

• 
  жату, ішке салқын нәрсе қою.
  

• 
  ішке жылы нәрсе қоюға, клизма жасауға, су ішуге, ауруды қойғызатын шараларды қолдануға.
  

• 
  отыру немесе жату, бас аурудың таблеткасын ішу
  

• 
  басты жылы орауға, наркотик, седуксен, эленциум және т.б. транквилизаторларды қыбылдыуға.
  

• 
  жараның жан-жағын иодпен немесе спиртпен сүрту, стерильді таңғыш қою, зақымданған аяқ-қол сүйектерін байқау.
  

• 
  қолмен жарақатты сүйеуге, жарақаттағы ұқыпты байланған шүберекті қозғауға.
  

• 
  жарақаттанушының басын артқа шалқайту;
  
• 
  төменгі иектерді саусақтармен тарту;
  
• 
  жарақаттанушының аузына терең дем жіберу және шығару
  
• 
  минутына 12-14 рет терең дем шығарып тұру.
  

• 
  жараққаттанушыны арқамен сүйеу;
  
• 
  жарақаттанушының кеудесіне алақаныңды айқастыра қою;
  
• 
  кеудеге 3-4см төменірек 3-4 ретмикалық серпіліс жасау;
  
• 
  әр 15-30 секунд сайын жарақаттанушының аузына дем жіберу;
  
• 
  массажды минутына 50-60 ритімде жалғастыру;
  
• 
  жарақаттанушы өз-өзіне келгенше массажды тоқтатпау.
  

1. 
   Зардап шеккен адамды алып шығу (үйіндіден, газға уланған жердан) және зардап шегушінің өміріне қауіп төндіретін жағдайды болдырмау (шок, асфиксия, қан кету);
   
2. 
   Зардап шегушіні медициналақ көмек көрсетуге ыңғайлы жерге көшіру;
   
3. 
   Басқа қандай таңғыш таққан ыңғайлы?
   
4. 
   Қолға қандай типті таңғыш салады?
   
5. 
   Аяққа қандай типті таңғыш қолданылады?
   
6. 
   Қан тоқтату қаншаға бөлінеді?
   

• 
  Жабық (терінің закымдануынсыз);
  
• 
  толық (сүйектің бүкіл тұтастығының бөлігі бұзылуы), толық емес (сүйек шыбығының белгілі бір бөлігі бұзылуы)
  болып бөлінеді.
  

• 
  сынған жердің катты ауруы (шұғыл, сол жердің ауруы), аяқ-кол функцияларының бұзылуы — толық сыну кезінде анық, ал толы емес сыну кезінде және шаншылған немесе аяқ-қол сүйегінің бірі сынуы кезінде онша білінбейді;
  
• 
  аяқ-қол сүйектерінің қысқаруы (тексеру немесе өлшеу кезінде), аяқ-қол сүйектері формасының өзгеруі (деформация-майысу);
  
• 
  зақымданған жердегі қалыпсыз козғалыстың болуы (сипалап көру кезінде), кейде сықырлау немесе сүйек сықырлауы (сынықтардың қажалуы — қолмен сезуге немесе естуге болады), кейде дене қызуының көтерілуі (алғашқы күндері —38°С-қа дейін);
  
• 
  бас сүйегі, қабырға, омыртқа мен жамбас сүйектері сынған кезде бас пен омыртқа кемігі, өкпе, қуық, тік ішек және басқаларының закымдану белгілері айқындалады.
  

Толық сынық түрлері:

• 
  көлденең сыну сызығы — сүйек ұзындығына көлденең келеді (түтікті сүйектерде, қысқа сүйектерде — білек, балтыр,табан сүйектері, тізе тобығы, өкше сүйегі және т.б.);
  
• 
  қиғаш сыну сызығы — сүйек ұзындығына көлденең (аяқ-колдың ұзын сүйектерінде жиі кездеседі);
  
• 
  бойлық сыну сызығы — сүйек ұзындығына параллель (көбіне саусақ сүйектерінде немесе аяқ-қол ұзын сүйектерінің буын ұштарында, бұранда тәрізді сыну сызығы — бұранда тәрізді сызық түрінде (ұзын сүйектердің бұралған кезінде — көбінесе аяқ, иық сүйектерінде);
  
• 
  аралас сыну (сызықтарының бірнешеуі Т—тәрізді,Ш—тәрізді) сызығы.
  
• 
  шаншылған сүйек сынығы — басқа сүйекке еніп ("шаншылып") кетеді.
  

Балаларда ерекше сынықтар жиі байқалады — мертігулер сүйек дөңесі бетіндегі сынық, сүйек асты-үсті аз жылжуы, эпифизиолиздер, сүйек ұштарындағы сүйектенбеген эпифизарлы шеміршек аумағындағы сынық.

Жұмсақ тіндер көбінесе (аяқ-қолдың) киратылған ғимараттар, кұрылыстар, шахталардағы опырылған тау жыныстарының сынықтарымен шаншылып калуы мүмкін.

Шок—ағзаның жарақатқа жауап ретіндегі күрделі реакциясы. Ол ауырсыну жөне рефлекторлык тітіркендіргіштер салдарынан туындайды. Шок кезінде орталық нерв жүйесінін жұмысы тежеледі, жүрек-қан айналым және тыныс алу жүйесінің қызметі бұзылады, артерия қысымы күрт төмендейді және зардап шегушінің жалпы жағдайы ауыр болады. Шок себептері әр алуан. Шок, көбінесе, жұмсақ тіндердің ауқымды мылжалануы, кеуде және кеуде қуысы мүшелерінің немесе ірі нерв тармақтарының зақымдануы, сүйектерінің жарықшақтанып сынуы, уатылуы, аяқ-қолдың жұлынып кетуі, сонымен бірге ауқымды күю, аралас зақымдану және т.б. болған жарақаттар кезінде байкалады. Оның себептері: салқындау, едәуір көлемде қан кету, сәуле ауруы, ашыну, шөлдеу, титықтау, зардап шегушіні селкілдегіш көлікпен тасу, зақымдау орнын, (мысалы, сынықты) нашар орау, жүйке бұзылуы болуы мүмкін.

Шоктың 2 фазасы (кезеңі) болады. Бірінші кезең (фаза) — козу: зақымданушы мазасызданып, ыңырсиды, көп аунақшып, қозғалады, тамыры қарқынды соғады. Бұл фаза (кезең) өте қысқа уакытқа созылып, екінші фазаға ауысады — самарқаулык, бозару, суық тер басады, тыныс алуы тарылып, артериялық қан қысымы төмендейді,мелшиіп қалу жағдайы туады. Зардап шегуші есінен танбауы да мүмкін, бірақ еш нәрсеге назар аудармайды немесе реакциясы өте әлсіз болады.

Жарақаттық шок белгілері:

• 
  қоршаған ортаға қарым-қатынасы мүлде самарқау (есінен айырылмайды);
  
• 
  терінің жамылғыш қабаттарының бозару, қарашықтың үлкейіп, көздің шүдірейіп кетуі, әлсіз және жиі, кейде қылдай тамыр соғысы;
  
• 
  тыныс алудың тарылуы, жиілеуі, кейде дұрыс
  болмауы, дене температурасының (32—30°С-қа дейін) және
  артериялық қан қысымының төмендеуі, аурудың бет-әлпетінің қозғалыссыз қалуы, кейде
  шөлдеу, құсу немесе жүрек айну белгілерінің болуы.
  

• 
  жеңіл — аурудың жалпы жағдайы қанағаттанарлық, бозарған, тамыр соғысы минутына—90—110. Жоғарғы артериялық қысымы 90—100 мм сынап бағанасы;
  
• 
  орта — аурудың жалпы күйі ауыр, бозарған, кейде
  мазасызданады, теріні суық тер басады, тамыр соғысы
  минутына —110—130 рет. Артериялық қысымы 70—85 мм
  сынап бағанасы;
  
• 
  ауыр — аурудың жалпы жағдайы өте ауыр, тамыр
  соғысы минутына — 130—160 рет, санауға қиын, кейде әлсіз,
  сезілмейді. Артериялық қысымы 60—70 мм сынап бағанасы
  және одан төмен;
  
• 
  ақтық немесе жанталасу жағдайы — естен танады, тамыр соғысы өте әлсіз, тіпті санауға келмейді. Артериялық қысымы төмен түсе береді (50 мм сынап бағанасынан төмен немесе анықталмайды), тыныс алуы үстіртін және жиілей түседі. Мұндай күйде көбіне өлуге душар етеді.
  

1.Сыну дегеніміз не?

2.Сынудың түрлері?

3.Соғып алу дегеніміз не?

• 
  ауыру сезімін (шоктың алдын алу) азайтуға;
  
• 
  жарақаттық бүлінудің (жұмсақ тіндер мен ішкі органдар) пайда болуына жол бермеуге;
  
• 
  ашық сынық кезінде жарада ірің пайда болуы мен дамуының қаупін азайтуға;
  
• 
  сынық сүйектерінің бітіп кетуі үшін қолайлы жағдайлар жасауға көмектеседі.
  

Жақтаулар — алдын ала мақта немесе басқа матамен оралады; жақтаудың бір бөлігін киім үстінен (соғыс немесе кыс кезінде) салады, оның астында жараға салынатын стерильді таңғыштар қалады.

Мысалы:

• 
  балтыр сүйектерінің сыну кезінде — тізе және аяқ басы-балтыр буындарын орап алу;
  
• 
  иык сүйегінің сынуы кезінде — иық, шынтақ жөне кәрі жілік білезік буындарын орап алу;
  
• 
  жамбас сүйегінің сынуы кезінде — жамбас, тізе және аяқ басы, балтыр буындарын орап алу.
  

Иммобилизация — барынша дем шығару кезінде кеуде клеткасына нығыздалған айналма таңғыш салу. Ауру сезімімен жөтелді азайту үшін промедол және кодеин қолданылады. Көптеген сынықтар, ішкі органдардың зақымдануы, пневмоторакс және жарақаттың тұншығу кездерінде жартылай отырған жағдайда тасымалданып, емдеу мекемесіне жіберіледі, зардап шегушінің жағдайы бақыланады.

Мойын омыртқалар сынған кезде — зардап шегушіні зембілге арқасымен жатқызады, ал мойын астына (кейде иық астына) жастық немесе бүктелген киім, мүмкіндік болса, мойын астына мақта жағалық салынады (мақтаның қалың қабатымен орап, дәкелі бинтпен таңу).

1. 
   кол қоспасы біраз сыртқа қарай бүгіліп, саусақтар жартылай бүгіледі, ол үшін аурудың алақанына бинт немесе дәкеге оралған тығыз мақта түйіншегі салынады. Зардап
   шегуші оны саусақтарымен қысып алады.