А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

33 
фитонцидтер 
және 
өсімдік 
зиянкестері) 
+ 
0 
Комменсализм Бір жақты қолайлы жағдай (арыстан 
және күшіген – жыртқыштар; акула 
мен 
балықтар 
– 
жабысқақтар; 
ағаштардың бұтақтарындағы немесе 
қуысындағы 
құстар; 
өсімдік 
жемістерінің 
және 
дәндерінің 
таралуы) 
- 
- 
Бәсекелестік 
Тікелей 
қанаушылық 
немесе 
бәсекелестік 
ығыстыру 
түріндегі 
өзара 
шектеулік 
(қойлар 
және 
қояндар; түлкі және поляр жапалағы; 
орман 
кеміргіштерінің 
әртүрлі 
түрлері) 
+ 
- 
Ресурс-
пайдаланушы 
Бір жақты пайдалану (өсімдіктер 
және өсімдік қоректі жануарлар; 
жыртқыштар 
және 
олардың 
құрбандары (жыртқыштық); жануар-
қожайын және жұмырқұрт-паразит 
(паразитизм) 
+ 
+ 
Мутуализм 
(симбиоз) 
Өзара қолайлы жағдай (қына – 
саңырауқұлақ 
пен 
балдырдың 
симбиозы; күрделі асқазанды күйіс 
қайыратын 
жануарлардың 
микроқоныстануы) 
± 
± 
Протокоопе-
рация 
Пайдаланумен 
араласқан 
өзара 
қолайлы жағдай (гүлді өсімдіктер 
және 
оларды 
тозаңдандыратын 
құстар мен жәндіктер; құмырсқалар) 
Ескерту: (0) – ықпалдың жоқтығы; (-) – қанаушылық; (+) – қолайлы 
жағдай. 
Түраралық бәсекелестік қауымдастықтың түрлік құрылымын 
қолдаудың негізгі механизмдерінің бірі болып табылады. Бәсекелестік 
өзара әрекеттесетін түрлердің тікелей қанаушылығымен түсіндіріле ғана 
қоймай, сонымен қатар, ресурс үшін, яғни тамақ, кеңістік, баспана және 
т.с.с үшін қақтығыста популяцияларының санын шектейді. Осыдан 
популяциялар арасында динамикалық бәсекелес тепе-теңдігі орнатылуы 
мүмкін. Бір түрдің экологиялық тауашасы жоғары болған жағдайда басқа 
түрдің популяциясын бәсекелік ығыстыру немесе бәсекелік шығарып 

34 
тастау байқалады, яғни аменсализммен жақындасу. Жыртқыштыққа 
қарағанда түраралық бәсекелестік өте әлсіз бәсекелестің өлімімен немесе 
оны қауымдастықтан ығыстырумен аяқталады. Бұл заңдылық 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: