И. В. Савельев жалпы физика курсы I том Алматы 2004

V
V
~2l п
( я = 1, 2, 3,
•)
жиіліктері сәйкес келеді 
(и
— шектің керілу күші мен 
узындық бірлігінің эдассасы, яғни шектің сызықтық ты-
гыздығы бойынша анықта- 
латыи толқынның фазалық 
ж ылдамдығы)
v 
п
жиіліктері шек тербе- 
лісінің м с 
іі
ш і к т і ж и і 
л і к т е р і 
деп 
аталады. 
Меншікті жиіліктер негізгі 
жиіліктер деп аталатын 
v
206-сурет.
жиіліктеріне ессленеді. 
п =
2, 
3, 
жиіліктеріне сай келетін жиіліктер обертондар (бі- 
рінші обертон я = 2-ге, екіншісі 
п =
3-ке және т. б. сәйкес 
келеді) деп аталады. Жалпы жағдайда шек тербелістері 
меншікті жиіліктері әр түрлі бірнеше тұрғын толқындар- 
дың қабаттасуынан да болуы мүмкін.
§ 8G. Допплер эффектісі
Серпімді ортада, толқын көзінем белгілі бір қашық- 
тықта, қабылдагыш деп аталатын, ортаның тербеліеін 
қабылдайтын құрылғы орналасқан делік. Толқын көзі 
мен қабылдағыш толқын тарайтын ортамен салыстыр- 
ғанда қозғалмайтын болса, онда қабылдагыш қабылдай- 
тын тербеліс жпілігі толқын көзінін v0 тербеліс жиілігіне 
тең. Г:гер қабылдағыш толқын көзі не олардың екеуі де 
ортамен салыстырғанда қозғалатын болса, онда қабыл- 
дагыш қабылдайтыд v жиілік vo жпіліктен өзгеіпе болуы 
да мүмкін. Бүл қүбылыс Д о п п л е р э ф ф е к т і с і деп 
аталады.
Қарапайым болу үшін, қабылдағыш пен толқын көзі 
олардың арасын қосатын түзу бойымен қозғалады деп 
ұйғарайық. Егер толқын көзі қабылдағышқа карай қоз- 
галса, онда толқып көзінің 
v Кт
жылдамдыгы оц деп, ал 
егер толқын көзі қабылдағыіптап алыстаеа теріс деп 
есептейміз. Осы сияқты, егер қабылдагыш толқын көзіне 
жақыпдаса, онда л-КЯб қабылдағыпі жылдамтыгын оц
2 8 6

дсп, ал стер қабылдағыш толқым көзінен қашықтаса те- 
pic деп санаймыз.
Егер толқын көзі қозғалмайтын болса және vo жиілік- 
гтен тербелсе, онда толқын көзі vo-інші тербеліс жасап 
өткен мезетке бірнеше тербелістен туған толқын «жалы» 
ортада 
v
жол жүріп үлгереді 
(и
— толқыннын ортамен 
салыстырғандағы таралу жылдамдығы). Олай болса, v
0 
секунд ішінде толқын көзі туғызған толқынның «жалы» 
мен «сайы» 
и
үзындықтың ішінде орналасады. Егер тол- 
кын ортамен салыстырғанда 
v Ke3
жылдамдықпен қоз- 
ғалса, онда толқын ү0-інші тербеліс жасаған мезетте, бі- 
рінші толқыинан туған «жал» толқын көзінен 
v — иквз
қашықтықта болады (207-сурет) Олай болса, толқын- 
ның vo «жалы» мен «ойысы» 
v
— 
v
Көз ұзындығының ішін- 
де орналасады да, толқын үзындығы мынаған тен, бо­
лады:
>.== 
v ~ v«*3
(
86
.
1
)
Vo
Қозғалмайтын кабылдағыш секунд ішінде, 
v
ұзынды- 
ғының ішінде орналасатын, «жалдар» мен «сайлар» өте- 
ді. Егер қабылдағыш и қаб жылдамдықпен қозғалса, онда 
ол секундтық аралық уакыт соцында, осы аралықтың 
басында қазіргі қалпына 
v
қашықтықта тұрған «сайды»
207-сурет.
қабылдайды. Сонымен қабылдағыш 
секунд ішінде, 
^ + Укаб ұзындыгынын ішінде орналасқан «жалдар» мен 
«сайларға» сай келетін тербелістерді қабылдайды (208- 
сурет) және
У + ^каб

жүктеу 28,35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: