Тау жыныстарының кейінгі өзгеру процестеріне /тектогенез

үлкен кедергі жасайды. Өйткені ұңғы қабырғасындағы тау жыныстарының 
орнықтылығы, бұрғылау кезінде жуғыш сұйықтардың жоғалып кетуі, колонкалы 
бұрғылауда керннің шайылып кетуі және тағы басқа бұрғылау процестеріне әсер 
ететін кедергілер осы жарықшақтықпен байланысты болады. 
Структуралық 
геологияда 
жарықшақтықтың 
екі 
түрін 
ажыратады: 
тектоникалық /экзокинетикалық/ және тектоникалық емес /эндокинетикалық/. 
Тектоникалық жарықшақтықтар жыныстарға сыртқы күштер әсер еткенде 
немесе күшті алып тастағанда /жыныстардың өзара қозғалысы аса көп болмайды/ 
пайда болады. 
Тектоникалық емес жарықшақтықтар тау жыныстарының пайда болуымен 
немесе олардың затының өзгеруімен байланысты болады. Мысалы: жыныс 
құрағыш минералдардың гидратациясының себебінен, тау жыныстарының 
көлемінің үлкеюі немесе кішіреюі арқасында, еріген магманың қатуынан, шөгінді 
тау жыныстарының диагенезі кезінде және т.б. Жарықшақтықтардың көпшілігі 
жер қабатының жоғарғы жағында кездеседі. Олар: жіктегіш жарықшақтық, 
мүжілуден болған жарықшақтық, құлау жарықшақтығы және т.б. 
Жіктегіш жарықшақтық тау жыныстарының пайда болу жағдайларымен 
байланысты. Базальтты лаваға көбінесе діңгек тәрізді, немесе шар тәрізді 
жіктегіштік тән болады. Кейде граниттерде де матрац тәрізді, параллелепипедальді 
жіктегіштік кездеседі. Мүжілуден болған жарықшақтық, тoзу зонасының жоғарғы 
қабатында кездеседі. Жыныстар жеке кесектерге, шағылдарға, қабыршық тастарға 
бөлшектенеді. Мұндай қабаттарды бұрғылағанда цементация жүргізу керек, ол 
ұңғының бұрғылауын бәсеңдетеді. Құлау жарықшақтықтары өзен аңғарының, 
таулардың және биік төбелердің баурайларында пайда болады. Олар баурайға 
параллель келіп, тереңдеген сайын азая береді. Мұндай жарықшақтықтар шайғыш 
сұйықтардың жоғалуына жақсы жағдай туғызады. Жіктегіш жарықшақтықтар 
құлама жарықшақтыққа ұқсас келеді. Олар жанартау атылуынан пайда болған тау 
жыныстарына, граниттерге және т.б. тән болады. 
Кливаж 
Тау жыныстарының кливажы – ол жарықшақтардың өте ұсақтары немесе 
жіктеу жазықтықтары өте жиі орналасқан бөлінгіштік. Кливаж қабатты тау 
жыныстарына тән және қатпар түзу процестерімен байланысты болады.Кливаж 
қатпарлардың бір жақты бағытталуымен ерекше көзге түседі.Кливаждың үш түрі 
бар: ағу,сыну және опырылу кливаждары. Ағу кливажы жалпақ немесе ұзынша 
келген жыныс құрайтын минералдардың жіктеуші жазықтықтар бойының 
бағытталуымен сипатталады. Сондықтан мұндай тау жыныстарында бөлінгіштік 
қасиет пайда болады. Ол жердің жоғарғы қабаттарында мүжілу процестері кезінде 
жүзеге асады. 
Сыну кливажы – жынысты жұқа пластинкаларға бөлшектейтін жіңішке 
жарықшақтардың жүйесі. Бұл жүйенің ішінде жыныс құрағыш минералдар 
ешқандай бағытталғандық көрсетпейді. Опырылу кливажы сыну кливажына 
қарағанда жыныс құрағыш минералдардың тек қана жіктелу жазықтықтарының 
маңайында бағытталатындығымен сипатталады. 

жүктеу 8,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: