V
V
~2l п
( я = 1, 2, 3,
•)
жиіліктері сәйкес келеді
(и
— шектің керілу күші мен
узындық бірлігінің эдассасы, яғни шектің сызықтық ты-
гыздығы бойынша анықта-
латыи
толқынның фазалық
ж ылдамдығы)
v
п
жиіліктері шек тербе-
лісінің м с
іі
ш і к т і ж и і
л і к т е р і
деп
аталады.
Меншікті жиіліктер негізгі
жиіліктер деп аталатын
v
206-сурет.
жиіліктеріне ессленеді.
п =
2,
3,
жиіліктеріне сай келетін жиіліктер обертондар (бі-
рінші обертон я = 2-ге, екіншісі
п =
3-ке және т. б.
сәйкес
келеді) деп аталады. Жалпы жағдайда шек тербелістері
меншікті жиіліктері әр түрлі бірнеше тұрғын толқындар-
дың қабаттасуынан да болуы мүмкін.
§ 8G. Допплер эффектісі
Серпімді ортада, толқын көзінем белгілі бір қашық-
тықта, қабылдагыш деп аталатын, ортаның тербеліеін
қабылдайтын құрылғы орналасқан делік.
Толқын көзі
мен қабылдағыш толқын тарайтын ортамен салыстыр-
ғанда қозғалмайтын болса, онда қабылдагыш қабылдай-
тын тербеліс жпілігі толқын көзінін v0 тербеліс жиілігіне
тең. Г:гер қабылдағыш толқын көзі не олардың екеуі де
ортамен салыстырғанда қозғалатын болса,
онда қабыл-
дагыш қабылдайтыд v жиілік vo жпіліктен өзгеіпе болуы
да мүмкін. Бүл қүбылыс Д о п п л е р э ф ф е к т і с і деп
аталады.
Қарапайым болу үшін, қабылдағыш пен толқын көзі
олардың арасын қосатын түзу бойымен қозғалады деп
ұйғарайық. Егер толқын көзі қабылдағышқа карай қоз-
галса, онда толқып көзінің
v Кт
жылдамдыгы оц деп, ал
егер толқын көзі қабылдағыіптап
алыстаеа теріс деп
есептейміз. Осы сияқты, егер қабылдагыш толқын көзіне
жақыпдаса, онда л-КЯб қабылдағыпі жылдамтыгын оц
2 8 6
дсп, ал стер қабылдағыш толқым көзінен қашықтаса те-
pic деп санаймыз.
Егер толқын көзі қозғалмайтын болса және vo жиілік-
гтен тербелсе, онда толқын
көзі vo-інші тербеліс жасап
өткен мезетке бірнеше тербелістен туған толқын «жалы»
ортада
v
жол жүріп үлгереді
(и
— толқыннын ортамен
салыстырғандағы таралу жылдамдығы).
Олай болса, v
0
секунд ішінде толқын көзі туғызған толқынның «жалы»
мен «сайы»
и
үзындықтың ішінде орналасады. Егер тол-
кын ортамен салыстырғанда
v Ke3
жылдамдықпен қоз-
ғалса, онда толқын ү0-інші тербеліс жасаған мезетте, бі-
рінші толқыинан туған «жал» толқын көзінен
v — иквз
қашықтықта болады (207-сурет) Олай болса, толқын-
ның vo «жалы» мен «ойысы»
v
—
v
Көз ұзындығының ішін-
де орналасады да, толқын үзындығы мынаған тен, бо
лады:
>.==
v ~ v«*3
(
86
.
1
)
Vo
Қозғалмайтын кабылдағыш секунд ішінде,
v
ұзынды-
ғының ішінде орналасатын, «жалдар» мен «сайлар» өте-
ді. Егер қабылдағыш
и қаб жылдамдықпен қозғалса, онда
ол секундтық аралық уакыт соцында, осы аралықтың
басында қазіргі қалпына
v
қашықтықта тұрған «сайды»
207-сурет.
қабылдайды. Сонымен қабылдағыш
секунд ішінде,
^ + Укаб ұзындыгынын ішінде орналасқан «жалдар» мен
«сайларға» сай келетін тербелістерді қабылдайды (208-
сурет) және
У + ^каб
Достарыңызбен бөлісу: