Таубаева ш. Т., Иманбаева с. Т., Берикханова а. Е

- 
жеке тұлғанын даралық жэне дене кабілеттерін жан-жақты 
дамытып, талғамдары мен сезімдерін қоғамнын талаптарына сай 
тәрбиелеу.
Тэрбиелік мақсатқа сэйкес, тәрбие мынадай 
кешенді міндет-
терді
шешуді алға қояды: дүниетанымы кең, ой-өрісі жоғары, жеке 
тұлғалық қасиеттері дамыған адамның неғізін қалыптастыру; еңбек, 
таным, қоғам, отбасы, уақытты тиімді пайдалана білу тэрізді әлеумет- 
тік қызметтерді өз мэнінде қабылдап, оларды пайдалана білуғе даяр- 
лау, кэсіп таңдау; өз тағдырын өзі шешуге мүмкіншілік жасау, оқу- 
шылардың өзін-өзі тэрбиелеуіне, өз бетімен білім алуына мүмкіндіктер
Тәрбие - педағоғикалық удерістің жетекші компоненті ретінде 
тәрбие максатын жұзеғе асыру, оның кұрамды бөліктерінің байланыс- 
тарын шешуді талап етеді. Тэрбие мақсаты мен міндеттерін жүзеғе 
асыру үшін оның мазмүны, тәрбие эдістері мен құралдары, формалары 
бірімен-бірі тығыз байланыста қарастырылуы тиіс.
Тұлғаны оқыту, тэрбиелеу жэне дамытудың өзара байланысы 
тәрбие үдерісінің мақсаттылығы нақты өмір талабына сай белгшенсе 
ғана өз нәтижесін береді. Оны тэрбиешілер өз қалауымен анықтай ал- 
майды. Себебі тәрбие мақсаты қоғамның саяси-экономикалық, мэдени 
даму деңғейімен тығыз байланысты.
Тэрбие адамдарға тән элеуметтік катеғорияға жатады және тұл- 
ғаны дамытуда шешуші рөл атқарады. Тәрбие деғеніміз тұлғаның ал- 
дыңа мақсат қою арқылы іске асатын іс-әрекеті. Тұлғаның тәрбиелі- 
ғінің іс-эрекет, карым катынасы, мінез-құлқы жэне тұлғаның өзіне де- 
ген қатынасы, яғни өзін-өзі бағалауы арқылы айқындауға болады. Іс- 
эрекет - тұлғаның кызығушылығы, сезім-санасына, жауапкершіліғі не- 
ғізінде сыртқы ортамен эсерлесу арқылы даму үдерісі.
Қазірғі таңда тэрбиені мәдениет, қарым-қатынас, қүндылық тұр- 
ғысынан қарастырады. Қазақ педагоғикасынын негізін қапаушы М. 
Жүмабаев тәрбиені екі түрғыдан қарастырады - дене тэрбиесі жэне 
жан тәрбиесі.
B.С.Безрукова “Тэрбие дегеніміз - адамзат коғамынын өмір сү- 
руіне сай ұрпақган - ұрпакка жалғасқан, дэйекті түрде үздіксіз бері- 
летін мәдениет»,- деп түжырым жасайды.
И.П.Подласый тэрбиені мэдениет түрғысынан карастыра келе, 
адамгершілік мэдениет, ақыл-ой мэдениеті, эстетикалық мэдениет, 
дене мэдениеті тұрғысынан жіктейді.
C.Әбенбаев 
“Тэрбие - халықтық ғасырлар бойы жинактап, ірік- 
теп алған озық тэжірибесі мен ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына 
сіңіру, олардың айналамен қарым - қатынасын, өмірге қөзқарасын жэ- 
не соған сай мінез - құлқын қалыптастыру құралы”,- деп түсіндіреді.
Қазақстан Республикасы бүкіләлемдік білім кеңістігіне енуді 
мақсат етуіне орай, қазіргі заман оқушыларын тәрбиелеу мақсаты із- 
138

гілікті, білікті, мәдениетті, өзіндік өмірлік ұстанымы бар, карым-қаты- 
нас мэдениеті жетілген, өз өмірін кұруға, кез келген жағдайда дұрыс 
шешім қабылдауға бейім жас ұрпақты тэрбиелеу болып табылады.
Тәрбиенің мэдени құбылыс ретіндегі міндетгеріне мэдениетгі 
кешенді түрде қалыптастыруды жүзеге асыру, жеке түлғаның сапалык 
қасиетін арттыру болып табылады. Тәрбиенің мазмүнына бүкіл мәде- 
ниет жетістіктері қамтылады. Тәрбие мазмүны тэрбие міндеттерін 
толықтай жүзеге асыруды қарастырады.
Тэрбиенің қоғамда атқаратын қызметіне қарай, өзіндік ерекше- 
ліктері болады. Тэрбие - қоғамдық кұбылыс. Адам қоғамнан тысқары 
өмір сүре алмайды. Қоғамның дамып өркендеуіне байланысты, тэрбие- 
нің мақсаты жаңа жағдайға байланысты толығып отырады. Тәрбиенің 
қоғамдык мэні жеке түлғаның санасына, мінез - күлқының дүрыс қа- 
лыптасуына эсер ете отырып, рухани жағынан үнемі жетілу жэне 
баюуда көпсалалы үдеріс түрғысынан қамтылады. Халықтар бойына 
білімге негізделген этникалық ізгіліктер мен өнерлерді дамытуды т.б. 
қамтиды. Тэрбиенің қоғамдағы жалпы қызметі үрпақтан - ұрпақка 
элеуметтік тэжірибе мен мінез - құлық нормаларына қатысты білім, 
білік, дағдыларды беру, адам баласында адамгершілік сапа жүйесін қа- 
лыптастыру, баланы эр түрлі әлеуметгік қатынастарға қатыстыру бо- 
лып табылады.
Тәрбие - біртұтас үдеріс. Түлғаның кісілік касиеттерін қалып- 
тастыру бірыңғай жағдайда, бір уақытта іске асырылады. Тұлға жеке 
адам ретінде тәрбиеленеді.
Тәрбие - үзақ, әрі күрделі үдеріс. Адам туып, есею барысында 
тәрбиенің ыкпалында болады. Онан кейінгі уақытта өзін-өзі тэрбиелеу 
үдерісімен жетіледі. Тэрбие максатының нэтижесіне дереу кол жеткі- 
зуге болмайды. Мектепте эр оқу сатысындағы оқушылардың тэрбиелік 
деңгейіне талаптар қойылып, соған қол жеткізу көзделеді. Тэрбиеге 
іштей жэне сырттай ыкпал жасалады.
Тэрбие - көпжакты үдеріс. Мектеп окушыларын түлға етіп тэр- 
биелеу, дамыту, қалыптастыру, оларды коғамдық өмірге даярлау бар- 
лык қоғам азаматтарының міндеті. Қоғамның тәрбиелік әрекетін бі- 
рыңғай бағытта ұйымдастырып, окушының түлғалық қасиетін қалып- 
тастыруды жүзеге асыратын мектептегі үстаздар ұжымы мен отбасы.
Тәрбие көп факторлы, екі жақгы жэне белсенді үдеріс. Тэрбие 
жеке тұлғаның қалыптасуының ең басты факторы. Тұқым қуалаушы- 
лық, орта жэне тәрбие жеке тұлғаның дамуымен қалыптасуының не- 
гізгі обьективті факторлары болып табылады. Биологиялык фактор, тұ- 
қым қуалаушылык пен адамға тэн қасиеттер: іс-эрекеттін кезкелген 
түріне бейімділігі жатады. Адамның биологиялық жетілуімен өзгеру 
үдерісі оның мінез-құлқына әсер етеді.
Адамның жеке тұлға болып қалыптасуына сөйлеу, ойлау секілді 
адамға тэн бейімділіктердің дамуы үшін қоғам мен орта қажет.
139

Адамның мейілінше дамуына әсер ететін әлеуметтік орта, эсіресе, 
казіргі уакыттағы экономиканың өзгеруі, кала мен ауылдағы өмір 
жагдайпары, миграциялык жэне демографиялык үдерістер, сэбилердің 
дүниеге келуіндегі, өмірінің ұзақтыгындагы өзгерістер т.с.с. жатады.
Тәрбие - жеке тұлганы қапыптастыру үдерісі. Ол білім беру 
орындарында жүргізіледі. Мектепте педагогикапық үдерісті сауатты 
ұйымдастырумен бірге, оқушылардың жан-жақты кызмет әрекетін 
тиімді ұйымдастыру, жеке тұлға дамуының шарты болып табылады.

жүктеу 5,09 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: