Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті

Гимнастиканың сауықтыру түрлері: гигиеналық(тазалық), кіріспе, физкультминуткілер, емдік және ырғақттық гимнастика және олардың сипаттамасы.

Гимнастика - дене тәрбиесі жүйесінің негізі. Дене тәрбиесі жүйесінде қандай жаттығу болсын, барлығы гимнастикалық жаттығулардың негізін құрайды. Айталық, жалпы дамыту жаттығулары - спорттың барлық түрінде, ең әуелі денені қыздыру үшін, арнаулы жаттығуды орындау үшін дайындықтан басталады. Мысалы, таңертеңгілік бой жазу жаттығуларының жиынтығы - гимнастикалық жалпы дамыту жаттығулар жиынтығынан тұрады. Міне, сондықтан да гимнастикалық жаттығулар бүкіл спорттың негізін қалайды. Гимнастика адамның дұрыс қозғалысының, күш-қуатының, сымбаттылығының, т.б. адам бойындағы барлық қабілет қасиетінің дұрыс қалыптасуының негізгі көзі, денсаулығының дұрыс қалыптасуы. Жалпы адамның адами болмысын қалыптастырады. Гимнастикамен шұғылдану деген сөз - адамның өзін-өзі тіршілікке қалыптасуға дайындауы болып табылады.

Гимнастика – арнайы жаттығулар жүйесінен тұратын, адам денсаулығын нығайту және оның денесінің үйлесімді дамуы үшін қолданылатын дене шынықтыру мен әдістемелік тәсілдер. Қазақстанда гимнастиканың (грекше gymnastіke, gymnazіo – жаттығу жасаймын, жаттықтырамын) акробатика, көркем гимнастика және спорттық гимнастика сынды түрлері жақсы дамыған. Гимнастика спортшыларының халықаралық одағы (FІG) 1897 ж. ұйымдастырылған. Қазақстан оған 1994 жылдан мүше.

Гимнастикамен шұғылдану, негізінен екі бағытта жүреді. Біріншісі - гимнастиканың негізін қалайтын жалпы дамыту жаттығулары. Сондықтан, негізгі гимнастика деп аталады. Негізгі гимнастика барлық жаттығулардың негізгі жиынтығы болып табылады. Гигиеналық гимнастика – денсаулықты қалыптастыратын, таңертеңгілік бой жазу жаттығуларының жиынтығы, сондай-ақ өндірістік гимнастика және арнаулы емдеу гимнастикасы. Екіншісі - спорттың гимнастика. Спорттың гимнастика бірнеше жекелеген спорт жаттығуларынан тұрады. Бұл жаттығулар жекеленген спорт түрі болып есептеледі. Ерлердің жабдықтары - керме, шығыршық, қоссырық, кіші және үлкен ағаш ат және еркін жаттығу. Әйелдердің жабдықтары - бөрене, үлкен ағаш ат, әр түрлі биіктегі қоссырық және еркін жаттығу.

Емдік гимнастика — қазіргі заманда кең тараған ұғым. Ол емдеу әдістерінің тиімді түрлерінің бірі. Біздің елде ол негізінен советтік дәуірде ғана дамыса да өзінің түп-тамырын осыдан бірнеше ғасыр бұрын, сонау ыңылым заманнан бастайды. Емдік гимнастиканың, шығу және даму тарихына арналған ғылыми еңбектер көптеп саналады, әсіресе емдік жаттығулардың денсаулыққа әсерін анықтауға П. Ф. Лесгафт, И. М. Саркизов-Серазини, В. М. Мошков, Д. Ф. Шпаковский, т. б. сияқты ғалымдар үлкен үлес қосты. Әр ғасырдың өзіне тән емдеу әдісі және соған сәйкес дене тәрбиесі болған. Мысалы, бойындағы дерттен арылу үшін, адам табиғаттың сыйы — суды, жарық сәулені, әр түрлі қимыл-қозғалысты пайдаланған. Мәселен, Қытай, Үнді елдерінде жаттығуларды біздің дәуірімізге дейінгі 3000— 1800 жылдары кең пайдаланған. Олар ішкі ағзалар ауырғанда, буындар зақымданған кезде тыныс мүшелері арқылы дұрыс дем алуды мұқият қадағалаған. Сол сияқты массаж, ырықсыз қозға-лыстар, қарсыласу қимылдарын пайдаланған. Емдік гимнастика ежелгі Греция елінде де үлкен қарқынмен дамыған. Оған мол үлес қосқан атақты ғалым — медицинаның атасы - Гиппократ (біздің дәуірімізге дейінғі 400-370 жыл) еді. Емдік гимнастика адам денесіне әсер еткенде күрделі құбылысқа сүйенеді. Ол – жоғары жүйке жүйесі мен гуморалды (денедегі сұйық зат) реттеуші күштер және моторлы-висцералдық рефлекстер. Негізінде емдік гимнастиканың төрт механизмі бар: денені әлдендіру (сергіту), қоректендіру, орнын толтыру, бірыңғайлау немесе бұрынғы қалпына келтіру. Бұлардың бәрі бір-бірімен тығыз байланысты.

Әлдендіру (сергіту) механизмі. Арнайы тағайындалған жаттығулар жүйке жүйесінде тежеу немесе қоздыру үдерістерін өзгерте отырып, орталық күштің жұмысын реттейді. Мұның өзі оның . басшылық қызметін арттырып, ішкі бездердің жұмысын жақсартады, зат алмасуын үдетеді. Бұл бұлшықеттер мен ішкі ағзалар арасындағы рефлекстің байланысынан туады. Үлкен бұлшыкеттер неғұрлым көбірек қозғалса, әлдендіру әсері соғұрлым көбірек болады. Жаттығумен айналысқан адамның көңіл-күйі көтеріліп, наукас адамның кұлантаза жазылатынына сенім пайда болады. Ал сенім неге болса да тиімді әсер етеді. Сондықтан әрбір жаттығуды сеніммен, шын көңілмен жасаса, әркімнің толық жазылуға мүмкіндігі мол. Қоректендіру механизмі.Буындардан жоғары жүйке жүйесіне баратын сезімдер (проприоцептік импульс) вегетативтік жүйке жүйесінің, ішкі құрылыстың қызметін өзгертеді. Ал буын қимылдарынан денедегі зат алмасуы, қышкылдану-тотығу, қайта түлеп қалпына келу үдерістер жүзеге асады. Жұмыс істеген бұлшықетте ұсак қантамырлары кеңейіп, оттегі көбейіп, керексіз заттар көктамырмен керісінше ағындап кетіп жатады. Қан айналымы үдеп, лимфа (тін аралығындағы түссіз сұйық зат) айналымы жаңарады. Осының салдарынан дене қоректік затпен камтамасыз етіліп, ауруға шалдыққан , жер тез жазыла бастайды. Мәселен, сынған мүше жетіліп, кабынған организм басылып, тыртық болған тері бастапқы қалпына келе бастайды. Сөйтіп, қоректендіру механизмі денені семіп қалудан сақтайды.

Сауықтыру гимнастикасы

Сауықтыру гимнастикасының кешендерінің көпшілігі әрқайсысы өз бағытына ие - аурулармен күресуге, мысалы, остеохондрозға, кейбіреулері дененің жалпы дамуына бағытталған.
Бүгінгі күні тиімділік деп танылған немесе жақында танылған денсаулық гимнастикасының отыздан астам түрін үш топқа бөлетін жіктеу бар:
Бірінші топ түрлі би элементтерін қамтитын гимнастика түрлерін қамтиды. Әйелдер гимнастикасы, ырғағыш гимнастика, аэробика, аэробика және басқа да сорттар, олар белгілі бір би стилінің (мысалы, дискотека, джаз гимнастикасы немесе заманауи гимнастика) элементтерін пайдалануды көздейтін көптеген сүюшілерді қамтиды. Денсаулық гимнастикасы бойынша осындай бағдарламалар әйелдер арасында өте танымал.

Екінші топқа гимнастика түрлері жатады, ол мақсатты әсерді болжайды - мысалы, дененің нақты бөліктерін немесе органның кез-келген нақты функцияларын дамыту. Соттарда дене шынықтыру, спорттық гимнастика, пішіндеу, гальваника, созылу, сондай-ақ көптеген тыныс алу және косметикалық гимнастика бар. Омыртқаға арналған гимнастика, оның тар фокусына байланысты, сонымен бірге кез-келген басқа мамандандырылған терапиялық және денсаулық гимнастикасы сияқты осы түрге қолданылады.

Үшінші топқа арнайы философиясы бар танымал шығыстық жүйелер негізінде қалыптасқан және дененің жақсаруы рухты нығайтумен қатар жүретін және арнайы гимнастикалық жаттығулардың тұрақты орындалуы арқылы қол жеткізілетін гимнастика сияқты түрлері бар. Бұл йоганың әртүрлі түрлерін, қытайлық Тайжицуан, қигун және т.б. гимнастикасын қамтиды.

Мұндай әртүрлілікке байланысты кейде сізді қанағаттандыратын түрді таңдау қиынға соғады. Таңдауыңызды қарапайым түрде жеңілдету ұсынылады - әртүрлі бағыттардың бірнеше сыныптарына бару және өзіңізге ең ұнайтын нәрсені таңдау немесе сіздің қажеттіліктеріңізді қанағаттандыру.

балаларға арналған гимнастиканы жетілдіру

Балалардың сауықтыру гимнастикасы

Таңертеңгілік жаттығулар баланың өмірінің екіншіден үшінші жылдарына дейін жүруі керек. Бұл нәресте тез дамитын әр түрлі жаттығулардың орындалуы, оның бұлшықеттері нығайтылып, вестибулярлық аппарат нақты жұмыс істей бастады және бұл әсердің жиынтығынан барлық қозғалыстар дәл болды.
Сауықтыру гимнастикасы жиі балабақшада өткізіледі, бірақ балаңыз бау-бақшаға кірмейінше күте тұрыңыз: танымал жүйелердің бірінде үйде оқуға толық көмек болмауы керек. Баланың денесін жалпы нығайтумен қатар, балаңызға көмектеседі және ересек адамның спортпен шұғылдануға бейімділігі бар позитивті әдет қалыптасады.