салыстырмалы жылдамдық немесе сан өсімінің тұрақты

27 
35 жылдан кейін популяцияның екі еселенуін білдіреді. Әр түрлі 
организмдерде репродуктивті потенциал мен тудыру уақыты арасында 
нақты айқындалған кері тәуелділік бар.
Табиғи жағдайларда популяцияның өсімі ортаның қарсылығынан ерте 
не кеш тоқтайды. Сондықтан өсімнің нақты қисығы S-тәріздес формаға ие 
(3.3, б - сурет), және 
логистикалық 
тәуелділікке бағынады: 





 

K
N
K
rN
dt
dN
, 
мұндағы К – орта сыйымдылығына сәйкес келетін «шекті» сан. 
Бастапқы логарифмдік фазадан кейін өсімнің қисығы қанықтырудың 
максималды тығыздық пен санының деңгейіне асимптотикалық түрде 
жақындайды, өлім туушылыққа тең болған кезде (b=m). Мұндай 
жағдайларда r коэффициенті тұрақты болып қалмайды, керісінше 
популяцияның санына байланысты өзгереді (халық тығыздығы).
3.3 - сурет – Популяция санының өсімінің қисықтары 
Популяция мөлшері К маңында түрлі әдістермен ұсталып тұрады. 
Сенімсіз, ортаның жоғары қарсылығы бар жерлерде мекендейтін түрлерде 
репродуктивті потенциал өте жоғары болу керек. Ал ортаның төмен 
қарсылығы бар тұрақты эко жүйелерде мекендейтін түрлерде немесе 
ұрпағына қамқор ете алатын, отбасы немесе топ құрай алатын түрлерде 
өлім көрсеткіші төмен болады және репродуктивті потенциал аз. 
Орта жағдайының өзгеру салдарынан популяцияның саны мен 
тығыздығы үнемі өзгеріп отырады. Әдетте бұл өзгерістер реттелмеген 
N 
K 
максималды өсім 
– К/2 
Уақыт 
K – орта 
сыйымдылығы 
Уақыт
т 
t 
t 
N 
а
б 
а – өсімнің экспоненциалды қисығы; б – өсімнің логистикалық 
қисығы 

28 
болып келеді және көптеген факторлардың кездейсоқ үйлесіміне 
байланысты болады. Бірақ кез келген жағдайда популяция тығыздығы 
ортаның орташа сыйымдылығы деңгейі маңында ауытқиды. Егер ортаның 
қарсыласуы ұзақ уақыт төмен болса, яғни қолайлы ауа-райы мен азықтық 
жағдайлар нәтижесінде ұрпағы тоқтап қалатын түрлерде тез көбеюді 
байқауға болады. Осылайша құрт-құмырсқалардың жаппай көбеюі болады. 
Кейбір популяцияларға уақыттың белгілі бір аралығынан – үш жылдан он 
жылға дейінгі аралықтан кейін өсу мен азаюды алмастырумен бірге 
санның салыстырмалы реттелген ауытқулары тән. Мұндай кезеңділіктің 
себебі болып ішкі популяциялық репродуктивті ырғақ немесе жыртқыш 
пен құрбан популяциялардың өзара әсері табылады.

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: