Педагогика факультеті

3. Аралық цикл. Микро жəне макроаралық циклдар бөлінеді. Макроаралық ойынның ережесі,  цикл, қорытынды 
цикл,  ойынды бағалау енеді. Макроаралық   келесідей    кезеңнен тұрады:  кіріспе,   жалпы  бағытты таңдау, əрбір 
циклді бағалау əрекеті. 
4.Оның кезеңдері – ойын үрдісіндегі əрекеттің даму сипатын  детальдау. Бірінші кезеңде ойыншылар сценарияны 
оқып,  барлық  импулсьтарды  қолдана  отырып,  алдыңғы  циклдің  қорытындысын  талдайды.  Əрекет  кезінде 
ойыншылар тапсырмаға сай, арнайы шешім қабылдайды. 
5.Ереже.  Ойын  барысында  белгілі  бір  ситуацияларды  алдын  алу  үшін  ережелерді  дайындап,  оларды 
қатысушыларға таныстыру керек. 
6.Рольдер  –  бұл  ойыншылардың  мінезіне  тəн.  қатысушылар  шынайы  өміріне  ұқсас  рольдерді  ойнауы  мүмкін. 
Рольдердің 3 түрін бөлуге болады: псевмодрама, ойындық жəне имитивті. Псевдорольдер, сол жерде, кездейсоқ 
пайда болады (Мыс, «арбитр»,  «техникалық эксперттер»). Псевдорольдер ойын құрылымымыен байланыспайды 
жəне  бағалау  жүйесіне  енбейді.  Іскерлік  ойындар  «ойынның»  каркасына  енеді,  жəне  ойыншылар  қабылданған 
шешімдер ойын жүйесіне сай бағалау жүйесінде болады, бірақ «ойнамайды». Олар жиі адамдар категориясы мен 
класстарды құрайды. 
7.Модельдер  –  логикалық  үрдістерді  тексеру  үшін  есеп  жүйесін  қабылдау.  Олар  жай  жəне  күрделі, 
математикалық  терминде  көрініп,  графикалық  түрде  (Мыс:  экономикалық  жəне  демографиялық  процесстерде 
көрініс  табады)  көрінуі  мүмкін.  Модельдердің  3  түрі  бар:  1)эвристикалық  немесе  гомологикалық  –  ең  күрделі 
жəне  жиі  қолданылатын  түрі;  2)иконикалық  –  физикалық  түрге  тəн  (Мысалы,  қолданбалы  ойындар); 
3)аналогиялық – шындық құбылыспен параллель жүреді. 
8. Ойыншылар əрекетінің арасындағы байланыс ойынның басында қарастырылады. Бұл матрицаның  көмегімен 
жасалынады. Мұнда қатарлар – барлық ойын рольдері, жолақтар – ойын кезеңдері. Мұндай матирца ойын туралы 
ең алғашқы түсінікті береді. 
9.Есеп  жүйесі  –  ойынға  енгізілген  процедуралардың  құрылуы.  Есеп    жүйесі,  соның  көмегімен  шешімі  өңделіп, 
жүзеге  асып,  кері  байланысты  қамтамасыз  ете  отырып,  ойынның  басқа  компоненттеріне  енеді.  Қорытынды 
сараптауда есеп жүйесі ақпаратқа сай болып, матрицаның ұяшықтарында пайда болуы керек. 
10. Көрсеткіштер – қатысушылар көңіл аударатын есеп жүйесінің аспектілері. Олар модельдермен байланысыпы, 
ойын дамуына  əсер етеді, яғни, ойыншылардың өзара əрекетінде көрініс табады.  
11.Символика  –  көрсеткіштердің  фиизкалық  көрінісі.  Бұл  кейбір  ойын  түсініктердің  сипатынан  тұратын 
көрнекіліктер.  Символика  ретінде  кез-келген  мəнді  бере  алатын  матрицаларды  тəсілдер  қолданады. 
Ойыншылардыпроцедураға сай, осы заттарға көңіл аударуын сұрайды. 
12. Құралдар – қалыпты ойынды қамтамасыз ету  үшін қажетті реквизиті Ойынды проектілеу кезеңдері. 
Ойынды проектілеу 8 кезеңге бөлінеді. 
І. Жазбаша  нұсқауды дайындау, яғни, ойынның қорытындысына талап қою, шектеу. Ойынды өңдеу  процессіне 
дейін  топ  өңдеушілеріне  мақсатты  нақыт  анықтау  керек.  Ойынды  проектілеу    ойынның  өңдеу  процессін 
қысқартып, қайшылықтарды алдын алады.  Сонымен  қатар, бұл ойынның  бастапқы кезеңіне  қажетті  түзетулерді 
енгізеді. 
ІІ.  Мəселенің  жүйелік  компоненттерін,  нақыт  суреттеу,  яғни,  осы  мəселе  бойынша  жүйелі  терминологияны 
суреттеу.  Ол  жеке  идеяны  анықтау  үшін  қолданылатын  аз  ғана  карточкалардың  көмегімен  жүзеге  асады. 
Карточка брейнсторлинг, əдебиеттерді қарау,  экспреттерді сұраудың көмегімен дайындалады. Содан кейіңн бұл 
карточкалар жалпы түсініктер таблицасымен, концептуалды карта үш өлшемді модель, ЭЕМ үшін перфонартуға  
бекітіледі. 
ІІІ. Ойында қолданылатын компонеттерді таңдау. Ойын моделінің  мақсаты – комплектсі мəселе бойынша қарым-
қатынасты  ұйымдастыру  үшін  негізді  қамтамасыз  ету.  Ол  үшін  мəселе  шеңберінен  талап  етілетін  талқылаудлы 
бөліп көрсеткен жөн. 
ІV.Ойынға  жүйелі  компоненттерді  енгізу.  Бұл  кезеңде  ойын  элементтеріне  жүйелі  компоненттерді  енгізуді 
жоспарлау  қажет.  Мұнда  ойын  элементтерінің  матрицасының  көмегімен  жүзеге  асыруға  болады.  Сөйтіп,  
берілген  жүйелі  компонент  ойын  элементтеріне    сценарий,  импульс,  аралық  цикл,  ойын  кезеңдері,  ереже, 
рольдер,  модель,  аралық  шешім  жəне  байланыс,  есеп  жүйесі,  көрсеткіштер,  символика,  құралдар  енеді.  Ойында 
кез  келгенмəселені  жүзеге  асыру  үшін  ойынның  бірнеше  элементтерін  енгізу  керек.  Бұл  процесс  бірнеше 
нəтижені береді: 
- қабылданған шешімді түртеді; 
- мəселелердің барлық компоненттерін қарастырады; 
- ойынды өңдеудің бастапқы кезеңінде ойын кезінде мəселе қандай болатынын жоспарлауға мүмкіндік береді; 
-ойын проектісінің қордағы нұсқасын қамтамасыз етеді. 
V.  Ойын  элементінің  əрбіреуінің  мазмұнын  есептеу.  Ойынды  құрастыру  үшін  əрбір  элементтің  2  параметрін  : 
негізгі мазмұн жəне ойын механизмін анықтау керек. Əрбір элемент мазмұнын суреттеу үшін матрицаның  əрбір 
қатарындағы  ұяшықтарды  қосу  керек.  Мысалы,  «матирцаның  барлық  қатарлары  «рольдер».  Олар    жүйелі  түрде  
мəселені сипаттап, қай ойыншыны қсоу керектігін көрсетеді. Сөйтіп, осы қатар бойынша шығатын сан қолдануға 
қажетті рольдер тізімін көсретеді. 
І. Ойын механизмдерін ойынды қолданушы техниктердің жеке репетуарынан таңдау. 
ІІ.  Ойынды  құрастыру  жəне  оның  апробациясы  –  ойын  əртүрлі  топта  10  рет  өткізілгеннен  кейін  ғана  дайын 
болады.  

ІІІ.  Ойынды  бағалау.  Ойынды  бағалау  үшін  ойынның  қорытындысы  мен  спецификада  негіз  болып  табылады 
(ұғыну уақыты, жалпы уақыт, ойыншыларды ойынға кірістіру деңгейі). 
3.Заңды-психологиялық экспертиза 
Заңды-психологиялық  экспертиза  заң  мүшелері  қойған  негізде  жүргізіледі.  Экспертизаны  шешуде    заң 
өндірісінде пайда болған сұрақтардың негізінде  шешіледі.  Заңды-психологиялық  экспертиза алдын-ала тексеру 
кезеңінде,  сонымен  қатар  сот  процессінде  жүргізіледі.  Қажетті  жағдайда  стационарды,  сырттай  (іс  материалы 
бойынша) , сонымен қатар өнім  экспертизалар жүргізіледі. 
Заңды-психологиялық  экспертиза    жан-жақты  психологиялық  зерттеу  əдістерін    таңдау  экспертизаның  алдына 
қойған мəселелер сипатымен анықталады.  
Заңды-психологиялық экспертизаны жүргізу зерттеу əдістері туралы арнайы  психологиялық білімі бар экспертке 
беріледі.  Жұмыстың    нəтижесі  заңды-психологиялық  экспертизаны  қортыныдылау  түрінде  бекітіледі  (немесе 
ант). Экспертиза қорытындысы  кірісіпе, зерттеу   қорытындысын суреттеу  жəне  олардың  жауаптарын талқылау 
түрінде болуы керек. 
Кіріспеде  экспертизаны  өткізу  уақыты  мен  орны  көрсетіледі.  Эксперттің  аты-жөні,  оның  іске  қатынасы,  іске 
қысқаша  шолу  көрсетіліп  өтеді.  Ары  қарай  экспертизада  қолданылған  ақпарат    көздері  бекітіледі.  Істің 
материалдарын зерттеу, клиникалық-психологиялық жəне эксперименталды-психологиялық зерттеу жүргізу. бұл 
бөлімі процессте маңызды  мағынаға ие, сондықтан экспертизаның қорытындысы экспертиза түріне сай зерттеу 
əдістері  жүргізілсе.  Осыған  байланысьы  экспертизаны    өткізу  кезінде  қолданылған    зерттеу  əдістері  əрдайым 
бекітіліп отырады.  
Зерттеу  қорытындысын  мазмұндауды  психобиографиялық  зерттеулерден  бастаған  жөн.  Олар  экспертиза  
сұрақтарын шешуге тікелеу қатысты. 
Зерттеу қорытындыларын талықлау жəне экспертизаның  алдына  қойылған сұрақтардың жауабын сараптау, осы 
экспертизаның  ерекшеліктеріне  сай  бірігуі    мүмкін.  Бірақ  айтып  өтетін  жайт,  қорытындыны  талқылау  
мақсатқабағытталған, экспертизаның алдына қойылған сұрақтарға жауаптарды дайындау тəртібіне сай жүргізілуі 
тиіс. Жауаптарда сараптау табиғи, заңды түрде жүруі тиіс. 
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 
1.Топтың əлеуметтік –психологиялық ахуалын анықтау қалай жүзеге асады?  
2. Іскерлік ойындарды проектілеу қалай жүреді?  
3. Заңдық – психологиялық экспертиза дегеніміз не?  
 
№29 Дəріс. 
Тақырып: Психологиядағы белсенді əдістер. 
          Дəрістің мазмұны 
1. Ерлі зайыптылардың отбасы құндылығын, ролдік ұстанымдары жөніндегі көзқарастарын анықтау. 
2.Психологиялық кеңес берудегі проблемалық жағдаятқа кіріспе сөз жүргізу. 
3.Аутоген жаттығуларын жүргізу. 
4.Алкогализмді емдеудегі топтық психотерапия əдісін жүргізу. 
Мақсаты:Ерлі зайыптылардың отбасы құндылығын, ролдік ұстанымдары жөніндегі көзқарастарын 
анықтау, психологиялық кеңес берудегі проблемалық жағдаятқа кіріспе сөз жүргізу, аутоген 
жаттығуларын жүргізу, алкогализмді емдеудегі топтық психотерапия əдісін жүргізу. 
 
       1.Ерлі зайыптылармен, ата аналармен, балалармен ақыл кеңестік жұмыс жасау психологтың практикалық  іс 
əрекетінің бір бағыты болып табылады.  Кеңесшінің ерлі зайыптылармен жұмыс жасауының схемасы: 
1.Əйелі мен ерінің некені сақтауға деген мотивін анықтау. 
2.Туындаған жанұялық ситуацияды ерлі зайыптылардың əрқайсысына толықтай ашылуына мүмкіндік беру. 
3.Некелік жұбайларға бір біріне деген оң терапевтикалық ұстаным жасау. 
4.Ерлі зайыптылар қарым қатынасының негізгі сипатын жəне неке тарихын зерттеу. 
5.Əйелі мен күйеуінің жағымды жəне теріс мінез сипаты туралы көрініс жасау. 
6.Əйелі мен күйеуінің түсінісе білуге жəне аяушылыққа деген қабілетін анықтау. 
7.Ерлі зайыптылардың келіспеушілігін тудыратын  факторлар туралы ақпарат алу. 
8.Ерлі зайыптылардың өзара əрекеті жəне өзара қарым қатынасының моделін зерттеу. 
9.Ерлі зайыптыладың жыныстық өмірі жөнінде көрініс алу.  
10.Əйелі мен күйеуіне ақыл кеңес беру процесінде барлық зейіндерін өздерінің қарым қатынасының қазіргісі мен 
болашағына шоғырландыру керектігін түсіндіру. 
Сабақтың  мақсаты.  «Некедегі  рөлдік  күтім  жəне  притязание».  Бұл  əдістемені  А.Н.Волкова  ұсынған  жəне  ерлі 
зайыптылармен практикалық жұмыс жасау бағдарламасына кіреді.  
Құрал  жабдық.  36  карточкадан  тұратын  екі  жинақ.  Əрбір  карточкаға  пікір  жазылып,  номер  қойылады.  Төрт 
карточка классификатордан тұратын екі жинақта келесі жазулар бар: «Толықтай келісемін», «Жалпы бұл дұрыс», 
«Бұл дəл осылай емес», «Бұл дұрыс емес». 
Жұмыстың  барысы. Ерлі зайыптларға өз  жынысына сəйкес  келетін баған  бойынша келісімдер жиынтығымен  өз 
бетінше  танысу  ұсынылады,  онда  мынадай  нұсқау  берілген:  «Құрметті  жолдас!  Сіздерге  ұсынылған 
карточкаларда  жанұя,  неке,  əйел  мен  күйеуі  арасындағы  қатынас  туралы  келісімдер  жазылған.  Алдарыңызда 
варианттары  көрсетілген  төрт  карточка  жатыр:  «Толықтай  келісемін»,  «Жалпы  бұл  дұрыс»,  «Бұл  дəл  осылай