А. Т. Оралова, Н. К. Цой, Ю. Д. Обухов, А. М. Суимбаева, А. Ж. Ауелбекова

31 
Әр жер бетіндегі экожүйеге абиотикалық компонент – 
биотоп 
немесе 
экотоп 
(ландшафтылы, 
климаттық, 
топырақтық, 
гидрологиялық 
жағдайлары бірдей аумақ) және биотикалық компонент – қауымдастық 
немесе 
биоценоз 
(берілген биотопта мекендейтін барлық тірі 
организмдердің жиынтығы) кіреді. Биотоп қауымдастықтың барлық 
мүшелері үшін жалпы тіршілік ету орны болып табылады. Биоценоздар 
өсімдіктердің, жануарлардың және микроорганизмдердің көптеген 
түрлерінің өкілдерінен тұрады. Іс жүзінде биоценоздағы әрбір түр түрлі 
жастағы және жыныстағы көпшілік даралармен көрсетілген. Олар 
экожүйеде популяцияны немесе берілген түр популяциясының бөлігін 
түзеді.
Қауымдастықтың мүшелері тіршілік ету ортасымен тығыз өзара 
әрекеттеседі; биоценозды биотоптан бөлек қарастыру күрделі. Сондықтан 
оларды биогеоценоз деген атаумен біріктіреді. (4.1 - сурет): 
Биотоп + Биоценоз = Биогеоценоз. 
Биогеоценоз
– бұл қарапайым жер бетіндегі экожүйе, табиғи 
экожүйелер тіршілігінің басты формасы.
Көпшілік биогеоценоздар үшін айқындаушы сипаттамасы болып 
табылатыны өсімдіктің белгілі бір типі, яғни ол арқылы біртекті 
биогеоценоздардың берілген экологиялық қауымдастыққа тиістілігін 
белгілейді (қайыңды орман, мангрлі тоғай, бетегелі дала қауымдастықтары 
және т.б.).
Түрлік құрамның алуан түрлілігі экожүйенің маңызды сипаттамасы 
болып табылады. Осылайша бірқатар заңдылықтар шығады: 
-
экожүйе ішіндегі биотоптың жағдайы неғұрлым алуан түрлі 
болғандықтан, сәйкес биоценозда түрлер соғұрлым көп болады; 
-
экожүйеде түрлер неғұрлым көп болғандықтан, сәйкес түрлік 
популяциялар соғұрлым аз дараларды шығарады.
-
биоценоздың алуан түрлілігі неғұрлым жоғары болғандықтан, 
экожүйенің экологиялық тұрақтылығы соғұрлым жоғары; алуан түрлілігі 
аз биоценоздар үстем түрлер санының үлкен ауытқуларына тап болады; 
-
түрлердің бір немесе одан аз санымен берілген, адам пайдаланған 
жүйелер өз табиғаты бойынша тұрақсыз және өзін-өзі қолдауға қабілетсіз 
болады. 
Экожүйенің ешқандай бөлігі басқа бөліксіз жұмыс атқармайды. Егер 
бір компонент өзгерсе, бұл экожүйедегі басқа барлық компоненттерінің 
өзгерісіне сөзсіз алып келеді.
-

32 
4.1 - сурет – Биогеоценоз схемасы 

жүктеу 1,39 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: